رادیولوژی (Radiology) یا تصویربرداری پزشکی شاخه‌ای از علم پزشکی است که در تشخیص و درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها کاربرد دارد. در این تکنیک سعی میشود تصویر دقیقی از وضعیت بافت و اندام‌های داخلی بدن در اختیار پزشکان متخصص قرار بگیرید. پزشکان با بررسی نتیجه رادیولوژی دقیق‌تر بیماری را تشخیص می‌دهند و بر‌اساس آن درمان را شروع می‌کنند. در این مقاله از مجله درمانکده می‌خواهیم بدانیم رادیولوژی چیست و چه کاربردی دارد.
فهرست محتوا
رادیولوژی چیست؟
رادیولوژی یک تخصص پزشکی است که در طی آن از اشعه ایکس برای تصویربرداری پزشکی از اندام‌های داخلی بدن استفاده میشود. علاوه‌بر اشعه ایکس، امواج اولتراسوند نیز برای انجام این تصویربرداری کاربرد دارند. اولتراسوند امواج صوتی با فرکانس بالا است که تصاویر بهتر و دقیق‌تری از بافت‌های نرم و اندام‌های داخلی بدن تهیه می‌کند.
رادیولوژی برای چیست؟
هدف اصلی رادیولوژی تهیه تصاویر دقیق از وضعیت اندام‌های داخلی بدن است. تصاویری که با استفاده از این تکنیک تهیه می‌شوند، می‌توانند ثابت یا متحرک (زنده) باشند.
انواع رادیولوژی چیست؟
رادیولوژی شاخه‌های متعددی دارد که هر کدام برای شرایط پزشکی خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع اصلی آن شامل موارد زیر میشود:
۱- تصویربرداری پزشکی با اشعه ایکس (X-ray)
در این تکنیک از اشعه ایکس که نوعی اشعه الکترومغناطیسی است، استفاده میشود. این اشعه انرژی بسیار بالایی دارد و به همین دلیل از اجسام و اندام‌های بدن عبور می‌کند. زمانی که این اشعه به بدن تابیده میشود، بافت‌های مختلف آن را جذب می‌کنند و به این ترتیب تصویری از آن‌ها تهیه میشود که به پزشکان امکان می‌دهد وضعیت اندام‌های درونی بدن را دقیق‌تر بررسی کنند.
اگر می‌خواهید برای رادیولوژی با اشعه ایکس آماده شوید و نیاز به راهنمایی دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص رادیولوژی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص رادیولوژی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
کاربرد رادیولوژی با اشعه ایکس با اشعه ایکس
این تکنیک کاربردهای متنوعی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رادیولوژی فک و صورت
این نوع رادیولوژی به دندانپزشکان و جراحان فک و صورت کمک می‌کند تا بیماری‌ها و مشکلات مربوط به فک، صورت، دهان و ساختارهای مرتبط را دقیق‌تر تشخیص دهند. برخی از این مشکلات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- شکستگی‌ها و ترک‌های فک و استخوان‌های صورت
- پیش‌بینی و برنامه‌ریزی جراحی‌های فک و صورت
- ارزیابی وضعیت ایمپلنت‌های دندانی
بیشتر بدانید: تصویربرداری اشعه X | کاربرد و عوارض آن
معاینات دندانپزشکی
دندانپزشکان با استفاده از رادیولوژی دندان می‌توانند موارد زیر را بررسی کنند:
- پوسیدگی دندان‌ها
- وضعیت لثه‌ها
- عفونت و آبسه‌های دهانی
- رشد و موقعیت دندان‌های کودکان
- تشخیص مشکلات ساختاری دندان
- برنامه‌ریزی برای ارتودنسی
- پیگیری پس از درمان‌هایی مانند روکش‌ها و ایمپلنت‌ها
تصویربرداری از قفسه سینه
این نوع تصویربرداری پزشکی در تشخیص بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه، سل، بزرگ شدن قلب و سرطان ریه می‌تواند کاربرد داشته باشد.
ماموگرافی
در ماموگرافی تصاویری از بافت پستان تهیه میشود. این تصاویر در تشخیص و پیشگیری از سرطان سینه در زنان موثر هستند. با استفاده از این تکنیک پزشکان می‌توانند توده‌ها و ناهنجاری‌های کوچک و مشکوک را در بافت پستان زودتر تشخیص دهند.
بیشتر بدانید: آیا ماموگرافی درد دارد؟
بیماری‌های ناحیه شکم
رادیولوژی شکم نیز می‌تواند در تشخیص بیماری‌های زیر کاربرد داشته باشد:
- انسداد روده
- سنگ کلیه و مجاری ادراری
- عفونت‌های شکمی
- مایعات آزاد در حفره شکمی (مثلا به دلیل عفونت یا خونریزی داخلی)
- تومورها و توده‌های غیرعادی را در ارگان‌های مختلف شکمی مانند کبد، طحال، کلیه‌ها و روده‌ها
خطرات تصویربرداری پزشکی با اشعه ایکس
این تکنیک به‌طور کلی ایمن است، با این حال احتمال بروز عوارض جانبی وجود دارد:
- این نوع رادیولوژی برای زنان باردار می‌تواند باعث آسیب دیدن جنین شود.
- استفاده مکرر و طولانی‌مدت از آن می‌تواند به سلول‌ها و بافت‌های بدن آسیب برساند.
- غده تیروئید به تابش اشعه حساس است و قرار گرفتن مکرر در معرض اشعه می‌تواند باعث مشکلات تیروئیدی شود.
- کودکان نسبت به بزرگسالان به اشعه ایکس حساس‌تر هستند و احتمال آسیب به آن‌ها بیشتر است.
۲- سی‌تی اسکن (CT Scan)
در سی‌تی اسکن (Computed Tomography) از اشعه ایکس و تکنولوژی کامپیوتری برای تصویربرداری پزشکی از اندام‌های داخلی بدن استفاده میشود. این تکنیک تصاویر مقطعی از بافت‌های بدن در اختیار پزشکان قرار می‌دهد و به همین دلیل نسبت به رادیولوژی با اشعه ایکس دقیق‌تر است.
کاربرد سی‌تی اسکن
کاربرد این تکنیک تصویربرداری پزشکی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- تشخیص بیماری‌هایی مانند تومورها، عفونت‌ها، سنگ‌های کلیه و آسیب‌های استخوانی
- بررسی آسیب‌های ناشی از تصادف یا ضربه‌ها
- راهنمایی برای انجام فعالیت‌های پزشکی مانند بیوپسی یا جراحی
- بررسی و ارزیابی رگ‌های خونی با هدف تشخیص مشکلاتی مانند آنوریسم
- مانیتورینگ درمان (برای مثال در بیماران مبتلا به سرطان می‌توان با بررسی نتایج این آزمایش تغییرات در اندازه تومور را بررسی کرد)
خطرات سی‌تی اسکن
عوارض احتمالی این تکنیک تصویربرداری پزشکی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- پزشکان برای دریافت تصاویر دقیق‌تر ممکن است از مواد کنتراست‌زا (مواد حاجب) استفاده کنند. این ماده به صورت تزریق وریدی استفاده میشود. برخی بیماران نسبت به آن واکنش‌های آلرژیک نشان می‌دهند. مواد حاجب می‌توانند باعث آسیب به کلیه‌ها نیز شوند. در صورت استفاده از مواد کنتراست‌زا، باید مقدار زیادی آب بنوشید تا این مواد سریع‌تر از بدن دفع شود.
- سی‌تی اسکن در بارداری نیز می‌تواند باعث آسیب به جنین شود.
بیشتر بدانید: تفاوت سی تی اسکن با تزریق و بدون تزریق
۳- ام‌آر‌ای (MRI)
در این تکنیک رادیولوژی، پزشکان از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن استفاده می‌کنند.
کاربرد ام‌آر‌ای
پزشکان MRI را با توجه به وضعیت بیمار در موارد زیر ممکن است پیشنهاد کنند:
- بررسی مشکلات مغزی و نخاعی مانند سردردهای مزمن و میگرن، ضربه مغزی، آسیب‌های نخاعی، ام‌اس، تشنج و ضعف عضلانی
- مشکلات قلبی و عروقی
- بیماری‌های مفصلی و عضلانی مانند پارگی لیگامان‌ها، تاندون‌ها یا منیسک‌ها، آرتروز و دژنراسیون عضلانی
- بیماری‌های شکمی و لگنی مانند مشکلات کبد و کلیه، تومورها، کیست‌ها یا سنگ‌های کلیوی
- مشکلات استخوانی و بافت نرم مانند تومورهای استخوانی
خطرات ام‌آر‌ای
این تکنیک رادیولوژی ایمن است اما اگر از تجهیزات پزشکی مانند پیس‌میکر یا ایمپلنت‌های فلزی استفاده می‌کنید، ممکن است پزشک این آزمایش را به شما پیشنهاد نکند.
۴- سونوگرافی یا اولتراسوند (Ultrasound)
در این تکنیک رادیولوژی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر از اندام‌های داخلی بدن استفاده میشود.
کاربرد سونوگرافی
پزشکان رادیولوژی اولتراسوند را به بیماران مختلف توصیه می‌کنند، از جمله:
- زنان باردار: برای بررسی وضعیت جنین و بارداری
- بیماران مبتلا به مشکلات قلبی: برای ارزیابی عملکرد قلب و شناسایی ناهنجاری‌های قلبی
- بیماران با درد یا ناراحتی در ناحیه شکم: برای بررسی اندام‌های شکمی مانند کبد، کلیه‌ها و طحال
- بررسی مشکلات لگنی: برای ارزیابی مشکلات رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ در زنان
بیشتر بدانید: سونوگرافی چیست؟ از بررسی جنین تا تشخیص سرطان
خطرات سونوگرافی
رادیولوژی اولتراسوند به طور کلی یک روش ایمن و غیرتهاجمی است. برخلاف تصویربرداری‌هایی مانند رادیوگرافی یا سی‌تی‌اسکن در اولتراسوند از اشعه یونیزه استفاده نمی‌شود به همین دلیل عوارض جانبی آن‌ها را به دنبال ندارد.
۵- فلوروسکوپی (Fluoroscopy)
در این روش، پزشکان با استفاده از اشعه ایکس وضعیت اندام‌ها، بافت‌ها و ساختارهای داخلی بدن را به صورت زنده مشاهده می‌کنند. تصاویر به صورت پیوسته و متحرک بر روی یک مانیتور نمایش داده می‌شوند.
کاربرد فلوروسکوپی
پزشکان این روش را برای بیمارانی پیشنهاد می‌کنند که:
- نیاز به تشخیص دقیق‌تر مشکلات داخلی دارند.
- در حال انجام درمان‌هایی هستند که به نظارت دقیق نیاز دارند.
- عملکرد ارگان‌های مختلف بدن به بررسی نیاز دارد. برای مثال می‌توان به مشکلات بلع، رفلاکس معده به مری یا انسداد روده اشاره کرد.
خطرات فلوروسکوپی
در این تکنیک از اشعه ایکس استفاده میشود، به همین دلیل عوارض احتمالی آن را شامل میشود. البته این مشکلات در طولانی‌مدت و استفاده‌های مکرر بروز می‌کنند.
۶- رادیولوژی هسته‌ای (Nuclear Radiology)
پزشکان متخصص رادیولوژی هسته‌ای یا پزشکی هسته‌ای برای تشخیص و درمان بیماری‌ها از مقدار کمی مواد رادیواکتیو استفاده می‌کنند. این مواد به شکل‌های مختلف مانند تزریق، بلع یا استنشاق برای بیمار تجویز میشود. پس از آن با استفاده از دوربین‌های گاما یا PET (پوزیترون امیشن توموگرافی) تصویربرداری از اندام‌های داخلی بدن انجام میشود.
بیشتر بدانید: اسکن هسته‌ای استخوان چیست؟
کاربرد رادیولوژی هسته‌ای
پزشکان، رادیولوژی هسته‌ای را به افرادی توصیه می‌کنند که اغلب سایر روش‌های رادیولوژی برای آن‌ها کافی نبوده است.
خطرات رادیولوژی هسته‌ای
گرچه در این تکنیک از مقدار کمی مواد رادیواکتیو استفاده میشود، اما به هر حال بدن در معرض تابش آن‌ها قرار می‌گیرد. بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند تهدیدی برای سلامتی باشد. همچنین برخی بیماران نسبت به مواد رادیواکتیو واکنش‌های آلرژیک نشان می‌دهند.
رادیولوژی چگونه انجام میشود؟
روش های رادیولوژی با توجه به نوع آن به شکل‌های متفاوت انجام میشود:
- رادیولوژی با اشعه ایکس: بیمار در مقابل یک دستگاه اشعه ایکس قرار می‌گیرد و از قسمتی از بدن که نیاز به تصویربرداری دارد، عکس‌برداری میشود.
- سی‌تی اسکن: روی یک تخت متحرک قرار می‌گیرید که به داخل دستگاه هدایت میشود. سپس تصاویری سه‌بعدی و دقیق از اعضای داخلی بدن به دست می‌آید.
- ام‌آر‌ای: شما درون یک دستگاه بزرگ و تونلی شکل قرار می‌گیرید و تصاویری با جزئیات بالا از بافت‌های نرم بدن به دست می‌آید.
- اولتراسوند: یک پروب روی پوست‌تان قرار می‌گیرد که امواج صوتی را ارسال و دریافت می‌کند. این امواج تبدیل به تصویر می‌شوند.
- رادیولوژی هسته: با توجه به نوع آزمایش و عضو مورد بررسی، مواد رادیواکتیو به شکل تزریق وریدی، استنشاق یا بلعیدن برای شما تجویز میشود. سپس با استفاده از دوربین گاما (Gamma Camera) یا پت (PET) تصویربرداری انجام میشود.
- فلوروسکوپی: روی تخت دراز می‌کشید و دستگاه برای تصویربرداری بالاتر از سطح بدن تنظیم میشود. ممکن است پزشک ماده حاجب را نیز به شما پیشنهاد کند. همچنین شاید مجبور باشید برای مدت کوتاهی نفس خود را نگه دارید.
رادیولوژی در چند خط
در این مقاله به مفهوم و کاربرد رادیولوژی پرداختیم و به این پرسش پاسخ دادیم که رادیولوژی برای چه بیماری است و چه انواعی می‌تواند داشته باشد. اگر قصد انجام سونوگرافی یا سایر روش های رادیولوژی را دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص رادیولوژی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص رادیولوژی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات رایج
از این تکنیک برای تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌های استفاده میشود. همچنین پزشکان برای ارزیابی روند درمان انواع مختلف رادیولوژی را به بیماران توصیه می‌کنند.
بله. رادیولوژی به دلیل استفاده از اشعه ایکس، می‌تواند برای زنان باردار و جنین در حال رشد ضرر داشته باشد.
کودکان نسبت به بزرگسالان حساسیت بیشتری به اشعه ایکس دارند و به همین دلیل پزشکان و تکنسین‌های رادیولوژی تدابیر خاصی را برای کاهش خطرات احتمالی در نظر می‌گیرند.
رادیولوژی برای رادیوتکنولوژیست نام کتابی است که مطالعه آن به متخصصان این رشته پزشکی پیشنهاد میشود.
منبع: verywellhealth | medlineplus | news-medical.net
