پوویدون آیوداین (POVIDONE IODINE) با نام تجاری بتادین (BETADINE) یک ماده گندزدا و ضدعفونیکننده است، کمی قبل‌تر به آن دوا گلی نیز می‌گفتند. این محصول به طور خاص برای ضدعفونی کردن موضعی پوست قبل و بعد از جراحی کاربرد دارد. بتادین به شکل‌های مختلف مانند محلول موضعی پوویدون آیداین، محلول دهان‌شویه، پماد موضعی، دوش و ژل واژینال در دسترس است. البته باید بدانید این محصول برای شستشوی همه زخم‌ها مناسب نیست و می‌تواند منجر به بروز عوارضی مانند تحریک پذیری، خارش و راش پوستی شود. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی بتادین، انواع و روش مصرف آن می‌پردازیم، همچنین نکات مهمی راجع به ممنوعیت استفاده از بتادین را بیان می‌کنیم.
فهرست محتوا
بتادین چیست؟
بتادین یک نام تجاری برای محلول‌هایی است که دارای پوویدون-آیوداین هستند. این ترکیب نوعی ضدعفونیکننده قوی است که به‌طور گسترده در پزشکی و بهداشت عمومی استفاده می‌شود. بتادین ترکیبی از ۲ ماده اصلی زیر است:
- ید (Iodine): ید یک عنصر شیمیایی با خاصیت کشندگی قوی برای انواع میکروارگانیسم‌ها مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و حتی برخی انگل‌ها است.
- پوویدون (Povidone): پوویدون یک نوع ماده شیمیایی است که در آب حل می‌شود و می‌تواند مواد دیگر را در خود نگه دارد. وقتی صحبت از ترکیب پوویدون و ید می‌کنیم، منظورمان این است که پوویدون نقش یک «حامل» یا «پشتیبان» را برای ید ایفا میکند. ید به‌تنهایی ماده‌ای بسیار فعال است و اگر به صورت خالص استفاده شود، می‌تواند پوست را بسوزاند یا خیلی سریع تجزیه شود. همچنین ید به‌طور طبیعی ناپایدار است و به سرعت می‌تواند از بین برود یا تاثیرش را از دست بدهد. وقتی با پوویدون ترکیب می‌شود، در یک حالت پایدار باقی می‌ماند و خراب نمی‌شود.
به زبان ساده‌تر، پوویدون مثل یک «کپسول محافظ» برای ید عمل میکند و باعث می‌شود ید به آرامی و به شکلی موثر آزاد شود. این ویژگی‌ها پوویدون آیوداین را به یک ضدعفونیکننده بی‌خطر و کارآمد تبدیل میکند.
کاربرد بتادین چیست؟
موارد مصرف بتادین عبارت‌اند از:
- ضدعفونی زخم‌ها و بریدگی‌ها: این محلول معمولا برای تمیز کردن و ضدعفونی کردن بریدگی‌ها، خراش‌ها، زخم‌های سطحی یا سوختگی‌های کوچک استفاده می‌شود.
- آماده‌سازی پوست برای جراحی: پزشکان در جراحی‌ها پوست بیمار را قبل از شروع عمل با پوویدون آیوداین ضدعفونی می‌کنند تا میکروب‌ها از سطح پوست از بین بروند و خطر عفونت کاهش یابد.
- ضدعفونی وسایل و تجهیزات پزشکی: این ماده برای تمیز کردن و ضدعفونی کردن ابزارهای کوچک پزشکی مانند سرنگ‌ها و تیغ‌های جراحی کاربرد دارد.
- درمان عفونت‌های پوستی: پوویدون آیوداین می‌تواند در درمان عفونت‌های موضعی پوستی ناشی از قارچ، ویروس یا باکتری مفید باشد.
- پیشگیری از عفونت در سوختگی‌ها: در سوختگی‌های سطحی یا جزئی، بتادین برای جلوگیری از ورود میکروب‌ها و ایجاد عفونت استفاده می‌شود.
- ضدعفونی دست‌ها در محیط‌های بیمارستانی: این ماده برای شستن دست‌ها توسط کادر درمانی پیش از انجام جراحی یا دیگر اقدامات پزشکی استفاده می‌شود.
- مراقبت‌های دامپزشکی: پوویدون آیوداین در درمان زخم‌ها و پیشگیری از عفونت‌ها در حیوانات نیز استفاده می‌شود.
بیشتر بدانید: آب مقطر چیست؟
انواع بتادین چیست؟
پوویدون آیوداین بر‌اساس ویژگی‌هایی مثل غلظت، رنگ و کاربرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. این دسته‌بندی‌ها به شما کمک می‌کنند تا مناسب‌ترین نوع پوویدون آیوداین را برای نیاز خاص خود انتخاب کنید:
- بتادین ۱۰ درصد: عدد ۱۰ میزان غلظت ید را نشان می‌دهد و مشخص میکند این ماده چقدر قدرت ضدعفونی دارد. پوویدون آیوداین ۱۰ درصد رایج‌ترین نوع است و به صورت موضعی برای آماده‌سازی پوست قبل از جراحی، ضدعفونی زخم‌ها و بریدگی‌ها استفاده می‌شود. رنگ آن قهوه‌ای تیره است.
- بتادین ۷.۵ درصد: این محصول اغلب به عنوان اسکراب جراحی و برای شستشوی پوست و دست قبل از عمل جراحی کاربرد دارد. رنگ بتادین ۷.۵ درصد نسبت به بتادین ۱۰ درصد روشن‌تر است.
در جدول زیر می‌توانید مقایسه این ۲ محصول را ببینید:
| ویژگی | بتادین ۱۰ درصد | بتادین ۷.۵ درصد |
| غلظت ید فعال | ۱۰ درصد ید فعال | ۷.۵ درصد ید فعال |
| رنگ محلول | قهوه‌ای تیره | قهوه‌ای روشن یا مایل به زرد |
| کاربرد اصلی | – ضدعفونی زخم‌های باز و بریدگی‌ها – استفاده مستقیم روی پوست | – شستشوی جراحی – ضدعفونی پوست و دست پیش از عمل |
| قدرت ضدعفونیکننده | قوی‌تر به دلیل غلظت بالاتر ید | کمتر به دلیل غلظت پایین ید |
| مناسب برای زخم‌های باز | بله. اما برای زخم‌های سطحی و کوچک مناسب‌تر است. | خیر. معمولا برای زخم باز استفاده نمی‌شود و بیشتر برای شستشو کاربرد دارد. |
روش استفاده از بتادین برای زخم چگونه است؟
به‌طور کلی نحوه استفاده از بتادین برای زخم به شکل زیر است:
- دست‌ها را بشویید.
- زخم را با آب یا سرم فیزیولوژی (نرمال سالین) شستشو دهید تا از هرگونه آلودگی پاک شود.
- با گاز استریل پوویدون آیوداین را اطراف زخم بزنید.
- اجازه دهید بتادین خشک شود.
- در صورت نیاز زخم را با پانسمان استریل بپوشانید.
دقت داشته باشید نمی‌توانید محلول بتادین را مستقیم روی زخم باز بریزید، زیرا سلول‌‌های سالم را از بین می‌برد.
با مراجعه به سایت درمانکده می‌توانید از پزشکان متخصص داخلی نوبت مشاوره آنلاین بگیرید و سوال‌های خود را در این زمینه بپرسید.
بیشتر بدانید: آب هیدروژنه
ممنوعیت استفاده از بتادین
استفاده از پوویدون آیوداین به‌طور کلی ایمن است، اما مانند هر داروی دیگر می‌تواند محدودیت داشته باشد. در ادامه مهم‌ترین موارد ممنوعیت استفاده از بتادین را می‌خوانید:
حساسیت و آلرژی به ید
اگر به ید حساسیت دارید یا به‌طور خاص به بتادین واکنش آلرژیک نشان می‌دهید، از این محصول استفاده نکنید. حساسیت می‌تواند با علائمی مانند قرمزی، خارش، تورم، سوزش شدید یا کهیر همراه باشد. قبل از استفاده مقداری از پوویدون آیوداین را روی ناحیه کوچکی از پوست تست کنید تا از عدم وجود واکنش آلرژیک مطمئن شوید.
نواحی حساس بدن مثل چشم‌ها، دهان و گوش‌ها
از بتادین در چشم، گوش‌ها و دهان استفاده نکنید. تماس با این نواحی ممکن است باعث تحریک یا آسیب به بافت‌های حساس شود. اگر به هر دلیلی بتادین در گوش، چشم یا دهان وارد شد، فورا آن ناحیه را با آب فراوان شستشو دهید. در صورت بروز مشکل حتما به پزشک مراجعه کنید.
زخم‌های باز و عمیق
استفاده از بتادین در زخم‌های عمیق و باز یا در صورتی که زخم به بافت‌های داخلی آسیب رسانده باشد، بدون مشورت با پزشک توصیه نمی‌شود. در این شرایط پوویدون آیوداین می‌تواند فرآیند بهبود زخم‌ها را مختل کند.
دوران بارداری و شیردهی
مصرف بتادین در بارداری قبل از هفته سی و دوم مجاز نیست. ید موجود در پوویدون آیوداین ممکن است در دوران بارداری اثراتی روی مادر یا جنین داشته باشد. در دوران شیردهی نیز باید قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید.
ناحیه تناسلی برای قارچ‌ها یا زخم‌ها
پوست نواحی تناسلی حساس است و استفاده از پوویدون آیوداین ممکن است باعث ایجاد سوزش یا تغییرات در محیط میکروبی طبیعی این ناحیه شود.
نوزادان و کودکان
پوست نوزادان و کودکان بسیار حساس است و ید موجود در بتادین ممکن است باعث تحریک یا جذب بیش از حد ید در بدن آن‌ها شود. در صورت نیاز به درمان زخم‌ها یا عفونت‌های پوستی در کودکان از محصولات مخصوص کودکان یا داروهای تجویزی پزشک استفاده کنید.
زخم‌های شیمیایی و سوختگی‌های شدید
سوختگی‌های شدید و زخم‌های شیمیایی به درمان‌های خاص نیاز دارند که بتادین ممکن است در این موارد موثر نباشد و حتی وضعیت را بدتر کند. همچنین استفاده از پوویدون آیوداین در افرادی که به بیماری‌های پوستی مزمن مانند اگزما یا پسوریازیس مبتلا هستند، باید با احتیاط انجام شود.
افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئید
بتادین به دلیل داشتن ید می‌تواند بر عملکرد غده تیروئید تاثیر بگذارد. این موضوع به‌ویژه برای بیمارانی که دچار بیماری‌های تیروئید هستند مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید اهمیت دارد.
همچنین خوب است بدانید مصرف هم‌زمان پوویدون آیوداین و داروی لیتیوم می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند. زیرا این ۲ ماده بر عملکرد غده تیروئید تاثیر‌گذار هستند. یکی از عوارض شایع لیتیوم کم‌کاری تیروئید است.
فرق بتادین با سرم شستشو و الکل چیست؟
در جدول زیر فرق بتادین و الکل و همچنین سرم شستشو را می‌خوانید:
| ویژگی | بتادین (پوویدون ید) | الکل (اتانول یا ایزوپروپیل) | سرم شستشو |
| ترکیب اصلی | ید | اتانول | معمولا سدیم کلراید (نمک معمولی) در آب مقطر |
| عملکرد اصلی | ضدباکتریایی و ضدعفونیکننده برای درمان زخم‌ها و عفونت‌ها | ضدعفونیکننده و ضدباکتریایی برای سطوح و پوست | برای شستشوی زخم‌ها، آبرسانی و پاک‌سازی بدون تحریک پوست |
| نحوه اثر | آزادسازی تدریجی ید که به از بین بردن میکروب‌ها کمک میکند. | سریع تبخیر می‌شود و میکروب‌ها را از بین می‌برد. | به تمیز کردن و مرطوب نگه داشتن ناحیه آسیب‌دیده کمک میکند. |
| کاربرد | بیشتر برای زخم‌ها، بریدگی‌ها، سوختگی‌ها و عفونت‌های موضعی | بیشتر برای سطوح، دست‌ها و ضدعفونی کردن پوست | برای شستشوی ملایم زخم‌ها و جلوگیری از خشکی و عفونت |
| تاثیر بر پوست | باعث خشکی و تحریک پوست می‌شود، به ویژه در مدت طولانی. | خشک‌کننده است و ممکن است باعث خشکی و تحریک شود. | معمولا ملایم است و از خشکی پوست جلوگیری میکند. |
| رنگ | قهوه‌ای یا زرد | بی‌رنگ یا شفاف | بی‌رنگ |
آیا نشستن در بتادین برای بواسیر یک راهکار درمانی است؟
نشستن در بتادین برای بواسیر (هموروئید) یک روش درمانی معمول و توصیه‌شده نیست. اگرچه پوویدون آیوداین خواص ضدعفونیکننده و ضدباکتریایی دارد، اما استفاده از آن در درمان بواسیر می‌تواند باعث تحریک بیشتر و خشکی ناحیه مقعد شود و وضعیت را بدتر کند. برای تسکین درد و التهاب بواسیر، می‌توانید از حمام سیتز (Sitz bath) یعنی نشستن در آب گرم استفاده کنید.
بیشتر بدانید: سرم رینگر
خواص بتادین برای واژن چیست؟
بتادین درمان عفونت واژن را با از بین بردن میکروب‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌های موجود در این ناحیه انجام می‌دهد. این محلول به‌ویژه در درمان عفونت‌های قارچی واژن (که معمولا به‌دلیل قارچ کاندیدا آلبیکانس رخ می‌دهد) و عفونت‌های باکتریایی مفید است. همچنین برای جلوگیری از عفونت‌های بعد از جراحی‌های کوچک در ناحیه واژن یا برای درمان زخم‌های سطحی نیز می‌توانید از آن استفاده کنید.
جهت تهیه محلول اب و بتادین برای عفونت واژن یک قاشق چایخوری از محلول پوویدون آیوداین را در یک لیوان حل کنید و واژن را شستشو دهید. توجه داشته باشید استفاده طولانی‌مدت از بتادین در نواحی واژن ممکن است باعث خشکی یا ایجاد تغییرات در فلور طبیعی واژن شود؛ بنابراین باید از مصرف مداوم و بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
شما می‌توانید از طریق وب‌سایت درمانکده با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر زنان آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر زنان از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
آیا بتادین برای جوش کاربرد دارد؟
برای همه جوش‌ها نمی‌توانید از این محلول استفاده کنید. برای مثال جوش‌های زیر پوستی که به شکل برآمدگی‌های سرسفید یا سرسیاه زیر پوست ظاهر می‌شوند، معمولا با استفاده از بتادین درمان نمی‌شوند. این نوع جوش‌ها به درمان‌های خاص دیگری نیاز دارند، اما برای جوش‌های زیر می‌توانید از این محلول ضدعفونیکننده استفاده کنید:
- جوش‌های عفونی یا ملتهب مثل جوش‌های چرکی که به دلیل عفونت باکتریایی ایجاد می‌شوند. بتادین با از بین بردن باکتری‌ها و میکروب‌ها به کاهش التهاب و تورم جوش کمک میکند.
- جوش‌های التهابی یا قرمز که معمولا باعث التهاب و قرمزی در پوست می‌شوند.
پوویدون آیوداین می‌تواند باعث خشکی بیشتر پوست شود بنابراین اگر پوست خشک یا حساسی دارید باید با احتیاط از این محلول استفاده کنید. اگر از بتادین ۱۰ درصد استفاده می‌کنید، باید آن را با آب رقیق کنید (یک واحد بتادین در ۹ واحد آب). این کار باعث می‌شود که این محلول کمتر به پوست آسیب بزند.
بتادین در چند خط
بتادین یک ضدعفونیکننده قوی با خاصیت ضدباکتری، ضدویروسی و ضدقارچی دارد و برای پیشگیری و درمان عفونت زخم‌ها، شستشوی جراحی و رفع عفونت‌های پوستی استفاده می‌شود. این محلول در غلظت‌های مختلف ۷.۵ و ۱۰ درصد عرضه می‌شود و هرکدام کاربرد ویژه خود را دارند. زنان باردار، بیماران تیروئیدی و مصرف‌کنندگان لیتیوم باید در استفاده از آن محتاط باشند.
سوالات رایج
این محصول ترکیبی از پوویدون (یک پلیمر محلول در آب) و ید است.
ابوریحان یکی از برندهای مطرح بتادین در ایران است.
برای پاک کردن لکه پوویدون آیوداین روی لباس شوینده‌های زیر را امتحان کنید:
– آب و صابون
– الکل ایزوپروپیل (برای لکه‌های مقاوم)
برای پاک کردن سطوح نیز می‌توانید از آب و شوینده‌های ملایم استفاده کنید.
تاریخ مصرف پوویدون ید حدود ۲ تا سه سال است.
این محلول می‌تواند زخم‌ها را ضدعفونی کند؛ التهاب‌ها را کاهش دهد؛ و به فرایند ترمیم زخم کمک کند.
خیر. برای این منظور می‌توانید از شامپو پوویدون استفاده کنید تا سلامتی پوست سر و موهایتان حفظ شود. مهم‌ترین موارد مصرف این شامپوها عبارت‌اند از:
– کنترل‌کننده شوره
– مناسب برای شستشوی سر بعد از کاشت مو
– زخم‌های بسته عفونی سر
– زرد زخم
– فولیکولیت عفونی
– خارش و پوسته پوسته شدن سر
کاربرد بتادین سبز برای ضدعفونی زخم‌های سطحی است، در حالی که بتادین قهوه‌ای برای ضدعفونی کردن اندام‌ها قبل از جراحی استفاده می‌شود.
پوویدون ید یک ضدعفونیکننده قوی است که خاصیت ضدباکتری، ضدویروسی و ضدقارچی دارد و می‌تواند در پیشگیری و کاهش عفونت‌های قارچی سطحی مفید باشد. با این حال، بتادین یک درمان تخصصی برای عفونت‌های قارچی نیست و در برخی موارد ممکن است تنها به بهبود موقت علائم کمک کند.
در سوختگی‌های جزئی می‌توانید از این محلول استفاده کنید. این محلول فقط روی پوست و بستر زخم استفاده می‌شود.
منبع: my.clevelandclinic | drugs | 1mg
