اضطراب موقعیتی چیست و چگونه می‌توان با آن کنار آمد؟

اضطراب موقعیتی نوعی نگرانی و هراس از موقعیت‌های ناآشنا و جدید است. روانشناسان این وضعیت را از اختلالات اضطرابی متمایز نمی‌دانند بلکه آن را راهی برای توصیف چگونگی تاثیر اضطراب بر شخص معرفی می‌کنند.

حتما برای شما هم پیش آمده در موقعیت‌های خاص مانند سخنرانی یا سفر به جایی ناشناخته دچار اضطراب شوید و تپش قلب بالایی همراه با سرگیجه، لرزش یا خشک شدن دهان تجربه کنید. معمولا اکثر افراد اضطراب موقعیتی را در مقطعی از زندگی خود تجربه می‌کنند. 

اگر این وضعیت خفیف باشد نیازی به درمان نیست اما در برخی مواقع شدت این نوع اضطراب آن‌قدر بالاست که زندگی فرد مختل می‌شود. خوشبختانه راه‌هایی برای مقابله با اضطراب موقعیتی وجود دارد که بتوان تاثیر آن را بر زندگی فرد کمتر کرد. 

اگر شما هم در موقعیت‌های جدید و ناآشنا دچار هراس شدیدی می‌شوید تا انتهای مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید که می‌خواهیم چیستی، چرایی، علائم و روش‌های مقابله با اضطراب موقعیتی را بررسی کنیم.

اضطراب موقعیتی چیست؟

اختلال اضطراب موقعیتی که در انگلیسی به آن Situational Anxiety می‌گویند، واکنش طبیعی به رویداد غیرمنتظره و ناشناخته است که شما نگران تاثیر منفی آن در زندگی خود هستید. این هراس و نگرانی از کنترل شما خارج است. 

اکثر افراد آن را شدت زیادی تجربه می‌کنند به نوعی که زندگی روزمره‌شان مختل می‌شود، روال عادی زندگی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و نظم خواب، ورزش یا کار آن‌ها بهم می‌خورد. برای مثال وقتی کارفرما از شما می‌خواهد مسئولیت جدیدی برعهده بگیرید یا قرار است برای اولین بار به خارج از کشور سفر کنید، می‌تواند باعث احساس نگرانی موقعیتی در شما شود. 

درواقع باید گفت اضطراب موقعیتی مکانیسم دفاعی طبیعی بدن در برابر چیزهایی است که واقعا ترسناک هستند. مثلا مواجه با یک خرس. از همین‌رو هرچه شما موقعیتی که قرار است با آن روبه‌رو شوید را بیشتر برای خود ترسناک کنید و ذهن شما آن را به‌عنوان یک تهدید درک کند، نگرانی بیشتری خواهید داشت.

خوب است بدانید اضطراب موقعیتی (Situational Anxiety) با کمک گرفتن از دکتر روانشناس به‌راحتی مدیریت می‌شود.

بیشتر بدانید: اضطراب چیست و چگونه درمان می‌شود؟

آیا اضطراب موقعیتی از نوع اختلالات اضطرابی است؟

این نوع اضطراب لزوما نشان‌دهنده آن نیست که فرد دارای اختلال اضطرابی باشد. تا حدودی بسیاری از افراد در مقطعی از زندگی خود اضطراب موقعیتی را تجربه خواهند کرد. 

بیشتر بدانید: انواع اضطراب کدامند؟

این نوع اضطراب در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که روانپزشکان برای تشخیص شرایط سلامت روان استفاده می‌کنند به‌عنوان یک وضعیت جداگانه از اختلالات اضطرابی شناخته نشده است. با این حال زمانی که علائم شما دارای معیارهای خاصی مانند ناراحتی شدید و تداخل در زندگی روزمره باشد ممکن است آن را به‌عنوان اضطراب‌های موقعیتی بشناسند.

اضطراب موقعیتی در مقابل اختلال اضطراب فراگیر

افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر نسبت به طیف وسیعی از چیزها احساس هراس و نگرانی دارند. این افراد معمولا نگران رویدادی هستند که هنوز اتفاق نیفتاده یا ممکن است هرگز رخ ندهد. به‌همین دلیل باید آن را با اضطراب‌های موقعیتی که در شرایط خاص‌تر و در لحظه حال ایجاد می‌شود، متفاوت دانست. درواقع باید گفت افراد مبتلا به نگرانی موقعیت‌های جدید نسبت به چیزهایی که قرار است اتفاق بیفتد دچار اضطراب می‌شوند.

بیشتر بدانید: خود بیمار انگاری و علائم آن

اضطراب موقعیتی در مقابل اضطراب اجتماعی

در نگاه اول این 2 نوع اضطراب شباهت‌هایی با یکدیگر دارند و می‌توان گفت تا حدی دارای همپوشانی هستند. زیرا مبتلایان به اضطراب اجتماعی از رویدادهایی که باعث نگرانی و هراس موقعیتی می‌شوند، دلهره می‌گیرند. 

تفاوت آنها در این است که اختلال اضطراب اجتماعی تنها در موقعیت‌های اجتماعی جدید یا ناآشنا رخ نمی‌دهد بلکه می‌توان آن را در موقعیت‌های اجتماعی شناخته شده و قابل اعتماد هم تجربه کرد. دلیل آن را می‌توان ترس عمومی از قضاوت منفی دیگران دانست. 

اما در اختلال اضطراب موقعیتی زمانی ترس از قضاوت وجود دارد که فرد بداند آن وضعیت عواقبی خواهد داشت. مثلا عواقب نارضایتی یک مصاحبه‌گر شغلی این است که شما شغل مورد نظر خود را از دست می‌دهید. آگاهی فرد از این موضوع باعث تحمل فشار بیشتر می‌شود.

بیشتر بدانید: اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟

علائم اضطراب موقعیتی را بشناسید!

آن‌ها عبارتند از:

علائم روانی

• ترس
• بی‌قراری
• عصبانیت
• عدم تمرکز
• تحریک‌پذیری

علائم فیزیکی

• سردرد
• تعریق
• اسهال
• سرگیجه
• حالت تهوع
• وحشت‌زدگی
• خشکی دهان
• لرزش دست‌ها
• انقباض عضلات
• ضربان قلب سریع
• تنفس سریع و کم‌عمق

چرا در موقعیت‌های خاص دچار اضطراب می‌شویم؟

تعدادی از عوامل مختلف می‌توانند به ایجاد اضطراب موقعیتی (Situational Anxiety) کمک کنند. این‌که شما نمی‌دانید در موقعیت جدید باید چگونه رفتار کنید یا چه انتظاری داشته باشید یکی از دلایل ایجاد نگرانی و هراس شدید است. از طرفی تجربه ناخوشایند از یک موقعیت باعث می‌شود تا در صورت تکرار آن، فرد دچار نگرانی شدید شود. معمولا هر چه شرایط آشناتر باشد احساس اضطراب در آن موقعیت جدید کمتر خواهد شد.

روش تشخیص اختلال اضطراب موقعیتی

اگر به داشتن Situational Anxiety مشکوک هستید آن چیزی را که تجربه می‌کنید را با روانشناس خود در میان بگذارید. آن‌ها علائم شما را ارزیابی می‌کنند و با گرفتن شرح حال در مورد ماهیت، مدت و شدت نشانه‌هایی که دارید، متوجه اضطراب موقعیتی شما خواهند شد. در برخی مواقع معاینه فیزیکی و آزمایش خون نیاز است تا روانپزشک بیماری‌های دیگر که می‌تواند باعث بروز نشانه‌های اضطراب شود را بررسی کند.

محرک های اضطراب موقعیتی کدامند؟

رایج‌ترین موقعیت‌ها عبارتند از:

• اولین روز کاری
• دور بودن از خانه
• اولین روز مدرسه
• سفر به جای جدید
• مصاحبه‌های شغلی
• حضور در مهمانی شلوغ
• مسئولیت رهبری یک گروه
• صحبت کوتاه با افراد ناآشنا
• صحبت و سخنرانی در جمع
• موقعیت‌های اجتماعی مختلف
• ملاقات با شخص برای اولین‌بار

برخی دیگر از محرک‌ها شامل تغییرات مهم و اساسی در زندگی مانند روز عروسی، تولد فرزند یا دور شدن از شهر محل زندگی برای رفتن به دانشگاه می‌شود.

بیشتر بدانید: اختلال اضطراب پس از سانحه چیست؟

آیا نگرانی و هراس شدید موقعیت‌های جدید درمان می‌شود؟

بله، در صورت آزاردهنده بودن معمولا روانشناسان و روانپزشکان برای درمان اضطراب موقعیتی (Situational Anxiety) از روش‌های روان درمانی، دارو درمانی یا ترکیب این 2 راه‌کار با یکدیگر استفاده می‌کنند.

مواجهه درمانی

در این روش شما به کمک یک روانشناس به صورت تدریجی در معرض منبع ترس قرار می‌گیرید. بهتر است با هدف کوچک و دست یافتنی (مانند سفر یک روزه به شهر مجاور) شروع کنید. زمانی می‌توانید به مرحله بعدی بروید که با مرحله قبل احساس راحتی داشته باشید. شما بدین شکل با موقعیت جدید آشنا می‌شوید و برای مدیریت آن اطمینان حاصل می‌کنید.

دارو درمانی

گزینه دارو درمانی شامل داروهای ضد اضطراب از خانواده بنزودیازپین‌ها است:

• آتیوان/Ativan (لورازپام)
• زاناکس/Xanax (آلپرازولام)
• کلونوپین/Klonopin (کلونازپام)

دوز پایینی از این داروها برای حفظ آرامش افراد در موقعیت‌های خاص مانند سفر هوایی توسط روانپزشک تجویز می‌شود. با این حال بدن به سرعت به این داروهای آرام‌بخش وابسته خواهد شد. روانپزشک معمولا آن‌ها را برای مصرف مدت کوتاهی تجویز می‌کند.

روش مقابله با اضطراب موقعیتی

در اکثر مواقع راهبردهای مقابله‌ای می‌تواند به افراد در مدیریت اضطراب موقعیت جدید کمک کند. بهترین راه‌کار ایجاد یک روال قبل از ورود به موقعیت ناآشنا است تا عدم اطمینان شما از آن موقعیت کاهش یابد.

1. در مورد موقعیت جدید اطلاعات جمع‌آوری کنید.
2. آمادگی قبلی باعث کاهش استرس شده و عدم اطمینان شما را به حداقل می‌رساند.
3. تمرین یک سخنرانی، اجرا یا مسیر سفر اعتمادبه‌نفس شما را تقویت می‌کند.
4. قبل از یک رویداد استرس‌زا با انجام فعالیت آرام‌بخش اضطراب را از خود دور کنید.

نتیجه اضطراب موقعیتی (Situational Anxiety)

اضطراب موقعیتی نوعی نگرانی و دلهره در موقعیت جدید یا ناآشنا است. اغلب زمانی رخ می‌دهد که فرد مجبور باشد منطقه آسایش و امن خود را ترک کند. مانند دوری از خانه و رفتن به سفر کاری. افراد زیادی می‌توانند با راه‌کارهای مقابله‌ای این اضطراب را از خود دور کنند اما در صورت آزاردهنده شدن و نیاز به درمان حرفه‌ای با دکتر روانشناس آنلاین از طریق سایت درمانکده در ارتباط باشید.

سوالات متداول

منبع: verywellmind | medicalnewstoday | psychcentral