آزمایش اسپرم چیست و چگونه انجام می‌شود؟

آزمایش اسپرم یا آنالیز مایع منی یکی از مهم‌ترین تست‌های پزشکی برای ارزیابی توانایی باروری مردان است. این آزمایش به منظور بررسی کیفیت و حجم اسپرم انجام می‌شود و می‌تواند اطلاعات دقیقی از سلامت و زنده بودن آن‌ها ارائه دهد. پزشک معمولا این تست را برای زوج‌هایی که از مشکل ناباروری رنج می‌برند یا پس از عمل وازکتومی جهت اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن آن تجویز می‌کند. 

در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا چگونگی انجام آزمایش اسپرم و کاربرد آن را مورد بررسی قرار دهیم.

آزمایش اسپرم چیست؟

آنالیز مایع منی، که با نام آزمایش شمارش اسپرم هم شناخته می‌شود، سلامت و زنده بودن اسپرم‌های یک مرد را آنالیز می‌کند. منی مایعی حاوی اسپرم به همراه سایر مواد قندی و پروتئینی است که در هنگام انزال آزاد می‌شود. ازمایش اسپرم سه عامل اصلی سلامت اسپرم را می‌سنجد که عبارت‌اند از:

• تعداد اسپرم‌ها
• شکل اسپرم‌ها
• درصد تحرک اسپرم‌ها

پزشکان معمولا به طور جداگانه ۲ یا سه بار آنالیز اسپرم انجام می‌دهند تا اطلاعات درستی درباره سلامت اسپرم‌ها به دست آورند. به گفته انجمن شیمی بالینی آمریکا (AACC)، این آزمایشات باید حداقل با فاصله هفت روز و طی ۲ تا سه ماه انجام شوند. چرا که نتایج شمارش اسپرم روزانه می‌تواند متفاوت باشد. با محاسبه میانگین نمونه‌های اسپرم می‌توان نتیجه قطعی را به دست آورد.

علت انجام تست اسپرم

در اغلب موارد، هنگامی که زوجین در بچه‌دار شدن مشکل دارند، پزشک انجام تست اسپرم را توصیه می‌کند. این آزمایش باعث می‌شود پزشک بفهمد مرد نابارور است یا خیر. همچنین، به کمک آزمایش اسپرم مردان می‌توان تشخیص داد که دلیل ناباروری تعداد کم اسپرم یا اختلال در عملکرد آن است یا خیر. 

از طرفی، مردانی که وازکتومی کرده‌اند باید برای اطمینان از عدم وجود اسپرم در مایع منی، تست اسپرم انجام دهند. در وازکتومی که یک شیوه دائمی پیشگیری از بارداری به‌شمار می‌آید، لوله‌هایی که اسپرم را از بیضه‌ها به آلت تناسلی می‌فرستند، بریده می‌شوند. بعد از وازکتومی، پزشکان اغلب به مردان توصیه می‌کنند که به مدت سه ماه و ماهی یک بار آنالیز اسپرم انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که دیگر اسپرمی در مایع منی آن‌ها وجود ندارد.

بیشتر بدانید: اسپرم مرد برای بارداری

چگونه می‌توان برای آزمایش اسپرم آماده شد؟

پزشک به شما اطلاع می‌دهد که برای آماده شدن جهت آنالیز مایع منی باید چه کاری انجام دهید. برای رسیدن به نتایج دقیق بسیار مهم است که این دستورالعمل‌ها را به دقت دنبال کنید.

• ۲۴ تا ۷۲ ساعت قبل از تست اسپرم از انزال خودداری کنید.
• ۲ تا پنج روز قبل از آزمایش اسپرم از مصرف الکل، کافئین و مواد مخدر بپرهیزید.
• مصرف داروها و مکمل‌های گیاهی را بر اساس دستورالعمل پزشک‌تان قطع کنید.
• مصرف داروهای هورمونی را زیر نظر پزشک معالج متوقف کنید.
• قبل از انجام آنالیز اسپرم، هر دارویی که مصرف می‌کنید را به پزشک خود اطلاع دهید.

نحوه آزمایش اسپرم چگونه است؟

شما باید یک نمونه از مایع منی خود را برای آنالیز در اختیار پزشک قرار دهید. چهار روش اصلی برای جمع‌آوری نمونه منی وجود دارند:

• خودارضایی
• رابطه جنسی با کاندوم
• رابطه جنسی با قطع رابطه قبل از انزال
• تحریک و انزال مرد توسط جریان الکتریسیته 

برای دستیابی به نتیجه مطلوب باید نمونه مایع منی را به روش اصولی و درست جمع‌آوری کنید. از طرفی، بسیار مهم است مایع منی در دمای بدن نگهداری شود. اگر نمونه مایع منی خیلی گرم یا خیلی سرد باشد، نتیجه درستی به دست نمی‌آید. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند مایع منی را ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از انزال و خروج از بدن به مرکز آزمایش تحویل دهید.

بیشتر بدانید:

تفسیر آزمایش اسپرم

برخی از عوامل می‌توانند بر نتیجه تست اسپرم تاثیر منفی بگذارند؛ از جمله:

• مایع منی در تماس با اسپرم‌کش 
• انجام آزمایش هنگام بیماری یا استرس شدید
• خطای تکنسین آزمایشگاه
• آلودگی نمونه مایع منی

زمانی که نتیجه تست اسپرم در محدوده طبیعی نباشد و عواملی که در بالا عنوان کردیم بر نتیجه منفی اثر نگذاشته باشند، پزشک تاثیر موارد زیر را بررسی می‌کند:

• مصرف الکل و کافئین

• داروها و مکمل‌های گیاهی
• داروی تجویزی برای کاهش تعداد اسپرم مانند سایمتیدین
• مصرف تفریحی مواد مخدر و تنباکو

بیشتر بدانید: مهمترین علت ناباروری مردان

نتایج طبیعی آزمایش اسپرم

نتایج آزمایش معمولا بعد از جمع‌آوری نمونه منی، بسته به آزمایشگاهی که به آن مراجعه می‌کنید، ظرف ۲۴ ساعت تا یک هفته آماده می‌شوند. در ادامه می‌توانید عکس ازمایش اسپرم قوی را مشاهده کنید:

همان‌طور که در عکس جواب آزمایش اسپرم نرمال بالا مشاهده می‌کنید، فاکتورهای زیادی وجود دارند که پزشک باید آن‌ها را برای تجزیه و تحلیل مایع منی بررسی کند. هدف از انجام این تست پس از وازکتومی، بررسی وجود اسپرم است، اما برای ارزیابی مسائل باروری نتایج عمیق‌تری تجزیه و تحلیل می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:

شکل اسپرم

ظاهر اسپرم زمانی دارای نتیجه طبیعی است که بیش از ۵۰ درصد آن به طور طبیعی شکل گرفته باشند. در واقع می‌توان گفت، قدرت باروری یک مرد وقتی کاهش پیدا می‌کند که بیش از ۵۰ درصد اسپرم‌های او غیر طبیعی باشند. در طول تست اسپرم ممکن است مشخص شود که ناهنجاری‌هایی در ناحیه سر، قسمت میانی یا دم اسپرم وجود دارد. همچنین، ممکن است اسپرم نابالغ باشد و نتواند تخمک را بارور کند.

بیشتر بدانید : آزمایش سوزاک

حرکت اسپرم

اگر فیلم ازمایش اسپرم را در سایت‌های پزشکی ببینید، متوجه می‌شوید که حرکت اسپرم برای باروری موفق بسیار مهم است؛ زیرا اسپرم‌ها باید حرکت داشته باشند تا بتوانند تخمک را بارور کنند. زمانی که بیش از ۵۰ درصد اسپرم‌ها یک ساعت پس از انزال به طور طبیعی حرکت کنند، نشان‌دهنده طبیعی بودن نتیجه تست از لحاظ جنبش است.

در طول تجزیه و تحلیل یک سیستم خودکار اسپرم را از نظر حرکت آنالیز می‌کند و آن‌ها را در مقیاس صفر تا چهار قرار می‌دهد. نمره صفر به معنی عدم حرکت اسپرم است و نمره سه یا چهار نشان می‌دهد اسپرم حرکت خوبی دارد.

سطح PH اسپرم

اگر سطح PH اسپرم بین ۷.۲ تا ۷.۸ باشد، نتیجه تجزیه و تحلیل طبیعی است. سطح pH بالاتر از هشت نشان می‌دهد فرد دچار عفونت شده و نتیجه کمتر از هفت به معنی آلوده بودن نمونه یا مسدود شدن مجرای انزالی مرد در نظر گرفته می‌شود.

بیشتر بدانید: واریکوسل چیست؟

حجم مایع منی

زمانی که حجم مایع منی بیشتر از ۲ میلی‌لیتر باشد، نتیجه آنالیز اسپرم طبیعی است. حجم کم مایع منی می‌تواند مقدار پایین اسپرم را برای بارورسازی تخمک نشان دهد و حجم بیش از حد آن هم می‌تواند به معنی رقیق شدن اسپرم‌های موجود باشد.

تبدیل شدن منی به شکل مایع

فرآیند مایع شدن منی باید ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول بکشد. مایع منی در ابتدا ضخیم و سفت است؛ به همین دلیل توانایی آن در مایع شدن یا تبدیل به قوام آبکی به حرکت اسپرم کمک می‌کند. اگر فرآیند رقیق‌سازی در طول ۱۵ تا ۳۰ دقیقه انجام نشود، قدرت باروری تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

بیشتر بدانید : آزمایش تبخال تناسلی

شمارش اسپرم

در نتیجه طبیعی این تست، تعداد اسپرم بین ۲۰ تا ۲۰۰ میلیون است. پزشکان این نتیجه را به نام میزان تراکم اسپرم می‌شناسند. اگر تعداد اسپرم از حد معمول کمتر باشد، فرآیند بارداری دشوارتر می‌شود.

شکل ظاهری

شکل ظاهری مایع منی باید سفید مایل به خاکستری باشد. اگر مایع منی رنگ قرمز یا قهوه‌ای دارد، نشان‌دهنده وجود خون در آن است. همچنین، رنگ زرد مایع منی می‌تواند ناشی از بیماری یرقان یا عوارض جانبی برخی داروها باشد.

نتایج غیر طبیعی آزمایش اسپرم

اسپرم غیر طبیعی در رسیدن و نفوذ به تخمک‌ها دچار مشکل می‌شود و این امر انجام لقاح را دشوار می‌کند.

نتیجه غیر طبیعی آنالیز اسپرم می‌تواند نشان‌دهنده موارد زیر باشد:

• ناباروری
• عفونت‌های مقاربتی
• عدم تعادل هورمونی
• بیماری مانند دیابت
• نقص ژنی
• قرار گرفتن در معرض پرتوها

اگر نتایج شما غیر طبیعی گزارش شود، احتمالا پزشک پیشنهاد می‌کند که آزمایشات دیگری انجام دهید. این آزمایشات شامل موارد زیر است:

• آزمایش ژنتیکی
• آزمایش هورمونی
• آزمایش ادرار پس از انزال
• آزمایش بر روی بافت بیضه
• آزمایش سلول‌های ایمنی ضد اسپرم

آیا آزمایش اسپرم در خانه انجام می‌شود؟

انجام تست اسپرم در خانه در دسترس است. با این حال، تست خانگی فقط مایع منی را از نظر تعداد اسپرم آزمایش می‌کند و قادر به آنالیز تحرک یا شکل اسپرم نیست. نتیجه آزمایش در منزل معمولا طی ۱۰ دقیقه آماده می‌شود. تعداد اسپرم غیر طبیعی که از آزمایش خانگی به دست آمده لزوما به معنی نابارور بودن یک مرد نیست، زیرا تمام علل احتمالی ناباروری مردان را در نظر نمی‌گیرد.

اگر نگران باروری خود هستید، بهتر است به یک آزمایشگاه معتبر مراجعه کنید و آزمایش اسپرم را زیر نظر پزشک متخصص انجام دهید.

بیشتر بدانید : آزمایش کلامیدیا

آزمایش اسپرم برای تعیین جنسیت

برخی والدین به دلایل شخصی، فرهنگی یا اجتماعی تمایل دارند فرزند پسر داشته باشند. اگر بخواهیم درباره اثرگذاری تست اسپرم بر تعیین جنسیت فرزند حرف بزنیم، باید بگوییم این آزمایش اطلاعات دقیقی از کیفیت و کمیت اسپرم ارائه می‌دهد، اما تاثیری در تعیین جنسیت ندارد. در واقع، چیزی به نام آزمایش اسپرم برای فرزند پسر وجود ندارد. چرا که جنسیت فرزند شما از طریق اسپرم حامل کروموزوم Y یا اسپرم حامل کروموزوم X مشخص می‌شود. با این حال سلامت و کیفیت اسپرم می‌تواند بر توانایی باروری تاثیر مثبت بگذارد و احتمال موفقیت اسپرم حاوی کروموزوم Y یا X را افزایش دهد.

راهنمای مراجعه به پزشک

ناباروری در مردان یکی از مشکلات نسبتا شایعی است که باعث ناتوانی در بچه‌دار شدن می‌شود. در چنین شرایطی، پزشک آزمایش اسپرم مردان یا آنالیز مایع منی را تجویز می‌کند تا کیفیت و کمیت اسپرم‌ها را بررسی کند. برای انجام این تست باید یک نمونه مایع منی جمع‌آوری کنید و به آزمایشگاه بفرستید. این آزمایش می‌تواند اطلاعات دقیقی از عوامل اثرگذار بر قدرت باروری مرد ارائه دهد. اگر نتایج آزمایش غیر طبیعی باشد، پزشک توصیه می‌کند به یک متخصص باروری مراجعه کنید.

شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و رفع نگرانی‌های خود درباره تست اسپرم به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر اورولوژی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر اورولوژی به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.

سوالات متداول

منابع: healthline | testing