پیوند کبد چیست و چگونه انجام می‌شود؟ برای چه کسانی مناسب است؟

کبد بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن است و وظیفه انجام چند عملکرد حیاتی مثل پردازش مواد مغذی، داروها و هورمون‌ها، ساخت پروتئین‌های مورد نیاز برای لخته شدن خون، تولید صفرا برای جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی، حذف باکتری‌ها و سموم از خون، جلوگیری از عفونت و تنظیم پاسخ‌های ایمنی را بر عهده دارد. از این‌رو اگر از کار بیفتد، پیوند کبد ضروری است.

پیوند کبد معمولا به کسانی توصیه می‌شود که به دلیل بیماری مزمن کبدی به عوارض قابل‌توجهی مبتلا شده‌اند. البته در موارد نادر ممکن است پیوند کبد اورژانسی برای درمان نارسایی حاد کبدی که قبلا سالم بوده است هم پیشنهاد شود. در بسیاری از موارد، برای انجام این کار از کبد افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند استفاده می‌شود. اما در حال حاضر، امکان عمل پیوند کبد زنده به زنده هم وجود دارد؛ به طوری که اغلب پیوند کبد از اعضای خانواده انجام می‌شود.

اگر می‌خواهید درباره این روش درمانی اطلاعات بیشتری کسب کنید، این مقاله از مجله درمانکده را تا انتها بخوانید. در این مقاله، نحوه انجام جراحی و زندگی بعد از پیوند کبد را توضیح می‌دهیم.

پیوند کبد چیست؟

کبد وظایف بسیار زیادی برای تنظیم مواد موجود در خون دارد. همچنین ترکیبات شیمیایی مختلفی را در بدن ترشح می‌کند که همگی یک وظیفه خاص را بر عهده دارند. این اندام مهم ممکن است در اثر بیماری‌های مختلف از کار بیفتد و فعالیت طبیعی خود را از دست بدهد. در این صورت، تنها راه باقیمانده برای پزشکان پیوند عضو است. چون برخلاف قلب مصنوعی یا دستگاه دیالیز که جایگزین کلیه می‌شود، تاکنون هیچ وسیله مصنوعی ساخته نشده است که بتواند حتی بخشی از وظایف کبد را در بدن انجام دهد.

به دلیل حیاتی بودن وظایف کبد، شرایط سنی دریافت‌کنندگان عضو پیوندی محدودیت خاصی ندارد. اما هنگامی که برای پیوند کبد از فرد زنده استفاده می‌شود، سن اهداکننده باید بین ۱۸ تا ۶۰ سال باشد. علاوه بر این، توصیه می‌شود که پیوند کبد از فرد سالم انجام شود.

بیشتر بدانید: بررسی آناتومی کبد

خطر مرگ در پیوند کبد بسته به وضعیت بیمار می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی، تحقیقات در مورد عمر بیماران پیوند کبد نشان می‌دهد که ۷۵ درصد آن‌ها می‌توانند حداقل تا پنج سال بعد از جراحی زندگی کنند.

روش پیوند کبد برای چه کسانی است؟

در بسیاری از موارد، پیوند کبد برای سرطان کبد و نارسایی کبد انجام می‌شود. نارسایی کبد ممکن است به سرعت یا در طی یک دوره زمانی طولانی رخ دهد. نارسایی کبدی که در عرض چند هفته اتفاق می‌افتد، نارسایی حاد نامیده می‌شود. نارسایی حاد کبد یک بیماری غیر معمول است که اغلب در اثر عوارض بعضی از داروها ایجاد می‌شود.

بیشتر بدانید:آدنوم کبد چیست؟

نارسایی مزمن کبد به آرامی طی چند ماه یا چند سال شکل می‌گیرد. دلایل مختلفی برای بروز این مشکل وجود دارد که شایع‌ترین آن سیروز کبدی است. در بیماران مبتلا به سیروز، بافت اسکار جایگزین بافت معمولی کبد می‌شود و کبد به درستی کار نمی‌کند. بیماری‌هایی که احتمال ابتلا به سیروز یا نارسایی کبد را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:

• هپاتیت  B
• هپاتیتC   
• بیماری کبد الکلی که به دلیل مصرف زیاد الکل ایجاد می‌شود
• بیماری کبد چرب غیر الکلی که در اثر تجمع چربی در کبد رخ می‌دهد
• بیماری‌های ژنتیکی موثر بر کبد مثل هموکروماتوز
• بیماری‌هایی که روی مجاری صفراوی تاثیر می‌گذارند؛ مثل کلانژیت اسکلروزان اولیه و آترزی صفراوی

ذکر این نکته ضروری است که آترزی صفراوی شایع‌ترین علت پیوند کبد برای نوزادان و کودکان است.

با چه منابعی پیوند کبد انجام می‌شود؟

کبد مورد نیاز بیمار از ۲ منبع مختلف تامین می‌شود:

• اهداکننده فوت‌شده: کسانی که دچار مرگ مغزی می‌شوند می‌توانند منبع خوبی برای اهدای کبد به افراد نیازمند باشند.
• اهداکننده زنده (برای مثال، پیوند کبد از مادر به فرزند یا پیوند کبد از فرزند به پدر): انسان دارای کبد سالم می‌تواند بخشی از کبد خود را به دیگران اهداء کند. در این صورت، کبد فرد اهداکننده و فرد گیرنده پس از مدتی خود را ترمیم خواهند کرد؛ بنابراین هر ۲ نفر می‌توانند به زندگی طبیعی ادامه دهند. بهتر است اهداکننده از بستگان نزدیک بیمار باشد. چون احتمالا از نظر ژنتیکی انطباق بیشتری با او دارد.

بیشتر بدانید:آزمایش عملکرد کبدی چیست و چه کاربردی دارد؟

اقدامات قبل از پیوند کبد چیست؟

برای مشخص شدن امتیاز اولویت دریافت کبد، از آزمایش‌های مختلفی مثل کراتینین، بیلی‌روبین و INR استفاده می‌شود. افراد نیازمند پیوند بر اساس این امتیاز در نوبت دریافت کبد قرار می‌گیرند. در صورت پیدا شدن اهداکننده مناسب، سریعا فرد بیمار به بیمارستان احضار می‌شود تا آزمایش‌های لازم را انجام دهد. سپس اگر مشخصات گیرنده و اهداکننده با یکدیگر منطبق باشد، جراحی انجام می‌شود.

بیشتر بدانید:آبسه کبدی چیست؟ انواع آبسه های کبدی کدامند؟

جراحی پیوند کبد چگونه انجام می‌شود؟

این جراحی به دلیل پیچیدگی آن بین ۶ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد. در طی این عمل، علاوه بر تعویض کبد بیمار با کبد سالم، لوله‌هایی به فرد گیرنده وصل می‌شود. اولین آن‌ها، لوله‌ای است که از دهان به نای می‌رود و به تنفس بیمار کمک می‌کند. لوله دیگر از بینی به معده گیرنده وارد می‌شود تا ترشحات و محتویات معده را تخلیه کند.

چند لوله هم داخل شکم تعبیه می‌شوند تا مایعات اطراف کبد جدید را از حفره شکم خارج کنند. همچنین گاهی‌اوقات لوله‌ای به نام T در مجرای صفراوی قرار می‌گیرد تا صفرا را به خارج شکم هدایت کند. این لوله‌ها پس از چند روز یا چند هفته به مرور از بدن خارج می‌شوند و فرد پس از آن می‌تواند به زندگی عادی خود برگردد.

بیشتر بدانید:همانژیوم کبدی چیست؟

عوارض پیوند کبد برای گیرنده چیست؟

این جراحی با عوارض قابل‌توجهی همراه است. بعضی از این عوارض به خود جراحی مربوط هستند. اما تعدادی از آن‌ها توسط داروهایی که بیمار برای جلوگیری از پس زدن عضو پیوندی مصرف می‌کند، ایجاد می‌شوند.

۱. عوارض جراحی

خطرات مرتبط با جراحی عبارت‌اند از:

• عوارض مرتبط با مجاری صفراوی از جمله نشت مجرای صفراوی یا کوچک شدن آن
• خونریزی
• لخته شدن خون
• عفونت
• آشفتگی ذهنی یا تشنج
• پس زدن عضو پیوندشده
• بازگشت بیماری کبدی در کبد اهدایی (در طولانی‌مدت ایجاد می‌شود)

بیشتر بدانید:بیوپسی کبد چیست؟

بیماران باید پس از جراحی همیشه مراقب علائم پس زدن پیوند کبد باشند. این علائم شامل موارد زیر هستند:

• انسفالوپاتی
• زردی
• کبودی و خونریزی
• ضعف و بی‌اشتهایی
• درد عضلانی
• تب با درجه پایین
• افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون

۲. عوارض و خطرات مصرف دارو

بعد از جراحی، بیمار باید تا پایان عمر از داروهای خاص برای جلوگیری از پس زدن کبد اهدایی توسط بدن استفاده کند. این داروها می‌توانند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کنند، از جمله:

• ضعیف شدن استخوان‌ها
• دیابت
• اسهال
• سردرد
• فشار خون بالا
• کلسترول بالا

بیشتر بدانید:سندرم کبدی چیست؟

داروهایی که بعد از جراحی تجویز می‌شوند اثرات درمانی خود را با سرکوب سیستم ایمنی اعمال می‌کنند و به همین دلیل می‌توانند خطر عفونت را افزایش ‌دهند. بنابراین ممکن است پزشک داروهایی را برای کمک به مبارزه با عفونت تجویز کند.

عوارض پیوند کبد برای اهدا کننده چیست؟

به طور کلی، اهدای کبد توسط فرد زنده بی‌خطر تلقی می‌شود. با این حال، احتمال وقوع عوارض زیر وجود دارد:

• واکنش آلرژیک به بیهوشی
• درد و ناراحتی
• حالت تهوع
• عفونت زخم
• خونریزی که ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشد
• لخته شدن خون
• پنومونی (ذات‌الریه)
• مشکلات مجرای صفراوی و نشت صفرا
• فتق
• تشکیل بافت اسکار
• نارسایی کبد (در موارد نادر)

بیشتر بدانید:آنزیم کبدی بالا چه خطراتی دارد؟ راه‌کارهای کاهش آنزیم کبدی

تغذیه بعد از جراحی پیوند عضو باید چگونه باشد؟

گیرنده کبد باید پس از پیوند با تغذیه سالم از جمله خوردن میوه، سبزی، نان سبوس‌دار، لبنیات کم‌چرب، حبوبات، گوشت بدون چربی و ماهی به حفظ سلامت خود کمک کند. همچنین توصیه می‌شود از خوردن وعده‌های غذایی سنگین یا حجیم‌، فست فود و هر نوع غذایی که به کبد فشار می‌آورد، خودداری کند.

کلام پایانی

در این مقاله در مورد اینکه پیوند کبد به چه صورت است و درصد موفقیت پیوند کبد چقدر است، صحبت کردیم. اگر به بیماری کبدی مبتلا هستید، در اسرع وقت به متخصص گوارش و کبد مراجعه کنید. چون با درمان به موقع مشکلات کبدی می‌توان تا حد زیادی احتمال ابتلا به نارسایی کبدی و در نتیجه نیاز به پیوند عضو را کاهش داد.

توصیه می‌کنیم برای پیدا کردن بهترین متخصصان گوارش از سایت درمانکده استفاده کنید. در درمانکده علاوه بر سیستم نوبت‌دهی حضوری، امکان مشاوره آنلاین با دکتر گوارش فراهم شده است.

سوالات متداول

منابع: hopkinsmedicine, mayoclinic