مزاج شناسی یکی از ارکان اساسی طب سنتی بوده و بر این باور استوار است که ویژگی‌های جسمی، روحی و حتی رفتاری افراد به نوع مزاج آن‌ها بستگی دارد. از دیدگاه متخصصان این حوزه، انسان‌ها به دو گروه اصلی گرم‌مزاج و سردمزاج تقسیم می‌شوند و شناخت این ویژگی می‌تواند راه موثری برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری باشد. اگر به مباحث طب سنتی علاقه‌مند هستید و می‌خواهید اطلاعات بیشتری درباره این موضوع داشته باشید، با ما تا انتهای این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه باشید.
فهرست محتوا
مزاج شناسی چیست؟
مزاج شناسی یکی از شاخه‌های مهم طب سنتی است که به بررسی ویژگی‌های جسمی و روحی افراد بر اساس مزاج آن‌ها می‌پردازد. این شاخه از طب سنتی، بدن هر فرد را به عنوان یک الگوی منحصربه‌فرد در نظر می‌گیرد و باور دارد که شناخت دقیق مزاج می‌تواند به درک بهتر نیازهای بدن، انتخاب سبک زندگی سالم‌تر و پیشگیری از بیماری کمک کند.
به گفته متخصصان طب سنتی، چهار نوع مزاج اصلی وجود دارد:
- صفراوی (گرم و خشک)
- دموی (گرم و تر)
- سوداوی (سرد و خشک)
- بلغمی (سرد و تر)
مزاج شناسی در طب سنتی
متخصصان طب سنتی بر این باورند که مزاج هر فرد در ظاهر او خودش را نشان می‌دهد. از رنگ پوست و حالت چهره گرفته تا قد، وزن و حتی دمای بدن، همه این‌ها می‌توانند راهنمایی برای کشف مزاج باشند. در ادامه نحوه تشخیص مزاج از روی چهره و سایر خصوصیات جسمی را بررسی می‌کنیم.
۱. مزاج شناسی از روی چهره
رنگ چهره و شکل صورت می‌تواند نشانه نوع مزاج باشد. به عنوان مثال:
- افراد صفراوی: صورت کشیده و بینی بزرگی دارند. پوست آن‌ها هم متمایل به زرد است.
- افراد دموی: پوست سرخ، نرم و مرطوبی دارند. علاوه بر این دارای موهای پرپشتی هستند.
- افراد سوداوی: پوست تیره، خشک و کم‌آب و موهای کم‌پشتی دارند. گاهی‌اوقات هم ممکن است لکه‌های تیره روی پوست بدن‌شان دیده شود.
- افراد بلغمی: معمولا پوست روشن، سرد و لطیفی دارند که درخشان به نظر می‌رسد. گاهی‌اوقات ممکن است به دلیل رطوبت زیاد روی پوست این افراد در ناحیه گلو و زیر چشم چین‌وچروک ایجاد شود.
در ادامه می‌توانید اینفوگرافی یا عکس مزاج شناسی از روی چهره را مشاهده کنید:
۲. مزاج شناسی از روی قد و وزن
در طب سنتی، فرم بدن و نوع استخوان‌بندی می‌تواند بازتابی از نوع مزاج باشد. در ادامه بعضی از خصوصیات جسمی افراد گرم یا سرد مزاج را بررسی می‌کنیم:
- افراد صفراوی: معمولا اندام لاغر و کشیده‌ای دارند. از سایر ویژگی‌های بارز آن‌ها می‌توان به قد بلند اشاره کرد.
- افراد دموی: اغلب درشت‌اندام و عضلانی هستند و از قدرت بدنی بالایی برخوردارند.
- افراد سوداوی: معمولا لاغر و باریک‌اندام هستند. وجود استخوان‌های نازک و کشیده از ویژگی بارز آن‌ها است.
- افراد بلغمی: معمولا هیکل درشت و قد کوتاهی دارند؛ اما برخلاف دموی‌ها، بدن آن‌ها بیشتر چربی دارد تا عضله. این افراد بسیار مستعد چاقی هستند.
۳. مزاج شناسی از روی زبان
وضعیت زبان می‌تواند بازتابی از عملکرد سه اندام مهم یعنی مغز، معده و کبد باشد. هر گونه اختلال یا آسیب در این ارگان‌ها ممکن است تغییراتی در رنگ، بافت، رطوبت و شکل زبان ایجاد کند.
در طب سنتی چینی، زبان یکی از ابزارهای کلیدی برای تشخیص بیماری‌ها است. پزشکان چینی از دیرباز با بررسی دقیق زبان به ارزیابی وضعیت اندام‌های داخلی می‌پرداختند. به همین ترتیب، حکمای طب سنتی ایران هم زبان را آیینه وضعیت درونی بدن می‌دانستند. آن‌ها معتقد بودند که ویژگی‌های زبان می‌تواند نشانه‌ای از مزاج اندام‌های مهم مانند شریان‌ها، وریدها و دستگاه گوارش باشد.
بر اساس رنگ، بافت و میزان رطوبت زبان می‌توان به نوع مزاج و حتی بیماری‌های فرد پی برد. برای مثال، متخصصان طب سنتی معتقدند:
- زبان قرمز کم‌رنگ و مرطوب نشانه تعادل بدن است.
- زبان خشک و زرد نشانه حرارت زیاد بدن یا غلبه صفرا است.
- زبان قرمز پررنگ به مزاج دموی اشاره دارد.
- زبان تیره نشانه غلبه سودا در بدن است.
- زبان روشن مایل به سفید از مزاج بلغمی خبر می‌دهد.
۴. مزاج شناسی از روی کف دست
کف دست هم می‌تواند آینه‌ای از وضعیت درونی بدن و نوع مزاج باشد. میزان رطوبت یا خشکی کف دست سرنخ‌های ارزشمندی از گرمی، سردی، خشکی یا تری مزاج ارائه می‌دهد. برای مثال:
اگر فرد گرم‌مزاج باشد، کف دست او بیشتر از حد معمول عرق کرده و حرارت بالایی را منتقل می‌کند. در مقابل، کف دست افراد سردمزاج حس گرمای کمتری را انتقال می‌دهد. این افراد برای درمان سردی بدن باید از متخصص طب سنتی کمک بگیرند.
در صورتی که فرد مزاج خشک داشته باشد، کف دست او هم خشک است و چربی کمتری در مقایسه با دیگران تولید می‌کند. اگر مزاج فرد تر باشد، کف دست او مرطوب و نرم‌تر از حد طبیعی است.
مزاج شناسی رحم
زنان به دلیل تفاوت‌های هورمونی و ساختار ویژه دستگاه تناسلی خود بیشتر از مردان در معرض خطر بیماری هستند. این ویژگی‌ها، آن‌ها را حساس‌تر می‌کند و نیاز به مراقبت را افزایش می‌دهد. یکی از جنبه‌های مهم این مراقبت، شناخت مزاج رحم است.
در طب سنتی، باور بر این است که بسیاری از مشکلات زنان ریشه در مزاج رحم آن‌ها دارد. بنابراین شناخت مزاج رحم به زنان کمک می‌کند از بروز مشکلات مختلف جلوگیری کرده و تدابیر مناسب را اتخاذ کنند. در ادامه انواع مزاج‌های رحم و نشانه‌های هر یک را بررسی می‌کنیم:
۱. رحم با مزاج معتدل
اگر رحم در حالت تعادل قرار داشته باشد، احتمالا با نشانه‌های زیر روبه‌رو می‌شوید:
- قاعدگی منظم، هر ماه بین سه تا هفت روز
- میزان خونریزی در حد متعادل
- نداشتن درد شدید در ناحیه شکم، کمر یا سر
۲. رحم با مزاج گرم
اگر مزاج رحم شما گرم باشد، ممکن است نشانه‌های زیر ظاهر شود:
- خون قاعدگی به رنگ تیره و کمی رقیق
- گرم بودن ناحیه عانه و باسن
- زیاد بودن میزان خونریزی
۳. رحم با مزاج سرد
سرد بودن رحم معمولا با علائم زیر همراه است:
- خون قاعدگی کم، غلیظ و تیره‌رنگ
- سرد بودن ناحیه عانه و باسن
- کم بودن میل جنسی
- احساس درد در ناحیه شکم، کمر و سر در دوران قاعدگی
مزاج شناسی رنگ ها در طب سنتی
رنگ‌ها توانایی شگفت‌انگیزی در تاثیرگذاری بر جسم، ذهن و احساسات انسان دارند. از رنگ لباس و غذا گرفته تا مناظر اطراف ما، هر رنگ می‌تواند حال‌وهوای متفاوتی ایجاد کند. در طب سنتی، به ارتباط بین رنگ و مزاج توجه ویژه‌ای شده است. در ادامه رنگ‌های پیشنهادی برای هر مزاج را معرفی می‌کنیم:
- مزاج صفراوی: افراد صفراوی‌مزاج معمولا چهره زرد رنگی دارند. آبی آسمانی، سفید، زرد کم‌رنگ، کرمی، صورتی کم‌رنگ، بنفش کم‌رنگ و گلبهی ملایم به متعادل کردن گرمای درونی این افراد و رفع زردی چهره آن‌ها کمک می‌کند.
- مزاج دموی: دموی‌مزاج‌ها معمولا چهره سرخ و پرخونی دارند. بنابراین آبی آسمانی، سبز، زرد کم‌رنگ، سفید، سبز پسته‌ای، بژ و خاکستری برای رفع این مشکل و کاهش غلیان خون پیشنهاد می‌شود.
- مزاج سوداوی: افراد سوداوی‌مزاج معمولا مستعد افسردگی هستند. به همین دلیل، توصیه می‌شود رنگ‌هایی که گرمی و سرزندگی به همراه دارند از جمله زرشکی، صورتی، آبی، سبز و لیمویی را انتخاب کنند.
- مزاج بلغمی: بلغمی‌مزاج‌ها بیشتر به رخوت دچار می‌شوند. در نتیجه، برای افزایش انرژی و ایجاد گرما بهتر است به سراغ رنگ‌های قرمز، سبز پررنگ، نارنجی، بنفش پررنگ، سورمه‌ای و قهوه‌ای تیره بروند. این رنگ‌ها کرختی را کاهش می‌دهند و باعث افزایش نشاط می‌شوند.
مزاج شناسی ازدواج
در ازدواج، هماهنگی و نزدیکی مزاج زن و شوهر می‌تواند به ایجاد تفاهم در زندگی مشترک کمک کند. هر چقدر مزاج زوجین به هم شبیه‌تر باشد، احتمال سازگاری روحی و جسمی آن‌ها بیشتر خواهد بود. در این راستا، متخصصان طب سنتی معتقدند:
- افراد گرم و تر مزاج معمولا هم تمایل جنسی بالایی دارند و هم از توانایی جسمی خوبی برای برقراری رابطه برخوردارند.
- اگرچه افراد گرم و خشک مزاج میل جنسی بالایی دارند، اما در مقایسه با گروه قبل از توان جسمی کمتری برخوردارند.
- سرد و خشک مزاج‌ها علی‌رغم داشتن میل جنسی بالا اغلب توان پایینی در برقراری رابطه دارند.
- سرد و تر مزاج‌ها معمولا هم میل جنسی کمتری دارند و هم توان پایین‌تری برای برقراری رابطه از خود نشان می‌دهند.
فواید مزاج شناسی برای لاغری
مزاج شناسی می‌تواند نقش مهمی در فرآیند لاغری و رسیدن به وزن ایده‌آل داشته باشد. در حقیقت، هر فرد بر اساس مزاج خود، نیازهای متفاوتی از نظر تغذیه و سبک زندگی دارد. به اعتقاد متخصصان طب سنتی، افراد با مزاج تر بیشتر از کسانی که مزاج آن‌ها خشک است، در معرض خطر چاقی هستند.
اگر یک فرد با مزاج دموی (گرم و تر) با مشکل اضافه وزن مواجه شود، باید مصرف غذاهای گرم و تر را به حداقل برساند، از نوشیدن آب به‌خصوص آب سرد بین غذا خودداری کند و در حد اعتدال غذاهایی مثل برگه زردآلو یا هلو، انار شیرین، انجیر و سوپ جو را در برنامه خود بگنجاند.
در مقابل، کسانی که مزاج بلغمی (سرد و تر) دارند باید لیست غذاهای گرم برای افراد سرد مزاج را بیایند و میزان مصرف غذاهای سرد و تر را کاهش دهند. همچنین توصیه می‌شود روغن کنجد یا روغن زیتون را به رژیم غذایی خود اضافه کنند.
کلام پایانی
ویژگی‌هایی که در این مقاله به آن‌ها اشاره کردیم فقط جنبه راهنمایی دارند و ممکن است بین افراد مختلف متفاوت باشند. بنابراین برای تشخیص دقیق مزاج و درک بهتر وضعیت بدن باید به متخصص طب سنتی مراجعه کنید. همچنین اگر قصد دارید رژیم غذایی متناسب با وضعیت سلامتی‌تان داشته باشید، بهتر است از متخصص تغذیه کمک بگیرید تا یک برنامه علمی و اصولی دریافت کنید. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر تغذیه آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر تغذیه از متخصص تغذیه مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
مزاج شناسی به اصلاح رژیم غذایی، پیشگیری و درمان بیماری و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.
چهار نوع مزاج داریم: گرم و خشک (صفراوی)، گرم و تر (دموی)، سرد و خشک (سوداوی) و سرد و تر (بلغمی).
با توجه به ویژگی‌هایی مثل رنگ پوست، سطح انرژی، خواب و رفتارها می‌توان حدس‌هایی زد. اما تشخیص دقیق‌تر باید توسط متخصص طب سنتی انجام شود.
منابع: tehrantimes, ifpnews
عالی بود خانوم دکتر