عوارض واکسن آسترازنکا چیست؟ بررسی روش‌های از بین بردن عوارض این واکسن

واکسن آسترازنکا که به نام Vaxzevria هم شناخته می‌شود، محصول مشترک دانشگاه آکسفورد و شرکت داروسازی AstraZeneca است. این واکسن یکی از اولین محصولاتی است که برای مقابله با بیماری کووید-۱۹ (بیماری کرونا) تولید شده است. آمارها نشان می‌دهد که واکسن آسترازنکا در جریان همه‌گیری کرونا جان میلیون‌ها انسان را نجات داده است. با این حال، همواره در مورد عوارض واکسن آسترازنکا از جمله ایجاد لخته‌های خونی مرگبار نگرانی‌های زیادی وجود داشته است.

در اوایل سال ۲۰۲۴ میلادی AstraZeneca پذیرفت که واکسن کرونای تولیدشده توسط این شرکت ممکن است در موارد نادر باعث لخته شدن خون شود و حتی جان افراد را به خطر بیندازد. با این حال، این شرکت همچنان معتقد است که تحقیقات علمی از اثربخشی و ایمنی محصول آن حمایت می‌کنند. سازمان‌های بهداشتی هم در سراسر جهان مدعی هستند که مزایای دریافت واکسن کرونا از عوارض بسیار نادر آن بیشتر است.

در این مقاله از مجله درمانکده به بررسی عوارض جدید واکسن آسترازنکا می‌پردازیم و راه‌های مقابله با آن‌ها را توضیح می‌دهیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

شایع‌ترین عوارض واکسن آسترازنکا در ایران و جهان

در ژانویه ۲۰۲۱، پس از توصیه آژانس دارویی اروپا (EMA)، واکسن آسترازنکا توانست مجوز بازاریابی مشروط برای بزرگسالان بالای ۱۸ سال را از کمیسیون اروپا دریافت کند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) هم در فوریه ۲۰۲۱ نام این واکسن را در فهرست استفاده اضطراری قرار داد.

بعد از شروع استفاده از واکسن آسترازنکا، مشخص شد که این محصول ممکن است در بعضی از افراد به عوارض جانبی منجر شود. این عوارض که معمولا خفیف تا متوسط بودند، شامل موارد زیر می‌شوند:

• سردرد
• خستگی
• درد عضلانی یا مفصلی
• تب
• لرز
• حالت تهوع

بسیاری از افراد همچنین احساس درد و سوزش را در محل تزریق واکسن گزارش کردند. علاوه بر این، احتمال واکنش آلرژیک به بعضی از مواد تشکیل‌دهنده واکسن وجود داشت. از علائم واکنش آلرژیک می‌توان به کهیر، بثورات پوستی، تورم و مشکلات تنفسی اشاره کرد.

همچنین موارد کمی از آنافیلاکسی گزارش شده است که به یک واکنش آلرژیک شدید و بالقوه تهدیدکننده زندگی اشاره دارد. آنافیلاکسی بسیار نادر است؛ به طوری که بر اساس گزارش آژانس تنظیم مقررات داروها و محصولات مراقبت بهداشتی (MHRA)، به ازای ۱۹/۵ میلیون دوز تجویزشده آسترازنکا فقط ۴۵۵ مورد واکنش جانبی مرتبط با آنافیلاکسی وجود داشته است.

به افرادی که به هر یک از مواد تشکیل‌دهنده واکسن‌ها از جمله واکسن آسترازنکا حساسیت دارند، توصیه می‌شود که از دریافت محصول مورد نظر خودداری کنند.

۱. خطر بالقوه سندرم گیلن باره

از سایر عوارض واکسن آسترازنکا بعد از تزریق که در زمان همه‌گیری کرونا باعث نگرانی مردم شد می‌توان به افزایش خطر ابتلا به سندرم گیلن باره (Guillain-Barré syndrome) اشاره کرد.

سندرم گیلن باره مشکلی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اعصاب حمله می‌کند و باعث ضعف، بی‌حسی یا فلج می‌شود. علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما چند گزینه درمانی مختلف برای کنترل علائم آن وجود دارد. اکثر افراد مبتلا به سندرم گیلن باره به طور کامل بهبود می‌یابند، اما بعضی از آن‌ها ممکن است از عوارض ماندگار مثل ضعف، بی‌حسی یا خستگی شکایت داشته باشند. علاوه بر این، بیماری شدید می‌تواند کشنده باشد.

با توجه به گزارش‌هایی مبنی بر اینکه بعضی از افراد دریافت‌کننده واکسن آسترازنکا به سندرم گیلن باره مبتلا شده‌اند، EMA در ۹ جولای ۲۰۲۱ توصیه کرد که هشداری به برچسب واکسن اضافه شود تا این خطر بالقوه را منعکس کند. با این حال، علیرغم توصیه صادرشده، EMA تصریح کرد که هنوز نمی‌توان با اطمینان تزریق واکسن آسترازنکا را با این سندرم مرتبط دانست. چرا که داده‌های موجود ارتباط احتمالی این بیماری را با واکسن رد یا تایید نمی‌کنند.

بیشتر بدانید:سرفه کرونا چگونه است؟

۲. لخته شدن خون

یکی از مهم‌ترین عوارض واکسن کرونا آسترازنکا که بحث‌های زیادی در مورد آن وجود دارد، لخته شدن خون است. شایع‌ترین علائم مرتبط با این عارضه عبارت‌اند از:

• تنگی نفس
• درد قفسه سینه
• تورم پا
• درد شکم
• علائم عصبی از جمله سردرد و تاری دید
• تشکیل لکه‌های خونی کوچک در زیر پوست (فراتر از محل تزریق واکسن)

در مارس ۲۰۲۱، تعدادی از کشورهای اروپایی استفاده از واکسن آسترازنکا را پس از اعلام چند گزارش در مورد لخته شدن خون متوقف کردند. در آوریل ۲۰۲۱ هم MHRA ارتباط احتمالی بین تزریق واکسن آسترازنکا و تشکیل لخته‌های خونی نادر را تایید کرد. با این حال، همچنان روی این موضوع تاکید داشت که در اکثر افراد مزایای استفاده از واکسن از خطرات احتمالی آن بیشتر است.

بیشتر بدانید:دارو برای کرونا چیست؟

لخته‌های خونی مرتبط با واکسن آسترازنکا از ویژگی‌های بسیار خاصی برخوردارند. به عنوان مثال:

• در مناطقی مانند شکم یا مغز رخ می‌دهند که احتمال لخته شدن خون در آن‌ها کمتر است.
• سطح پلاکت در افرادی که با این مشکل مواجه می‌شوند، پایین است (پلاکت‌ها به لخته شدن خون کمک می‌کنند).

مشخص شده است که افراد مبتلا به این لخته‌های خونی علائمی مشابه ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک ناشی از هپارین (HITT) را تجربه می‌کنند. HITT یک عارضه جانبی نادر است که گاهی‌اوقات در کسانی که از هپارین (داروی ضد انعقاد خون) استفاده کرده‌اند، دیده می‌شود. اما افراد واکسینه‌شده که با مشکل لخته شدن خون مواجه شدند، هرگز این دارو را مصرف نکرده بودند. محققان از این وضعیت جدید به عنوان ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک ناشی از واکسن (VITT) یاد می‌کنند.

علاوه بر این، شواهد در مورد عوارض واکسن آسترازنکا نشان می‌دهد که بعضی از افراد دریافت‌کننده این محصول به ترومبوز سینوس وریدی مغز (CVST) مبتلا شده‌اند. در افراد مبتلا به این بیماری، لخته از خروج خون از مغز جلوگیری می‌کند. در نتیجه، ممکن است خون به بافت‌های مغز نشت کند و باعث خونریزی شود. از رایج‌ترین علايم CVST می‌توان به سردرد، تاری دید، کاهش هوشیاری، تشنج و کما اشاره کرد. پاسخ سریع به این علائم می‌تواند شانس موفقیت درمان را افزایش دهد.

بیشتر بدانید:فرق کرونا و آنفولانزا چیست؟ ویدیو تشخیص آن از روی علائم

دلیل لخته شدن خون بعد از تزریق واکسن آسترازنکا چیست؟

تحقیقات دانشگاه کاردیف و دانشگاه ایالتی آریزونا نشان می‌دهد که احتمالا آدنوویروس موجود در واکسن آسترازنکا (که برای رساندن دستورالعمل‌های ژنتیکی به سلول‌های بدن استفاده می‌شود) می‌تواند به یکی از پروتئین‌های خون به نام فاکتور ۴ پلاکتی متصل شود. به گفته محققان، در موارد بسیار نادر، این اتصال ممکن است باعث ایجاد یک واکنش زنجیره‌ای در سیستم ایمنی بدن شود و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. با این حال، برای نتیجه‌گیری قطعی باید تحقیقات بیشتری انجام شود.

محققان امیدوارند که با تکیه بر این یافته‌ها بتوانند خطر عوارض جانبی بسیار نادر را بعد از تزریق واکسن کاهش دهند و در آینده به تولید محصولات ایمن‌تر کمک کنند.

راه‌های از بین بردن عوارض واکسن آسترازنکا

رعایت نکات زیر می‌تواند به جلوگیری از عوارض جانبی ناشی از تزریق هر نوع واکسنی از جمله واکسن آسترازنکا کمک کند:

• بعد از تزریق واکسن، حداقل ۱۵ دقیقه در محل واکسیناسیون بمانید. این کار برای اطمینان از دریافت کمک‌های پزشکی بعد از بروز یک واکنش آلرژیک یا نامطلوب است.
• در محل تزریق واکسن از کمپرس سرد استفاده کنید تا درد و تورم کاهش یابد. یخ را مستقیما روی پوست خود نگذارید؛ بلکه بهتر است آن را داخل یک پارچه تمیز بپیچید.
• یک تا ۲ روز بعد از تزریق واکسن، از فعالیت بدنی شدید خودداری کنید.
• در طول روز آب فراوان بنوشید. این کار از کم‌آبی بدن در اثر تب جلوگیری می‌کند.
• استراحت کنید و به اندازه کافی بخوابید.

بیشتر بدانبید:تاثیر کرونا بر پوست به چه صورت است؟

کلام پایانی

واکسن آسترازنکا مانند هر واکسن دیگری ممکن است در بعضی از افراد عوارض جانبی ایجاد کند. بیشتر عوارض این واکسن خفیف تا متوسط هستنند و به راحتی برطرف می‌شوند. اما بعضی از آن‌ها ممکن است به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشند.

اگر در مورد راه‌های پیشگیری از بیماری کرونا به راهنمایی نیاز دارید یا در مورد عوارض بلند مدت واکسن آسترازنکا و سایر واکسن‌های کووید-۱۹ نگران هستید، با متخصص عفونی مشورت کنید. برای این کار می‌توانید از خدمات وب‌سایت درمانکده استفاده کنید. درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده است که با بهترین متخصصان عفونی آشنا شوید و از آن‌ها برای ویزیت حضوری یا مشاوره آنلاین دکتر عفونی وقت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: medicalnewstoday, healthline, bhf