فوبیای خاص چه علائمی دارد؟ روش مقابله با هراس شدید به آن

اختلال فوبیای خاص یک ترس شدید از اشیا یا موقعیت‌هایی است که خطر کمی دارند اما شما را مضطرب می‌کنند. این نوع فوبیا برخلاف اضطراب موقتی که موقع امتحان یا سخنرانی تجربه می‌کنید، طولانی مدت باقی می‌مانند.

حتما شما هم در اطراف خود افرادی را دیده‌اید که از شی خاص یا موقعیت ویژه‌ای بترسند. اختلال فوبیای خاص باعث شده تا ترس آن‌ها آن‌قدر شدید باشد که عنوان کنند از آن عوامل استرس‌زا تنفر دارند. آن‌ها نسبت به ترس غیرمنطقی و بیش از حد خود به موقعیت یا شی فوبی‌زا آگاه هستند. 

با این حال یک سری باورهای فوبیک (phobic beliefs) در ذهنشان وجود دارد که کنترل ترس آن‌ها را در دست گرفته است. اگر شما هم از شی یا موقعیت خاصی بیش از اندازه می‌ترسید، تا انتهای این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید که می‌خواهیم، علت، علائم و روش درمان فوبیای خاص را بررسی کنیم.

اختلال فوبیای خاص چیست؟

فوبیای خاص (specific phobias) که به آن اختلال هراس ویژه هم می‌گویند، نوعی اختلالات اضطرابی شایع هستند که فرد به شکل غیرمنطقی و غیرمعمول از یک شی یا موقعیت خاص می‌ترسد. 

این ترس شدید ممکن است موقع روبه‌رو شدن فرد با آن موقعیت یا شی بروز پیدا کند، هم این‌که می‌تواند با پیش‌بینی و فکر کردن در مورد آن‌ها علائم آزاردهنده خود را نشان دهد. در حالت عادی همه فوبیاها نیازی به درمان ندارند، اما اختلال فوبیای خاص پاسخ‌های فیزیکی، ذهنی و احساسی قوی ایجاد می‌کند.

بیشتر بدانیم: اضطراب اجتماعی چیست؟

خوب است بدانید فوبیای خاص با حمایت و تکنیک‌های روانشناختی به‌راحتی درمان می‌شود. شما می‌توانید مشاوره تلفنی با روانشناس آنلاین درمانکده را به منظور مدیریت علائم این اختلال تجربه کنید.

بیشتر بدانید: درمان اضطراب اجتماعی به چه صورت است؟

علائم هراس ویژه را بشناسید!

اختلال فوبیا خاص شامل ترس قوی و پایدار نسبت به یک شی یا موقعیت خاص است که بیشتر از خطر واقعی خواهند بود. میزان ترس و اضطراب آن‌قدر شدید است که فرد معمولا دچار حمله وحشت‌زدگی می‌شود. شدت بالای آن علائم فوبیای خاص به شکل مشکلات جسمی را ایجاد میکند که عبارتند از:

• تعریق
• تنگی نفس
• تنش عضلانی
• افزایش ضربان قلب

انواع فوبیای خاص کدامند؟

شایع‌ترین موارد ترس از هراس ویژه شامل موارد زیر می‌شوند:

1. هراس از حیوانات یا حشرات مانند سگ، مار یا عنکبوت
2. هراس از عوامل طبیعی مانند بلندی، طوفان، تاریکی، آب
3. هراس از موقعیت خاص مانند فضای بسته، آسانسور، هواپیما، تونل، دندانپزشکی، رانندگی
4. هراس از زخم مانند جراحات، سوزن، تصادفات و اقدامات پزشکی

بیشتر بدانیم: درمان ترس از رابطه زناشویی با بهترین روش‌ها!

بیشتر بدانید: انواع اضطراب کدامند؟

سایر موارد فوبیای خاص مانند خفگی، مرگ، بیماری، پرت شدن، صداهای بلند یا دلقک در گروه بالا جای نمی‌گیرند اما بسیار شایع هستند. برخی افراد هراس از مطالعه دارند. این نوع فوبیای خاص به سختی درسی که می‌خوانند یا مطلبی که مطالعه می‌کنند ارتباط ندارد. بلکه در حالت عادی حین مطالعه دچار علائم هراس ویژه مانند بی‌قراری و تنش می‌شوند.

برخی از فوبیاهای خاص اسم مخصوصی دارند. فوبیا ریشه یونانی دارد و از کلمه Phobos (خدای ترس یونانی) گرفته شده است. معمولا برای ترس از ارتفاع اصطلاح آکروفوبیا (acrophobia) و ترس از فضاهای محدود اصطلاح کلاستروفوبیا (claustrophobia) استفاده می‌کنند.

بیشتر بدانیم: اختلال استرس پس از سانحه چیست؟

علت بروز فوبیای خاص

در حال حاضر موارد زیادی وجود دارد که باعث ناشناخته ماندن علت این نوع فوبیا شده است. اما روانشناسان برخی عوامل را باعث تحریک فرد مبتلا به اختلال فوبیای خاص می‌دانند. آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

1. تجربیات ناخوشایند

تجربه بد شما از یک شی یا موقعیت خاص باعث بروز هراس ویژه می‌شود. برخی افراد با دیدن یا حتی شنیدن از آن تجربه ناخوشایند دچار علائم فوبی خاص می‌شوند.

2. سابقه خانوادگی

برخی متخصصان معتقدند بین هراس ویژه شما و اضطراب شدید والدینتان ارتباطی وجود دارد. این می‌تواند ناشی از ژنتیک و رفتارهای آموخته شده از طرف والدین باشد.

3. عملکرد و ساختار مغز

افراد مبتلا به این نوع فوبیا عمدا بخش‌های خاصی از مغز را که مرتبط با هراس ویژه است، تحریک می‌کنند. در حالی‌که اگر شما دچار انواع مختلف فوبیاهای خاص نباشید، هیچ پاسخ مشابهی برای آن تحریکات مغزی ندارید.

فاکتورهای خطر هراس ویژه چیست؟

موارد زیر می‌توانند احتمال اختلال فوبیای خاص را افزایش دهند:

• سن
• ژنتیک
• رفتار خاص شما
• تجربه بد و دردناک
• ماندن در معرض مداوم اخبار بد

بیشتر بدانیم: برداشتن ترس از بدن رو تو این مقاله یاد بگیر!

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

ترس شدید می‌تواند زندگی را برای شما سخت کند. مثلا فردی که از آسانسور می‌ترسد و پله‌های زیادی را بالا می‌رود. اما این موقعیت هنوز فوبیای خاص نیست مگر این‎که اثرات استفاده نکردن از آسانسور بر سلامتی و نحوه زندگی شما اختلال ایجاد کند. 

بنابراین می‌توان گفت زمانی‌که اضطراب بر نحوه عملکرد شما در زندگی، محل کار، مدرسه و موقعیت اجتماعی اثرات منفی گذاشت، باید با متخصص سلامت روان مشورت کنید. 

مشاوره آنلاین با دکتر روانشناس درمانکده می‌تواند شما را در زمینه اختلال فوبیای خاص راهنمایی کند.

اختلال فوبیای خاص در کودکان

وجود ترس‌هایی در دوران کودکی مانند هراس از تاریکی یا هیولا و تنها ماندن رایج است. بیشتر کودکان با این ترس‌ها بزرگ می‌شوند. اما اگر کودک شما یک ترس قوی و پایدار دارد که بر نحوه عملکرد او در مدرسه یا کارهای روزمره اختلال ایجاد می‌کند، باید با روانشناس کودک مشورت کنید. آن‌ها ممکن است علائمی مانند عصبانی شدن، چسبیدن مداوم به مادر، گریه کردن و عدم دور شدن از والدین خود را بروز دهند.

اختلال فوبیای خاص در بزرگسالان

بسیاری از بزرگسالان با ترس و هراس ویژه دوران کودکی به‌دلیل عدم تشخیص و درمان جدی بزرگ شده‌اند. با این تفاوت که حال آن‌ها در بزرگسالی می‌دانند ترس غیرمنطقی از شی یا موقعیت خاص دارند، اما همچنان کنترل اضطراب برایشان دشوار است. 

اکثر فوبیاهای خاص شایع دوران کودکی در مدت 5 سال خودبه‌خود بهبود ‌می‌یابند، اما هراس‌های ویژه‌ای مانند ترس از هواپیما، مکان بسته و ارتفاع در اوایل بزرگسالی بروز پیدا خواهند کرد و در بین زنان شایع‌تر هستند.

تشخیص فوبیای خاص بر اساس معیارهای DSM-5

این اختلال را نمی‌توان با آزمایش آزمایشگاهی تشخیص داد. از همین‌رو روانشناسان و روانپزشکان از راهنمای تشخیصی و آماری سلامت روان انجمن روانشناسی آمریکا DSM-5 برای تشخیص استفاده می‌کنند. 

بیشتر بدانید: اضطراب جدایی چیست؟

گزینه‌های تشخیصی هراس ویژه عبارتند از:

1. فوبیای خاص باید به‌طور قابل توجهی بر کار، مدرسه یا زندگی فرد تاثیر بگذارد.
2. فرد ترس غیرمنطقی و بیش از حد نسبت به شی یا موقعیت خاص نشان می‌دهد.
3. واکنش ترس و اضطراب فوری که تناسبی با خطر واقعی آن شی یا موقعیت ندارد.
4. علائم هراس ویژه باید در کودکان یا بزرگسالان حداقل به مدت 6 ماه وجود داشته باشد.
5. فرد تمام تلاش خود را می‌کند از شی یا موقعیت خاص دور بماند یا برای تحمل آن بسیار پریشان می‌شود.
6. اختلالات اضطرابی علائم مشابه یکدیگر زیادی دارند. بنابراین یک متخصص روانشناس یا متخصص روانپزشک ابتدا باید اختلال وسواس فکری اجباری و اختلال اضطراب جدایی را برای تایید هراس ویژه رد کند.

بیشتر بدانید: عزت نفس یعنی چه؟

بیشتر بدانیم: تفاوت استرس و اضطراب؛ علل، نشانه‌ها و راه‌های مقابله با آن

آیا اختلال هراس ویژه درمان می‌شود؟

خوشبختانه امروزه برای علائم جدی و ناتوان‌کننده فوبیاهای خاص  درمان موثری وجود دارد. این گزینه‌های درمانی می‌توانند علائم اختلال فوبیک ویژه را کاهش دهند یا آن‌ها را از بین ببرند.

دارو درمانی

دارو برای درمان فوبیای خاص به تنهایی کارساز نیست اما می‌تواند واکنش‌های فیزیکی و احساسی مرتبط با این اختلال را مدیریت کند. داروهای گروه بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) اگر با روان درمانی همراه باشند اثرگذاری مثبتی خواهند داشت. گزینه‌های دارو درمانی باید زیر نظر روانپزشک تجویز شوند. از مصرف خودسرانه آرام‌بخش‌ها و داروهای ضد اضطراب به‌دلیل ایجاد وابستگی روانی خودداری کنید. پیشنهاد ما برای مشورت با دکتر، استفاده از امکان مشاوره آنلاین با دکتر روانپزشک است.

روان درمانی

موثرترین روش‌ها عبارتند از:

1. مواجهه درمانی: این روش شامل قرار گرفتن تدریجی و پیشرونده در مقابل شی یا موقعیت ترسناک است. درمانگر با تکنیک‌های آرامش‌بخش به شما کمک می‌کند در معرض موقعیت ترسناک قرار بگیرید تا زمانی که ترس شما کاهش یابد یا از بین برود.
2. درمان شناختی-رفتاری (CBT): در این روش درمانگر کمک می‌کند تا با شناسایی و تغییر افکار منفی واکنش‌های ناشی از هراس ویژه کاهش یابند.

بر اساس DSM-5 افراد مبتلا به فوبیای خاص در معرض خطر بالای خودکشی هستند. این فوبیاها معمولا در کنار سایر اختلالات مانند اختلال هراس، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال مصرف مواد رخ می‌دهند. بنابراین دریافت درمان پزشکی ضروری است. 

نتیجه اختلال فوبیای خاص

زندگی با ترس و اضطراب شدید بسیار سخت است. به جای تحمل این اختلال می‌توانید به‌راحتی با دریافت حمایت و مشاوره از روانشناسان و روانپزشکان اسیر ترس‌های خود نشوید. 

ما در این مقاله از سایت درمانکده ضمن بررسی علائم فوبیای خاص شما را با راه‌کار درمان آن آشنا کردیم. شما از کدام شی یا موقعیت به شدت می‌ترسید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

بیشتر بدانیم: 10 تفاوت نگرانی با استرس و اضطراب

سوالات متداول

منبع: mayoclinic | verywellmind