خود بیمار انگاری یا اختلال اضطراب بیماری یکی از اختلالات روانشناختی پیچیده است که با نگرانی بیش از حد و مداوم درباره سلامت جسمانی شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال به طور مکرر به پزشک مراجعه می‌کنند، آزمایش‌های مختلفی انجام می‌دهند یا دائما نگران علائم خود هستند. این نگرانی مداوم می‌تواند به شدت بر کیفیت زندگی افراد تاثیر بگذارد و اضطراب دائمی ایجاد کند.
در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا شما را با علت، علائم و روش درمان خود بیمار انگاری بیشتر آشنا کنیم.
فهرست محتوا:
خود بیمار انگاری چیست؟
این اختلال که با نام هیپوکندریا و اضطراب سلامت هم شناخته می‌شود، نوعی باور و تفکر در افرادی است که بدون وجود شواهد پزشکی مبنی بر بیماری، احساس می‌کنند به یک بیماری جدی مبتلا هستند. این در حالی است که تمامی معاینات پزشکی و آزمایشات علمی وجود هر نوع بیماری را رد می‌کنند، اما خود فرد با قاطعیت کامل فکر می‌کند به بیماری جدی و مرگبار مبتلا شده است.
افراد مبتلا به اختلال خود بیمار انگاری، اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند که باعث بروز علائم فیزیکی و در نهایت پریشانی روانی می‌شود. در واقع، مبتلایان به هیپوکندریا علائم جزئی و طبیعی بدن را به عنوان نشانه‌های یک بیماری جدی تفسیر می‌کنند و با وجود اینکه پس از مراجعه مکرر به پزشک از سالم بودن خود مطمئن شده‌اند، همچنان نگران سلامت‌شان هستند.
علائم خود بیمار انگاری
نگرانی بیش از حد در مورد سلامتی، اصلی‌ترین نشانه این اختلال است. افراد مبتلا به هیپوکندریا معمولا با مشاهده نفخ شکم یا بثورات پوستی جزئی دچار نگرانی و اضطراب شدید مرتبط با سلامتی خود می‌شوند. دیگر علائم مهم این نوع اضطراب شامل موارد زیر هستند:
- توجه بیش از حد به علائم جسمانی
- پیگیری مداوم وضعیت سلامتی
- نگرانی بیش از حد درباره سلامتی خود به دلیل سابقه بیماری در خانواده
- مراجعه مکرر به پزشک و تمایل برای انجام آزمایشات متعدد
- عدم اطمینان به نتایج پزشکی
- بررسی مکرر بدن برای یافتن نشانه‌های بیماری
- اختلال در زندگی روزمره به واسطه نگرانی بیش از حد
- تجربه اضطراب و استرس مداوم
- اجتناب از قرار گرفتن در مکان‌ها و موقعیت‌های خاص
- جستجوی مداوم انواع بیماری‌ها در اینترنت
- صحبت کردن مداوم در مورد بیماری و وضعیت سلامتی شخصی
بیشتر بدانید: تحریک پذیری چیست؟
علت بیماری هیپوکندریا
در حال حاضر، علت ابتلا به خود بیمار انگاری به طور کامل مشخص نیست. با این حال، طبق تحقیقات انجام‌شده عوامل زیر می‌توانند در بروز این اختلال موثر باشند:
- سابقه خانوادگی
- درک نادرست از عملکرد بدن و ایجاد باورهای غلط در مورد علائم بالینی
- تجربه موقعیت سخت مانند تجاوز یا بیماری سخت و خطرناک در کودکی
- ابتلا به سایر اختلالات روانشناختی مانند افسردگی، اختلال هراس، اختلال اضطراب فراگیر و اختلال وسواس فکری-عملی
انواع اختلال خود بیمار پنداری
افراد مبتلا به اختلال اضطراب بیماری شامل ۲ دسته می‌شوند. دسته اول اشخاصی هستند که به طور مستمر برای دریافت مراقبت‌های پزشکی به کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند. در مقابل، دسته دوم شامل افرادی می‌شوند که به پزشکان اعتماد ندارند و اصلا از خدمات پزشکی استفاده نمی‌کنند.
بیشتر بدانید: اضطراب موقعیتی چیست؟
در حال حاضر، این اختلال بیشتر در قالب بیماری‌های زیر تجربه می‌شود:
۱- خود بیمار انگاری سرطان
افراد مبتلا به این نوع اضطراب سلامت، بدون وجود علائم، مدارک پزشکی و حتی سابقه خانوادگی دائما نگران مبتلا شدن به سرطان هستند. این اشخاص، اضطراب و هراس شدیدی دارند و ممکن است به دلیل اینکه فکر می‌کنند با علائم سرطان مواجه شده‌اند، از فعالیت روزمره خود دست بکشند. افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان دارند یا دارای تجربیات آسیب‌زای مرتبط با این بیماری هستند، بیشتر در معرض ابتلا به خود بیمار پنداری سرطان قرار می‌گیرند.
۲- خود بیمار انگاری ایدز
اشخاصی که فکر می‌کنند به ویروس HIV مبتلا شده‌اند، با وجود منفی بودن جواب همه آزمایشات مرتبط، باز هم معتقد هستند ایدز دارند. آن‌ها زمان زیادی را در اینترنت صرف می‌کنند تا نشانه‌ای بیابند و آلوده بودن خود به ویروس اچ آی وی را ثابت کنند. از طرفی، برخی دیگر افراد دائما نگران ابتلا به ایدز هستند و به طور افراطی راه‌کارهای پیشگیری از این بیماری را دنبال می‌کنند. به عنوان مثال، این اشخاص اگر لکه خون روی لباس خود ببینند دچار اضطراب شدیدی می‌شوند و فکر می‌کنند این لکه نشان‌دهنده ابتلا به بیماری ایدز است.
بیشتر بدانید: اختلال اضطراب فراگیر چیست؟
۳- خود بیمار انگاری ام اس
بیماری ام اس در زنان شایع‌تر است، به همین دلیل خانم‌ها بیشتر از آقایان به اختلال اضطراب بیماری ام اس دچار می‌شوند. در واقع، افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به خود بیمار پنداری ام اس هستند.
۴- خود بیمار انگاری کرونا
این اختلال با شیوع ویروس کرونا در افراد زیادی بروز پیدا کرد. همه‌گیر شدن بیماری کووید-۱۹ باعث شد تا افراد بیش از حد به سلامت خود شک کنند و دچار افسردگی شوند. نشانه‌های هیپوکندریا در برخی افراد به صورت شدید بروز پیدا کرد و آن‌ها تصور می‌کردند که هر علائمی مثل خستگی، کاهش انرژی و بدن درد، نشانه ابتلای قطعی به ویروس کرونا است. حتی برخی افراد با وجود نتیجه منفی تست، باز هم به بیمار بودن خود شک داشتند.
چه افرادی مستعد ابتلا به خود بیمار انگاری هستند؟
این بیماری معمولا در اوایل یا اواسط بزرگسالی شروع می‌شود و با افزایش سن شدت پیدا می‌کند. افراد مسن اغلب بیماری هیپوکندریا یا اضطراب سلامت را به شکل ترس از دست دادن حافظه تجربه می‌کنند. برخی متخصصان معتقدند خود بیمار انگاری در کودکان هم وجود دارد. این اختلال اگر چه در بزرگسالان شایع‌تر است، اما می‌تواند به یک نگرانی مهم برای والدین و مربیان کودکان تبدیل شود. هیپوکندریا معمولا در کودکان به صورت شکایت مکرر از بیماری بروز پیدا می‌کند. به طور کلی می‌توان گفت، افرادی که استرس زیادی تجربه می‌کنند و همیشه نگران بودن از ویژگی‌های شخصیتی آن‌هاست، بیشتر مستعد ابتلا به خود بیمار انگاری هستند.
بیشتر بدانید: اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک چیست؟
برای پیشگیری از خود بیمار پنداری چه کار کنیم؟
در حال حاضر، هیچ روش شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری قطعی از بروز این اختلال وجود ندارد. با این حال، برخی متخصصان سلامت روان معتقدند می‌توان به کمک روش‌های زیر به کاهش شدت علائم خود بیمار انگاری کمک کرد:
- یادگیری مهارت‌های مدیریت اضطراب و کنترل ذهن
- داشتن فعالیت بدنی منظم و مداوم
- عدم مصرف مواد مخدر یا قرص‌های اعتیاد آور
- داشتن ارتباط با افراد دیگر و شرکت در فعالیت‌های گروهی
- پرهیز از باور اطلاعات غلط و جستجوی بیش از حد بیماری‌ها در اینترنت
مراجعه به روان‌درمانگر (در صورت نیاز و در حد متعادل)
بیشتر بدانید: مازوخیسم یا اختلال خودآزاری چیست؟
تشخیص بیماری هیپوکندریا
خود بیمار انگاری بیماری روانی است، اما افراد مبتلا به آن معتقدند بیمار جسمی هستند و به پزشک مراجعه می‌کنند. در واقع می‌توان گفت تشخیص این اختلال کمی زمان‌بر است؛ زیرا فرد ابتدا به پزشک مراجعه می‌کند و تمایل دارد تمام آزمایشات لازم برای ارزیابی سلامت خود را انجام دهد.
بیشتر بدانید: اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
زمانی که پزشک هیچ شواهدی مبنی بر بیماری جسمی پیدا نکند و در صورت وجود نشانه خود بیمار انگاری، فرد مبتلا را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع می‌دهد. متخصصان سلامت روان برای تایید نهایی هیپوکندریا تاریخچه پزشکی فرد، سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری، تمامی نشانه‌های فیزیکی و روانی، نوع تغذیه، عدم اعتیاد به مواد مخدر و قرص را به دقت بررسی می‌کند.
درمان خود بیمار انگاری
این بیماری کم‌وبیش با علائم جسمی همراه است، اما تمامی نشانه‌های فیزیکی آن ناشی از اضطراب و منشا روانی هستند. به همین دلیل، متخصص سلامت روان به سراغ استفاده از رویکردهایی می‌رود که به کاهش اضطراب و بهبود توانایی بیمار در زندگی روزمره کمک کنند.
بهترین راه‌کارها برای رهایی از خود بیمار انگاری شامل موارد زیر می‌شوند:
روان‌درمانی
متخصص سلامت روان برای درمان قطعی خود بیمار انگاری از روش روان‌درمانی، به ویژه درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌کند. در این روش به مبتلایان یاد می‌دهند که چگونه اضطراب و نگرانی مرتبط با سلامت خود را مدیریت کنند و آن را در حد نرمال نگه دارند.
در واقع، افراد می‌آموزند که چطور بدون مراجعه مکرر به پزشک و اختلال در زندگی روزمره خود، نگرانی‌هایشان را کم کنند و به دنبال روشی برای حل آن‌ها باشند. بدین شکل، فرد ترس‌های خود را می‌شناسد و به جای تمرکز بر آن‌ها، افکار مزاحم را از بین می‌برد. به علاوه، پزشک به بیمار کمک می‌کند که از تاثیر نگرانی بر ذهن خود آگاه شود و به طور مداوم به دنبال کشف بیماری‌های جدید در بدن خود نباشد.
دارو درمانی
معمولا روانشناسان ترجیح می‌دهند بیمار را با استفاده از جلسات مشاوره درمان کنند و کم‌کم علائم بیماری را کاهش دهند. با این حال، گاهی‌اوقات فرد به خود بیمار پنداری شدید مبتلا است و حتما باید در کنار روش‌های دیگر، دارو درمانی هم به کار رود.
بهترین دارو برای خود بیمار انگاری، داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند. در برخی مواقع، متخصص سلامت روان داروهایی که برای اضطراب و اختلالات خلقی تجویز می‌شود، مانند فلوکستین یا پاروکستین را برای کاهش علائم فیزیکی و اضطرابی ناشی از خود بیمار پنداری توصیه می‌کند.
درمان خانگی
انجام برخی کارها و رعایت بعضی موارد در خانه می‌تواند به تسریع روند مبارزه با خود بیمار انگاری کمک کند:
- تغذیه سالم
- پرهیز از مصرف الکل، کافئین و تنباکو
- فعالیت بدنی منظم برای کاهش اضطراب
- انجام تکنیک‌های آرام‌بخش مانند تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن
- اجتناب از دنبال کردن مداوم اخبار بیماری‌ها و جستجو در اینترنت
درمان طب سنتی
برای درمان خود بیمار انگاری در طب سنتی می‌توان از گیاهان دارویی جهت کاهش اضطراب و نگرانی غیر معمول استفاده کرد؛ از جمله:
- اسطوخودوس
- گل گاو زبان
- خارمریم
- بابونه
- گل محمدی
- بهار نارنج
- ماساژ با روغن‌های گیاهی
- طب سوزنی
لازم به ذکر است، راه‌کارهای طب سنتی به عنوان درمان مکمل برای کاهش علائم هیپوکندریا مفید هستند، اما نباید جایگزین درمان‌های پزشکی شوند. از همین‌رو توصیه می‌کنند، قبل از به کار گرفتن درمان طب سنتی حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید.
عوارض اختلال خود بیمار پنداری
این اختلال با استرس و اضطراب شدیدی درباره وضعیت سلامتی همراه است و معمولا بر سلامت جسم و روان فرد تاثیر منفی می‌گذارد. متخصصان سلامت روان معتقدند، نشانه‌های خود بیمار انگاری در افسردگی و بروز برخی علائم جسمی ناشی از سایر اختلالات روانی نقش دارند. از مهم‌ترین عوارض این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال در عملکردهای شغلی
- اختلال در امور روزمره و کارهای شخصی
- مشکلات ارتباطی با دوستان و خانواده
- ابتلا به انواع بیماری‌های روانی مانند اختلالات اضطرابی و اختلال شخصیتی
- مشکلات اقتصادی ناشی از مراجعه زیاد به پزشک و خرید محصولات غیر ضروری مرتبط با سلامتی
راهنمای مراجعه به پزشک
خود بیمار انگاری یا هیپوکندریا نوعی اختلال روانی شامل نگرانی بیش از حد و مداوم درباره سلامت جسمانی است. اختلال اضطراب بیماری می‌تواند برای هر فردی اتفاق بیفتد، اما نکته مهم این است که پس از طولانی شدن علائم، حتما به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید تا این اختلال در همان مراحل اولیه درمان شود.
برای این منظور کافیست به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری جدی دارند، استرس زیادی تحمل می‌کنند یا در گذشته موقعیت آسیب‌زایی را تجربه کرده‌اند، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به خود بیمار پنداری هستند.
مهم‌ترین نشانه افراد مبتلا به هیپوکندریا این است که بیش از حد در مورد سلامتی خود نگران هستند؛ به همین دلیل دائما علائم جسمانی خود را بررسی می‌کنند و به طور مکرر نزد پزشک می‌روند.
روانپزشک معمولا قرص فلوکستین یا پاروکستین را برای کاهش علائم فیزیکی و اضطرابی ناشی از خود بیمار پنداری تجویز می‌کند.
منابع: medicalnewstoday | physio-pedia | mountsinai
من اکثر مواقع یه احساسی مثل اینکه قراره الان یه چیزی بترکه و صدای مهیبی بیاد دارم مثلا فکر میکنم الانه که یه ماشین یا هر چیز دیگه ای منفجر بشه دلیلش چیه چکار باید کنم