مقعد یا آنال چیست؟ از ساختار، عملکرد و بیماری‌های مرتبط با مقعد چه می‌دانید؟

مقعد (Anus) آخرین بخش از دستگاه گوارش است که در انتهای روده بزرگ قرار دارد. جایی که ضایعات مواد غذایی و بدن پس از عبور و کامل شدن در گوارش به شکل مدفوع از آن خارج می‌شوند. 

دستگاه گوارش یکی از اجزای پیچیده بدن است که اندام‌های مختلفی دارد. مقعد یا آنال که به آن آنوس (Anus) هم می‌گویند انتهایی‌ترین بخش این دستگاه است که محلی برای دفع مواد زائد بدن محسوب می‌شود. کانال آنال 2 الی 3 سانتی‌متر است و از ماهیچه، اعصاب و غشاهای مخاطی تشکیل شده تا به کمک یکدیگر حرکات روده‌ای سالم ایجاد کنند. این اجزای اصلی آنال از مقعد در برابر عفونت‌هایی که می‌توانند از بیرون وارد شوند، محافظت می‌کنند. 

در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا بررسی کنیم مقعد چیست، از چه اجزایی تشکیل شده و عملکرد هر یک چگونه است.

مقعد چیست؟

به 3 الی 4 سانتی‌متر انتهای روده بزرگ مقعد می‌گویند. درست همان جایی که روده بزرگ به سمت بیرون باز می‌شود تا مواد زائد بدن به شکل مدفوع خارج شوند. بافت پوشاننده داخل روده بزرگ هرچه به سمت بیرون و آنال می‌آید شروع به تغییر از مخاط حساس به پوست طبیعی خواهد داشت. 

اطراف این اندام دستگاه گوارش با ماهیچه‌های حلقه‌ای شکل به نام اسفنکتر پوشانده شده که کمک می‌کنند تا زمانی که نیاز نیست مقعد بسته بماند و در صورت لزوم فعال می‌شوند تا مدفوع خارج شود.

بیشتر بدانید: علت خارش مقعد چیست؟

خوب است بدانید که مقعد یا آنال عضو کوچکی از آخرین بخش دستگاه گوارش محسوب می‌شود که در صورت عدم عملکرد صحیح و ایجاد اختلال در ساختار آن می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلف در فرد شود. اکثر افراد به‌دلیل شرم از توضیح علائم و نشانه‌های ایجاد شده در آنال به پزشک مراجعه نمی‌کنند. درمانکده با گرد هم آوردن جمعی از بهترین پزشکان متخصص گوارش این امکان را برای شما فراهم کرده تا با مشاوره تلفنی، متنی یا تصویری از پزشک مورد نظر خود راهنمای دریافت کنید.

آیا مقعد همان راست روده است؟

رکتوم یا راست روده بخشی از روده بزرگ محسوب می‌شود که قبل از مقعد قرار دارد. این بخش از روده بزرگ حدود 12 تا 20 سانتی‌متر است و مدفوع قبل از بیرون آمدن در آن جمع می‌شود. با پر شدن راست روده یا رکتوم اعصاب مربوط به دفع مدفوع تحریک می‌شوند و اسفنکتر داخلی مقعد به‌طور خودکار شل خواهد شد. اسفنکتر داخلی با اراده شما به صورت آگاهانه کنترل خواهد شد تا هر زمانی که آماده هستید فعال شود.

با عملکرد مقعد یا آنال آشنا شوید!

آنال و اجزای تشکیل‌دهنده آن کمک می‌کنند تا حرکات روده بزرگ به درستی انجام شود. اعصاب و ماهیچه‌های اطراف آنال به صورت هماهنگ کار می‌کنند تا به بدن اعلام شود چه زمانی باید مدفوع کنید. این در حالی است که به شما اجازه می‌دهند آن را نگه دارید تا به توالت برسید. 

بیشتر بدانید: شقاق مقعدی چیست؟

هر زمان که شما آمادگی داشتید اعصاب و ماهیچه‌های مقعد دوباره برای خارج کردن مدفوع از بدن با هم هماهنگ می‌شوند. درون آنال پوشش مخاطی وجود دارد که با ترشح مخاط مخصوصی باعث روان‌تر شدن مجرای آنال خواهد شد. در این صورت مدفوع راحت‌تر دفع می‌شود. 

نوزاد انسان معمولا تا قبل از 3 سالگی به‌دلیل داشتن عضلات ضعیف‌تر نمی‌تواند مدفوع خود را کنترل کند. این وضعیت طبیعی بوده و پس از عبور از این سن برطرف می‌شود.

آناتومی و ساختار آنال چگونه است؟

پوشش داخلی آنال دارای یک ردیف چین‌های عمودی است که آن بخش را به دو قسمت بالا و پایین تقسیم می‌کند. این چین‌ها شیارهایی (سینوس مقعدی) در داخل آنال ایجاد می‌کنند که خود به چین‌های کوچکتر به نام دریچه مقعدی تقسیم می‌شوند. 

وظیفه اصلی شیارهای آنال ترشح مخاط است که به کمک غدد ترشح کننده این کار را انجام می‌دهند. دریچه انتهای سینوس‌ها شامل خط جداکننده‌ای به نام خط پکتینات یا خط دندانه‌دار هستند که در آن پوشش مخاطی شروع به تغییر شکل پوست می‌کند.

 قسمت بالا و پایین خط پکتینات منبع عروقی و عصبی متفاوتی است. به‌همین دلیل آنال در دو سوم پایینی به درد و سایر احساسات حساسیت بیشتری نشان می‌دهد. در این ناحیه عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند که دارای منبع عصبی متفاوتی هستند.

به طور کلی می‌توان گفت آنال دارای 3 بخش است که شامل قسمت بالایی با چین‌های طولانی به نام ستون‌های رکتوم، قسمت پایین یا عضلات منقبض داخلی و خارجی (اسفنکترها) برای کنترل دفع مدفوع و دهانه آنال می‌شود.

بیشتر بدانید: علت و علائم خونریزی مقعدی چیست؟

تعریف اسفنکتر داخلی و خارجی آنال یا آنوس (Anus)

محل قرارگیری عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی به ترتیب در داخل و خارج مقعد است. دیواره آنال حالت ارتجاعی دارد تا مدفوع راحت‌تر از آن عبور کند. این دیواره به کمک 2 عضله اسفنکتر داخلی و خارجی کنترل می‌شود. وظیفه اصلی عضلات اسفنکتر ایجاد انقباض در دریچه آنال است تا بتوان دفع مدفوع را کنترل کرد. 

• اسفنکتر داخلی: اسفنکتر داخلی عضله غیرارادی است که در داخل کانال مقعد قرار دارد. زمانی که رکتوم فضایی برای نگه داشتن مدفوع ندارد آن را از طریق اسفنکتر داخلی وارد کانال آنال می‌کند. این عضله همیشه منقبض است.
• اسفنکتر خارجی: این دریچه خارجی کاملا آگاهانه و تحت اراده فرد است. درواقع تا زمانی که شما تصمیمی برای دفع نداشته باشید، مدفوع از آن خارج نمی‌شود. مگر این‌که آنال بیش از حد تحمل خود پر شده باشد. یکی دیگر از شرایطی که می‌تواند موجب دفع بی‌اختیار مدفوع از اسفنکتر خارجی شود آسیب دیدن این عضله است. در این حال فرد به شکل کاملا بی‌اختیار دچار دفع گاز و مدفوع می‌شود.

مطالعه بیشتر: چه غذاهایی باعث خارش پوست میشود؟

علائم غیر طبیعی در ساختار آنال

آن‌ها عبارتند از:

• خارش مقعد
• خونریزی آنال
• ترشح مقعدی
• درد در ناحیه آنال
• عدم توانایی کنترل مدفوع
• فقدان یا اجابت مزاج بیش از حد
• ضایعات مقعدی مانند زگیل، بثورات پوستی، برآمدگی، زخم، پارگی

در صورت مشاهده هر یک از این علائم فوری با دکتر گوارش آنلاین مشورت کنید.

بیشتر بدانید: فیستول چیست؟

بیشتر بخوانید: درمان خانگی خونریزی مقعدی چیست؟

معرفی بیماری‌های مرتبط با ساختار مقعد

آنال یکی از حساس‌ترین بخش‌های دستگاه گوارش است که این موضوع آن را مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلفی می‌کند. 

شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با آنال یا آنوس (Anus) عبارتند از:

• بواسیر یا هموروئید/Hemorrhoid: گشاد شدن رگ های وریدی در مجرای آنال
• شقاق  یا زخم مقعدی/Fissure anale: ایجاد خراشیدگی در پوست اطراف مقعد ناشی از یبوست
• فیستول آنال/Anal fistula: ارتباط غیرطبیعی و مزمن بین بافت پوشش کانال مقعد و پرینه
• سرطان مقعد: رشد غیرطبیعی سلول و بروز تومور
• عفونت مقعدی: بروز بیماری های مقاربتی ناشی از رابطه آنال مانند کلامیدیا(chlamydia)، ویروس پاپیلومای انسانی (human papillomavirus)، سیفلیس (syphilis)، سوزاک (gonorrhea)، ویروس HIV، هپاتیت A و هپاتیت B
• ناهنجاری آنورکتال (Anorectal malformation): رشد غیرطبیعی آنال به دلیل نقص مادرزادی
• آنیسموس(Anismus): عدم توانایی عضلات و اعصاب اطراف مقعد برای هماهنگی لازم جهت انجام دفع
• بی اختیاری مقعد: عدم توانایی عضلات اسفنکتر برای کنترل حرکات روده
• تنگی آنال: تنگی کانال مقعد به دلیل ایجاد بافت اسکار ناشی از جراحی یا بیماری

در صورت لزوم می توانید به متخصص گوارش مراجعه کنید.

بیشتر بدانید: بیماری سوزش مقعد به چه علت به وجود می‌‌آید؟

نتیجه مقعد یا آنال (Anus)

دفع مواد زائد بدن یکی از مهمترین وظایف دستگاه گوارش تحتانی است. این اندام اجزای مختلفی دارد که شامل مسیر طولانی از دهان تا مقعد می‌شود. مقعد یا آنال انتهایی‌ترین بخش سیستم گوارشی است که مدفوع از آن خارج خواهد شد. از طرفی کارکرد صحیح ساختار آن به جلوگیری از ورود عفونت داخل بدن کمک می‌کند. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده ضمن آشنایی بیشتر شما با ساختار و عملکرد آنال، بیماری مرتبط با این بخش از دستگاه گوارش را به اشتراک گذاشتیم. شما تاکنون تجربه ابتلا به کدام یک از بیماری‌های معرفی شده را داشته‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

بیشتر بدانید: علت درد و تیر کشیدن مقعد چیست؟

سوالات متداول

منبع: clevelandclinic | msdmanuals