پرتو درمانی یا رادیوتراپی چیست؟ عوارض آن چگونه است؟

رادیوتراپی (Radiation therapy) یا پرتو درمانی، یکی از شیوه‌های درمان و کنترل انواع مختلف سرطان مانند سرطان سینه و پروستات است. در طی آن از پرتوهای انرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند. این پرتوها اغلب اشعهٔ ایکس هستند؛ اما در کنار آن پزشکان از انواع دیگر مانند پرتوهای پروتون، اشعه گاما، الکترون‌های پرانرژی یا ذرات سنگین نیز استفاده می‌کنند. در این تکنیک سلول‌های سرطانی به‌طور خاص هدف قرار می‌گیرند، به همین دلیل احتمال آسیب به بافت و اندام‌های سالم بدن در مقایسه با شیمی‌درمانی بسیار کمتر است. این مقاله از مجله درمانکده به بررسی پرتو درمانی و مقایسهٔ آن با شیمی درمانی پرداخته است.

پرتو درمانی برای چیست؟

پزشکان از رادیوتراپی اغلب در مراحل ابتدایی بیماری استفاده می‌کنند، یعنی مرحله‌ایی که سلو‌های سرطانی محدود به بافت هستند و هنوز متاستاز (metastasis) نشده‌‌اند. منظور از متاستاز، گسترش سلول‌های سرطانی به دیگر اندام‌های بدن است. البته باید بدانید پرتو درمانی یک درمان مکمل در کنار سایر روش‌ها مانند شیمی درمانی و جراحی است. مثلا اگر قرار باشد، تومور سرطانی از بدن خارج شود، پزشک با توجه به وضعیت بیمار ممکن است قبل از آن چندین جلسه شیمی درمانی یا پرتودرمانی را پیشنهاد کند. هدف این است تا با کوچک شدن تومور، شانس موفقیت جراحی بیشتر شود. همچنین استفاده از این تکنیک بعد از جراحی سرطان نیز رایج است. در این شرایط پزشک سعی می‌کند سلول‌های سرطانی باقی‌مانده را از بین ببرد تا ریسک عود بیماری به حداقل کاهش یابد. اهداف پرتودرمانی را می‌توان در چند مورد زیر خلاصه کرد:

• درمان کامل سرطان در مراحل ابتدایی
• درمان مکمل در کنار جراحی
• کاهش ریسک عود بیماری
• تسکین علائم بیماری در شرایطی که درمان امکان ندارد.

در صورت لزوم می توانید با دکتر داخلی آنلاین مشورت کنید و هم می توانید به صورت حضوری به متخصص داخلی مراجعه کنید.

پرتو درمانی چگونه انجام می‌شود؟

در رادیوتراپی، پرتوهای انرژی به سراغ DNA سلول‌های سرطانی می‌روند. DNA، نوعی مادهٔ ژنتیکی است که تمامی اطلاعات تکوینی و وراثتی موجودات زنده را شامل می‌شود. این ماده نحوهٔ تقسیم سلول‌های سرطانی را کنترل می‌کند. با آسیب آن، تومور سرطانی توانایی رشد و گسترش نخواهد داشت و در نهایت از بین می‌رود. با توجه به نوع، محل و مرحلهٔ سرطان (گرید سرطان)، انکولوژیست بهترین پرتو درمانی را به بیمار پیشنهاد می‌کند. این تکنیک به‌طور کلی به۲ روش زیر انجام می‌شود:

پرتودرمانی خارجی (teletherapy) چیست؟

تله‌تراپی یا رادیوتراپی خارجی، رایج‌ترین نوع این تکنیک است. در طی آن دستگاه بیرون از بدن بیمار و در فاصله‌ایی مناسب از او قرار دارد. بیمار روی تخت، بدون حرکت دراز می‌کشد، سپس دستگاه در اطراف بدن شروع به حرکت می‌کند و دوزهای تابش را از چندین زاویه به تومور می‌تاباند. در طی آن پزشک اندازه و شکل پرتو را به دقت تنظیم می‌کند تا بیمار دوز مناسب را دریافت کند و در‌عین‌حال، بافت‌های سالم از بین نروند.

پزشک با توجه به شرایط بیمار، این تکنیک را برای چند هفته تجویز می‌کند، همچنین ممکن است بیمار به روزی ۲ بار برای انجام رادیوتراپی خارجی نیاز داشته باشد.

بیشتر بدانید: تومور جمجمه چگونه اتفاق می‌افتد؟

چطور باید برای پرتودرمانی خارجی آماده شویم؟

قبل از رادیوتراپی، پزشک در جلسهٔ اول معاینه جسمی را انجام می‌دهد و یک شرح حال دقیق می‌گیرد. پس از آن یک جلسه «شبیه‌سازی» را انجام خواهد داد. در این جلسه متخصص از شما می‌خواهد تا کاملا بی‌حرکت روی تخت دراز بکشید، سپس ناحیه‌ایی که قرار است پرتودرمانی را دریافت کند، با «نقطه‌گذاری» مشخص می‌کند. به این ترتیب زاویه پرتودرمانی کاملا مشخص است و در طی درمان، پزشک از آن به‌عنوان راهنما استفاده می‌کند.

در روز درمان، لازم است لباس‌های مخصوصی به نام «گان» را بپوشید، همچنین قبل از آن تمامی زیورآلات خود را خارج کنید. وقتی زیر دستگاه قرار می‌گیرد، نقاط نورانی را روی بدن‌تان می‌بینید، لازم است در این شرایط کاملا بی‌حرکت بمانید. پس از آن دستگاه پرتودرمانی شروع به چرخش می‌کند، در طی آن فقط صدای چرخش دستگاه را می‌‌شنوید. این تکنیک هیچ دردی ندارد و مدت زمان آن اغلب نیم ساعت تا یک ساعت خواهد بود.

پرتودرمانی داخلی (brachytherapy)

در براکی تراپی یا همان رادیوتراپی داخلی، منبع رادیواکتیو در قالب یک ایمپلنت در داخل بدن و نزدیک به تومور قرار می‌گیرد. این ایمپلنت می‌تواند کپسول، سوزن، سیم یا بالون باشد. در این تکنیک دوزهای بالای تابش به‌طور دقیق‌تر و موثر‌تر تومور سرطانی را هدف قرار می‌دهند، به همین دلیل میزان آسیب به بافت‌های سالم به حداقل می‌رسد.

برای کاشت ایمپلنت به جراحی نیاز دارید که پزشک با توجه به وضعیت سلامتی بیمار از بیهوشی عمومی یا موضعی استفاده می‌کند. پزشک متخصص برای اینکه بداند، محل دقیق کاشت کدام قسمت بدن باید باشد، از آزمایش‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا MRI استفاده می‌کند.

مدت زمان باقی ماندن ایمپلنت در بدن به نوع و محل سرطان بستگی دارد. این مدت زمان می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت یا روز باشد. ایمپلنت نیز توسط پزشک از بدن خارج می‌شود.

جهت دریافت نوبت آنلاین از انکولوژیست می‌توانید از خدمات آنلاین سلامت درمانکده استفاده کنید. همچین امکان دریافت مشاوره آنلاین پزشکی از متخصص انکولوژی درمانکده را نیز دارید.

پرتو درمانی با روش imrt چیست؟

پرتودرمانی با شدت تعدیل‌شده (IMRT) یک تکنیک پیشرفته است که برای ارسال دوز دقیق و هدفمند پرتو به تومورهای سرطانی بکار می‌رود. این تکنیک آسیب بافت‌های سالم را به حداقل می‌رساند.

پزشکان متخصص سرطان از IMRT معمولا در درمان سرطان‌های مختلف، از جمله سرطان‌های پروستات، سر و گردن، مغز، ریه، دستگاه گوارش و سرطان‌های زنان استفاده می‌کنند. در این نوع سرطان‌ها محل تاباندن اشعه و دوز آن بسیار اهمیت دارد.

فرق پرتو درمانی با شیمی درمانی چیست؟

در شیمی درمانی، انکولوژیست داروها را به‌صورت تزریقی برای بیمار تجویز می‌کند. این داروها نمی‌توانند سلول‌های سالم را از سلول‌های سرطانی تشخیص دهند و به همین دلیل روی همهٔ آنها تاثیر می‌گذارند. در این میان برخی سلول‌های بدن، مقاومت کمتری دارند، مانند سلول‌های مو. این امر سبب می‌شود تا این بیماران، ریزش موی سر را تجربه کنند. البته پس از درمان، موها دوباره رویش دارند.

در پرتودرمانی، هدف این است تا سلول‌های سرطانی از بین بروند و بافت‌های سالم کمترین میزان آسیب را دریافت کنند.

بیشتر بدانید: فلج مغزی چیست؟

عوارض پرتو درمانی چیست؟

بیماران دوز رادیوتراپی را به یکباره دریافت نمی‌کنند، به همین دلیل بافت‌های سالم بدن فرصت دارند تا خود را بهبود دهند. با این حال دریافت اشعه، عوارض جانبی خود را به همراه دارد که از رایج‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحریک پوست
• حالت تهوع
• کاهش اشتها
• سردرد
• استفراغ
• تکرر ادرار
• احساس سوزش در گلو یا قفسه سینه
• نفخ یا گرفتگی شکم
• ریزش مو در ناحیه تحت درمان
• زخم در دهان

بیشتر بدانید: اسکن مغز چیست؟

غذاهای مفید بعد از پرتو درمانی چیست؟

در روزهای بعد از پرتودرمانی، لازم است مواد غذایی را مصرف کنید که از سلامت عمومی شما محافظت کنند. این مواد غذایی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• هیدراته ماندن در طول و بعد از پرتودرمانی بسیار مهم است. مقدار زیادی آب و مایعات مانند چای گیاهی، سوپ‌های سبک بنوشید. از مصرف بیش‌از‌حد کافئین و نوشیدنی‌های شیرین خودداری کنید.
• غذاهای غنی از پروتئین مانند گوشت بدون چربی (مرغ، بوقلمون، ماهی)، تخم مرغ، محصولات لبنی و حبوبات مصرف کنید.
• میوه‌ها و سبزیجات منابع عالی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. اگر زخم دهان یا مشکل در بلع دارید، بهتر است آنها را بپزید یا پوره کنید تا راحت‌تر بخورید.
• غلات کامل مانند نان، برنج، ماکارونی و غلات سبوس‌دار را انتخاب کنید تا انرژی و فیبر بدن‌تان تامین شود. غلات کامل سرشار از ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی هستند.
• چربی‌های سالم می‌توانند شامل آجیل، مغزها و روغن زیتون باشند. آنها اسیدهای چرب ضروری را فراهم می‌کنند و در جذب ویتامین‌های محلول در چربی نقش مهمی دارند.
• پرتودرمانی گاهی اوقات می‌تواند بر سیستم گوارشی تاثیر بگذارد. غذاهای غنی از پروبیوتیک مانند ماست می‌توانند با بازگرداندن باکتری‌های مفید روده به تقویت رودهٔ سالم کمک کنند.

پرتو درمانی در چند خط

در پرتو درمانی از تاباندن اشعه به تومور برای درمان سرطان استفاده می‌شود. پزشک با توجه به وضعیت بیمار رادیوتراپی خارجی یا داخلی را پیشنهاد خواهد کرد. استفاده پرتودرمانی خارجی بسیار رایج‌تر از نوع داخلی آن است. این تکنیک درمانی اغلب در کنار سایر روش‌های درمان سرطان مانند جراحی، برای افزایش شانس بهبودی مورد توجه پزشکان قرار می‌گیرد.

چند سوال درباره پرتو درمانی

منبع: Iaea.org | mayoclinic.org | mdanderson.org