روان درمانی چیست؟ بررسی انواع و مراحل انجام آن

روان درمانی یکی از رو‌ش‌های درمانی پرکاربرد در حوزه سلامت روان است که به منظور کمک به افراد برای مقابله با مشکلات روانشناختی و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها به کار می‌رود. این روش، شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و رویکردها است که در طول گفتگو با روانشناس یا روانپزشک مورد استفاده قرار می‌گیرند تا فرد با مشکلات روحی، رفتاری و مسائل عاطفی خود مواجه شود. 

در واقع، این رویکرد درمانی به فرد امکان می‌دهد تا با کمک یک متخصص آموزش‌دیده به درک عمیق‌تری از خود و مشکلاتش برسد و از طریق تحلیل و تغییر الگوهای ناهنجار به بهبود روانی دست پیدا کند. اگر قصد دارید برای درمان مشکلات روحی و روانی خود به متخصص سلامت روان مراجعه کنید، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان یعنی روان درمانی و انواع آن بیشتر آشنا کنیم.

روان درمانی چیست؟

به مجموعه‌ای از رویکردها و تکنیک‌های درمانی که به فرد در شناسایی و تغییر افکار، احساسات و رفتار ناسالم کمک می‌کنند، روان درمانی یا Psychotherapy می‌گویند. این روش بر مبنای گفتگو بین مراجع و روان‌درمانگر پیش می‌رود و هدف آن، ایجاد تغییرات مثبت و سازنده در افکار، احساسات و رفتار فرد است. 

مراجع در طول جلسات روان درمانی در مورد مسائل و مشکلات خود صحبت می‌کند و یاد می‌گیرد چگونه احساسات، رفتار و افکار بر خلق‌وخو تاثیر می‌گذارند. نمونه ای از جلسات روان درمانی شامل گفتگو در مورد احساسات روزمره، شناسایی، بررسی مشکلات هیجانی و رفتاری و ایجاد راه‌کارهایی برای مقابله با این چالش‌ها است.

انواع روان درمانی

در روان‌درمانی نوع درمان بر اساس شرایط فرد انتخاب می‌شود و گاهی‌اوقات ممکن است درمانگر از ترکیب چندین رویکرد درمانی برای بهبود وضعیت بیمار استفاده کند. در ادامه با انواع مختلف این روش آشنا می‌شوید:

۱- روان درمانی اگزیستانسیال یا وجودی

در این رویکرد درمانی، معنا و هدف زندگی و نحوه سازگاری با جهان به فرد آموزش داده می‌شود. فرد در طی گفتگو با درمانگر یاد می‌گیرد که انتخاب‌هایش چگونه بر آینده او تاثیر می‌گذارند. برای بهبود افسردگی، اضطراب، ترس شدید و اعتیاد می‌توان از این رویکرد کمک گرفت. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله “روان درمانی وجودی” را بخوانید.

۲- روانکاوی

روان درمانی از نظر فروید که بنیان‌گذار روانکاوی است بر مفاهیمی همچون ناخودآگاه و تعارضات روانی تمرکز دارد. فروید معتقد بود که بسیاری از مشکلات روانی به دلیل تعارضات ناهشیار و تجربیات سرکوب‌شده دوران کودکی شکل می‌گیرند. او برای کمک به افراد در درمان این مشکلات، روش روانکاوی را توسعه داد تا فرد طی گفتگو با درمانگر به افکار، احساسات و تجربیات ناخودآگاه خود دسترسی پیدا کند. برای درمان اختلالات شخصیتی، ترس‌های عمیق و مشکلات ریشه‌ای روانشناختی می‌توان از این رویکرد استفاده کرد.

۳- روان درمانی تحلیلی

این رویکرد بر اساس نظریه‌های زیگموند فروید و سایر روانکاوان توسعه یافته و در واقع از دل روانکاوی بیرون آمده است. روان‌درمانگران تحلیلی به دنبال کاوش در لایه‌های عمیق‌تر روان هستند؛ به همین دلیل تجربیات گذشته، مخصوصا دوران کودکی و تاثیرات آن بر رفتار و تفکر فعلی فرد را مورد بررسی قرار می‌دهند.

۴- روان درمانی پویشی

رویکرد روان پویشی بر کشف تجربیات و احساسات ناخودآگاه که ممکن است در دوران کودکی شکل گرفته باشند و بر رفتار فعلی فرد تاثیر بگذارند، تمرکز دارد. بیمار با روان‌درمانگر در مورد تجربیات گذشته خود حرف می‌زند تا احساسات آزاردهنده را بهتر درک و مدیریت کند. نتیجه جلسات روان‌پویشی، تقویت خودآگاهی و تغییر الگوهای قدیمی است. این رویکرد به درمان افسردگی، مشکلات ارتباطی، اختلالات شخصیت و اضطراب کمک می‌کند.

۵- درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری یا CBT به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بهتر بشناسد و شناخت بیشتری نسبت به اثرگذاری آن‌ها بر اعمال و خلق‌وخوی خود پیدا کند. در واقع، فرد به کمک درمان CBT می‌تواند افکار و رفتارهای منفی خود را تغییر دهد و بیاموزد که چگونه الگوها و عادت‌های فکری سالم را جایگزین آن‌ها کند. برای درمان اختلالاتی همچون وسواس، افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن، استرس شدید، مشکلات روابط فردی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌توان از این رویکرد استفاده کرد.

۶- روان درمانی گروهی

این رویکرد با برگزاری جلسات گروهی بین افرادی که مشکلات مشابه دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد و هدف آن، گفتگو و تبادل نظر زیر نظر درمانگر است. بیماران، تجربیات ناخوشایند خود را به اشتراک می‌گذارند و یاد می‌گیرند که این ناملایمات فقط مختص خودشان نیست و افراد دیگری هم آن‌ها را تجربه می‌کنند. برای درمان افسردگی، اضطراب، مشکلات اجتماعی و ترک اعتیاد می‌توان از این رویکرد استفاده کرد.

۷- روان درمانی فردی

برخی افراد نیاز دارند برای بهبود یا تغییر زندگی خود با یک درمانگر صحبت کنند. در فرآیند روان‌درمانی فردی که طی آن مراجع به صورت تکی با درمانگر ملاقات می‌کند، به مسائل شخصی، عاطفی و مشکلات روحی که بیمار به تنهایی قادر به تحمل آن‌ها نیست، پرداخته می‌شود. در طول این جلسات، درمانگر به افزایش اعتمادبه‌نفس مراجع کمک می‌کند، همچنین به او مهارت‌هایی را یاد می‌دهد تا هنگام گذر از سختی‌ها و گرفتن تصمیمات مهم، عملکرد درستی داشته باشد.

۸-روان درمانی انگیزشی

این رویکرد مشاوره‌ای و درمانی با هدف ایجاد انگیزه در افراد برای تغییر رفتارهای ناسالم طراحی شده است. درمان انگیزشی معمولا برای مشکلاتی مانند ترک اعتیاد، اضافه وزن، مدیریت استرس و تغییر سبک زندگی غلط استفاده می‌شود.

در این رویکرد به جای ارائه دستورات یا راهنمایی مستقیم، به فرد کمک می‌کنند تا خودش دلایل تغییر را بیابد و بر اساس انگیزه‌های درونی برای اصلاح آن‌ها تلاش کند.

۹- روان درمانی لازاروس

رویکرد لازاروس که با نام روان درمانی چندوجهی شناخته می‌شود، مبتنی بر این باور است که مشکلات روانشناختی انسان چندبعدی هستند و برای درمان آن‌ها باید به بررسی ابعاد مختلف رفتار و روان پرداخت. این رویکرد بر اساس اصول درمان شناختی رفتاری شکل گرفته است، اما به جنبه‌های بیشتری از رفتار و عملکرد انسان توجه دارد.

۱۰- خود روان درمانی

منظور از خود روان‌درمانی یا Self-Therapy، تلاش فرد برای کمک به خود در حل مشکلات روانشناختی، عاطفی یا رفتاری بدون حضور مستقیم یک روان‌درمانگر است. این روش معمولا به کمک تکنیک‌ها و ابزارهای روان درمانی که توسط متخصصان سلامت روان تایید شده‌اند، انجام می‌شود، اما فرد آن روش‌ها را از کتاب‌ها، مقالات، پادکست‌ها، ویدئوهای آموزشی یا دوره‌های آنلاین می‌آموزد. خود روان‌درمانی ممکن است مشکلات سطحی رفتاری و عاطفی را بهبود ببخشد، اما در مواردی مانند اختلالات روانشناختی نه تنها موثر نیست؛ بلکه می‌تواند باعث تشدید علائم شود.

آیا روان درمانی موثر است؟

در پاسخ به این سوال می‌توان گفت بله. روان‌درمانی در بسیاری از موارد موثر است و به افراد کمک می‌کند تا مشکلات خود را بشناسند و بتوانند آن‌ها را مدیریت کنند. تاکنون مطالعات زیادی درباره اثربخشی این روش درمان انجام شده و بسیاری از آن‌ها تایید می‌کنند که رویکردهای مختلف روان‌درمانی به تنهایی یا گاهی در ترکیب با دارو درمانی اثر بلندمدت دارند. 

به عنوان مثال، متخصصان سلامت روان درمان شناختی رفتاری (CBT) را بهترین روان درمانی برای بهبود اضطراب شدید و افسردگی معرفی می‌کنند که در اغلب موارد به اندازه دارو درمانی موثر واقع می‌شود. با این حال، ممکن است میزان اثرگذاری روان‌درمانی در هر فرد تحت شرایطی همچون نوع اختلال، شدت آن، روش و پایبندی بیمار به درمان متغیر باشد.

مزایای روان درمانی

از مهم‌ترین مزایای این روش درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش علائم اختلالات و مشکلات روانی
• افزایش خودآگاهی، اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس
• بهبود روابط بین فردی
• آموزش مهارت‌های مقابله‌ای
• ایجاد تغییر مثبت در رفتار و نگرش
• بهبود کیفیت زندگی و کاهش تعارضات
• مدیریت بحران‌های زندگی (مواردی همچون مرگ عزیزان، طلاق، بیکاری یا مشکلات مالی)
• بهبود سلامت جسمی

مراحل انجام روان درمانی

روش روان درمانی مبتنی بر گفتگو است که در طی آن، درمانگر یک محیط امن برای مراجع خود فراهم می‌کند. مراجع می‌داند که در اتاق درمان قضاوت نمی‌شود و می‌تواند به راحتی با درمانگر بر روی شناسایی، تغییر افکار و رفتارهای ناسالم خود کار کند. 

همان‌طور که پیشتر گفتیم، روان درمانی بر اصل گفتگو استوار است؛ از همین‌رو مراجع و درمانگر باید به صورت فعال در جلسات درمان شرکت کنند. از طرفی، بسیار مهم است که در اتاق روان‌درمانی برای شکل‌گیری همکاری موثر بین مراجع و درمانگر اعتماد کافی وجود داشته باشد. 

مراحل این روش درمانی می‌توانند بر اساس شرایط جلسه، نوع مشکل مراجع، سبک زندگی و شیوه عملکرد درمانگر متفاوت باشند. درمان ممکن است بسته به صلاحدید درمانگر به صورت فردی، گروهی، خانوادگی یا بین زوجین انجام شود. این جلسات معمولا هفته‌ای یک بار و به مدت ۴۵ تا ۵۰ دقیقه برگزار می‌شوند. 

متخصصان سلامت روان به طور کلی برای جلسات روان‌درمانی چهار مرحله در نظر می‌گیرند که شامل موارد زیر هستند:

• در مرحله اول درمانگر با مراجع مصاحبه انجام می‌دهد تا ارزیابی کلی داشته باشد و بتواند اهداف جلسه درمان را بر اساس نیاز فرد مشخص کند.
• مرحله دوم پس از ارزیابی اولیه آغاز می‌شود که شامل تشخیص مشکل و تدوین برنامه درمانی مناسب است.
• در مرحله سوم رابطه درمانی صحیح بین مراجع و درمانگر شکل گرفته که بر اساس اعتماد، احترام و تعامل متقابل پیش می‌رود و تکنیک‌های روان‌درمانی به بیمار آموزش داده می‌شوند.
• مرحله چهارم و پایانی شامل راهنمایی‌های لازم و تنظیم برنامه اصولی از طرف درمانگر برای جلوگیری از عود مشکلات و اختلالات است.

تفاوت مشاوره و روان درمانی

مشاوره و روان درمانی، هر ۲ نوعی روش درمان برای کمک به افراد در برابر مشکلات عاطفی، روحی و اختلالات روانی هستند. با این حال، می‌توان برای روان‌درمانی و مشاوره از لحاظ اهداف، رویکرد، مدت زمان و محل کار تفاوت‌هایی در نظر گرفت که در جدول زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

ویژگی	مشاوره	روان‌درمانی
هدف	به افراد برای حل مسائل روزمره و بهبود عملکرد در زندگی کمک می‌کند.	اختلالات روانی را درمان می‌کند و باعث بهبود سلامت روان می‌شود.
رویکرد	ارائه‌دهنده راه‌کارهای مکمل و حمایتی است و مهارت‌های مقابله‌ای را در راستای حل مسائل و بهبود روابط آموزش می‌دهد.	از نظریات و تکنیک‌های خاص برای تغییر الگوی ناهنجار در ناهشیار و رفتار استفاده می‌کند.
مدت زمان	کوتاه‌مدت است و بر اساس پیچیدگی مشکل و نیاز مراجع می‌تواند بین چند جلسه تا چند ماه باشد.	طولانی‌تر است و می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد.
محل کار	مشاوران در مدارس، مراکز مشاوره یا مراکز خدمات اجتماعی مشغول به کار می‌شوند.	روان‌درمانگران در مراکز درمانی تخصصی، کلینیک‌های روانشناختی یا مطب‌های شخصی فعالیت می‌کنند.

بیشتر بدانید: تفاوت روان درمانگر و روانشناس

عوارض روان درمانی

به طور کلی، این شیوه درمان به عنوان یک روش ایمن و موثر شناخته می‌شود، اما ممکن است مانند هر روش درمان دیگری با چالش‌ها و عوارضی همراه شود. عوارض ناشی از روان‌درمانی کاملا موقتی هستند و معمولا با ادامه پیدا کردن روند درمان برطرف می‌شوند. برخی از عوارض احتمالی این روش شامل موارد زیر هستند:

• جلسات درمان برای برخی افراد خسته‌کننده است.
• برخی افراد در طول روان‌درمانی با اطرافیان خود دچار چالش و تنش می‌شوند.
• گاهی‌اوقات ممکن است فرد در جلسات ابتدایی، مخصوصا موقع مواجهه با مسائل دشوار و تجربیات آزاردهنده دچار اضطراب زیادی شود.
• برخی افراد ممکن است به درمانگر خود وابستگی عاطفی و روانی پیدا کنند.
• بعضی از مراجعان نسبت به افشای مسائلی که در طول جلسه درمان مطرح می‌شود، نگران هستند.

راهنمای مراجعه به پزشک

روان درمانی یکی از روش‌های درمانی موثر است که به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات روانشناختی، عاطفی و رفتاری خود مقابله کنند. این روش مبتنی بر گفتگو بین مراجع و درمانگر است؛ از همین‌رو شناخت روانشناس یا روانپزشک خوب به شما کمک می‌کند تا در مسیر درستی برای بهبود سلامت روان و افزایش کیفیت زندگی خود حرکت کنید. 

اگر به دنبال افزایش خودآگاهی، بهبود روابط و توسعه مهارت‌های مقابله‌ای هستید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: webmd | healthdirect