بیش فعالی در کودکان و نوزادان چیست؟ شایع‌ترین علائم آن‌ها

بیش فعالی در کودکان یک اختلال رشدی است که می‌تواند تا بزرگسالی ادامه داشته باشد. این کودکان اغلب با مشکلاتی مانند نقص توجه، بیش‌فعالی و رفتار تکانشی مواجه هستند. از همین‌رو آشنایی با اصول مراقبت و نگهداری از کودکان بیش‌ فعال برای والدین آن‌ها الزامی است.

کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) با نام کامل اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی اغلب با ویژگی‌هایی مانند اعتماد‌به ‌نفس پایین، عملکرد ضعیف در مدرسه و روابط آشفته شناخته می‌شوند. این علائم گاهی با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند، اما به‌طور کلی کودک ADHD ممکن است علی‌رغم هوش زیاد دائما با چالش‌های مختلفی روبه‌رو شود. در این وضعیت آن‌ها می‌توانند برای برطرف کردن چالش‌ها، استراتژی‌های مختلفی بیاموزند.

والدین برای نگهداری از کودکان بیش‌ فعال خود باید از نیازهای فرزندشان به شدت حمایت کنند. این کار را می‌توان با تشویق آن‌ها به دنبال کردن علایق‌شان انجام داد. همچنین باید مطمئن شوید که کودک در جامعه احساس دوست داشتن، پشتیبانی و امنیت می‌کند. 

اگر شما هم نشانه‌هایی از بیش‌فعالی (ADHD) در فرزند خود مشاهده می‌کنید، در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا درباره علائم بیش فعالی در کودکان، روش تشخیص و راه‌کارهای درمانی آن صحبت کنیم.

بیش فعالی در کودکان چیست؟

اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) با نقص توجه یک اختلال شایع در بین کودکان است. آن‌ها اغلب با فعالیت زیاد، رفتارهای تکانشی و کم‌توجهی به مسائل روزمره خود شناخته می‌شوند. اکثر کودکان بازیگوش هستند و به‌ دلیل هیجانات مختص سن خود دچار حواس‌پرتی خواهند شد. اما ای دی اچ دی در کودکان چیزی فراتر از این خصوصیات است. 

آن‌ها دائما در حال دویدن، پریدن یا جنب‌وجوش هستند و می‌توان جمله معروف «از دیوار بالا می‌رود» را به درستی برای کودکان بیش فعال به کار برد. اگر از این کودکان بخواهید برای لحظاتی بنشینند و نقاشی بکشند شما را مایوس می‌کنند. این‌طور به نظر می‌رسد بیش فعالی در کودکان باعث می‌شود آن‌ها اصلا به دیگران گوش ندهند، از دستورالعمل‌های واضح پیروی نکنند و دائما در موقعیت‌های نامناسب حرف بزنند.

بیش فعالی در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟

مشکل ADHD در کودکان یک اختلال عصبی رشدی است که معمولا قبل از سن 12 سالگی (اغلب با ورود آن‌ها به مدرسه) مشاهده می‌شود. با این حال برخی تحقیقات نشان می‌دهد احتمال بروز علائم بیش فعالی در کودکان ۳ ساله وجود دارد.

علائم بیش فعالی در کودکان را بشناسید!

مهمترین خصوصیت کودکان بیش‌فعال کم‌توجهی و رفتارهای تکانشی است. معمولا نشانه‌های این اختلال به صورت خفیف، ضعیف و شدید دسته‌بندی می‌شوند. جالب است بدانید علائم بیش فعالی در کودکان دختر کمتر رخ می‌دهد. درواقع پسرها بیشتر مستعد بروز نشانه‌های ADHD هستند. 

شایع‌ترین علائم کودکان بیش فعال عبارت‌اند از:

• ناتوانی در توجه کافی
• عدم تمرکز درست
• پرحرفی
• مشکل در یک‌جا نشستن برای مدت مشخص
• عدم توانایی آهسته بازی کردن
• تحرک و فعالیت بیش از حد

در صورتت لزوم می توانید با دکتر روانشناس آنلاین مشورت کنید و هم می توانید به صورت حضوری به متخصص روانشناس مراجعه کنید.

بیشتر بدانید: مشاوره کودکان پرخاشگر چیست؟

بچه‌های بیش فعال سه ساله چه خصوصیاتی دارند؟

تشخیص اختلال ADHD در کودکان قبل از سن مدرسه کمی سخت است. زیرا اصلی‌ترین ویژگی ای دی اچ دی در کودکان مدرسه‌ای عدم توانایی نشستن روی نیمکت و نداشتن تمرکز کافی برای انجام تکالیف است که تنها در همان محیط قابل بررسی خواهد بود. 

علائم بیش فعالی در کودکان ۳ ساله معمولا به صورت نقص توجه و فراموش‌کاری بروز پیدا می‌کند. به عنوان مثال آن‌ها هنگام رفتن سمت یک وسیله بازی ناگهان مسیر خود را تغییر می‌دهند. از طرفی کودکان ۳ ساله بیش‌فعال نمی‌توانند آرام بازی کنند و اغلب با همسالان خود موقع منتظر ماندن برای نوبت بازی دچار مشکل می‌شوند.

علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال

اکثر روانشناسان بر این باورند که نشانه‌های بیش‌ فعالی در نوزادان یعنی از بدو تولد ظاهر می‌شوند. مثلا کودکان زیر ۲ سال مبتلا به ADHD از دوران نوزادی دچار علائم این اختلال بودند. آن‌ها معمولا به سختی می‌خوابند یا تنها برای دقایق کوتاهی در آغوش مادر باقی می‌مانند. روانشناسان این بی‌قراری شدید کودکان زیر ۲ سال را نمونه‌ای از بیش‌ فعالی در کودکان معرفی می‌کنند.

علت بروز بیش فعالی در کودکان

هنوز به‌طور دقیق علت بیش فعالی در این سنین مشخص نیست. اما دانشمندان برخی عوامل را در بروز این اختلال موثر می‌دانند که عبارت‌اند از:

• زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد
• آسیب مغزی
• ساختار مغز متفاوت
• سیگار کشیدن و مصرف الکل مادر در دوران بارداری
• قرار گرفتن مادر باردار در معرض آلودگی‌های محیطی مانند سرب

اگر بیش فعالی در کودکان درمان نشود چه می‌شود؟

برخی از والدین تصور می‌کنند اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی در بچه‌ها همان بازیگوشی دوران کودکی است. به همین دلیل توجه چندانی به این موضوع نمی‌کنند. 

اما باید بدانید عدم درمان ADHD باعث ایجاد مشکلات گسترده‌ای برای خود کودک و والدین او می‌شود. حتی برخی از کودکان با عوارض ناشی از بیش‌فعالی تا سنین بزرگسالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. 

مهمترین مشکلات شامل موارد زیر هستند:

• اختلال در یادگیری
• عملکرد ضعیف و افت تحصیلی
• عزت نفس پایین (به دلیل دریافت برچسب تنبل و خنگ)
• عدم کنترل صحیح احساسات خود
• عدم توانایی کافی برای دوست‌یابی و تعاملات اجتماعی
• انجام کارهای خطرناک و آسیب‌زننده به خود یا دیگران

روش تشخیص بیش فعالی در کودکان

تشخیص اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) کار ساده‌ای نیست و حتما باید توسط دکتر روانشناس یا روانپزشک انجام شود. اگر کودک تا قبل از سن ۱۲ سالگی به‌طور مداوم مشکلات قابل توجهی در خانه یا مدرسه داشته باشد، متخصصین حوزه سلامت روان بررسی لازم جهت تایید بیش‌فعالی را آغاز می‌کنند. برای این منظور تست و آزمون‌های مختلفی وجود دارد که در صورت مشاهده دست کم ۶ نشانه از علائم ADHD در کودکان استفاده می‌شود.

بیشتر بدانید: مشاوره کودکان پیش دبستانی چیست؟

درمان بیش فعالی در کودکان چگونه است؟

روش درمان بیش فعالی در کودکان شامل موارد زیر می‌شود:

دارو درمانی

داروهایی با دسته‌بندی محرک روان برای درمان ای دی اچ دی در کودکان وجود دارد که فقط باید زیر نظر روانپزشک مصرف شوند. از جمله:

• آدرال ( Adderall)
• کنسرتا (Concerta)
• فوکالین ( Focalin)
• دی‌ترانا (Daytrana)
• ریتالین (Ritalin)

دیگر داروهای درمان‌کننده که محرک روان نیستند، عبارت‌اند از:

• اینتونیو ( Intuniv)
• کلبری (Qelbree)
• استراترا ( Strattera)

اگر نگران عوارض داروهای محرک روان هستید، باید بگوییم عوارض داروهای بیش فعالی شدید و جدی نیست. با این حال می‌توانید برای اطمینان بیشتر مشاوره آنلاین با روانپزشک درمانکده داشته باشید.

روان درمانی

جدول زیر نشان‌دهنده موثرترین روش درمان بیش فعالی در کودکان به کمک روان درمانی است:

نوع درمان	توضیحات
رفتار درمانی	آموزش رفتار صحیح در چارچوب مشخص با روش تشویق و پاداش
گفتار درمانی	رفع مشکلات گفتاری و زبانی کودک با آموزش بیان درست واژه و حروف
خانواده درمانی	آموزش روش برخورد و زندگی به والدین، خواهر و برادر با کودک ADHD
آموزش مهارت‌های اجتماعی	آموزش رفتارهای اجتماعی مناسب به کودکان بیش فعال

اصول مراقبت و نگهداری از کودکان بیش فعال

رفتارهای ناسازگار در کودکان مبتلا به ADHD بسیار زیاد است. همچنین ویژگی تکانشگری ممکن است منجر به رفتارهای بی‌پروا یا به ظاهر پرخاشگرانه شود. جالب است بدانید سخت‌گیری در مورد رعایت نظم و انضباط به ندرت برای این کودکان کارآمد است. در مقابل تمرین مهرورزی و تمرکز بر مهارت‌سازی، راه‌کارهایی است که اغلب توسط متخصصان برای نگهداری از کودک بیش فعال توصیه می‌شود.

موثرترین روش نگهداری از کودک بیش فعال چیست؟

بهتر است کودکان مبتلا به اختلال ADHD مانند سایر افراد از رویکردهای منصفانه بهره‌مند شوند. از این رو کارشناسان معمولا رویکردی را پیشنهاد می‌کنند که متمرکز بر تعیین انتظارات واضح، استفاده از روندهای طبیعی و ستایش رفتارهای مثبت است.

کارشناسان معتقدند که بهتر است از مجازات کودکان مبتلا به بیش فعالی برای رفتارهایی که خارج از کنترل آن‌ها بوده، جلوگیری کنید و درمورد رفتارهای مشکل‌ساز با بچه‌ها حرف بزنید تا انگیزه‌شان مشخص شود. در بسیاری از موارد رفتار ناسازگار ناشی از اضطراب است.

از طرفی شما به عنوان والد باید مراقب عزت نفس کودک بیش فعال خود باشید. آن‌ها اغلب به دلیل عدم موفقیت در دوست‌یابی، سرزنش شدن برای انجام کارهای مخرب و… مورد بی‌مهری اطرافیان، گروه همسالان، مربیان و معلمان خود قرار می‌گیرند. از همین رو ADHD در کودکان اغلب باعث ایجاد احساس بی‌ارزشی در آن‌ها می‌شود. والدین می‌توانند در هنگام موفقیت با ستایش کودک، به پرورش عزت‌نفس او کمک کنند. 

بیشتر بدانید: کنترل خشم در ADHD یا بیش فعالی

چرا کودک مبتلا به ADHD بیش‌تر با کودکان کوچک‌تر دوست می‌شود؟

بیش فعالی در کودکان باعث می‌شود آن‌ها تمایل به برقراری رابطه دوستی با افراد کوچکتر از خود داشته باشند. از آن‌جا که اختلال ADHD یک تاخیر در رشد است، این کودکان حس می‌کنند که دوستان جوان‌تر از خودشان به سطح بلوغ آن‌ها نزدیک‌تر هستند. علاوه‌بر این، دوستان کوچک‌تر ممکن است به کودک دچار اختلال ADHD حس رهبر بودن را القا کنند.

بازی‌های کامپیوتری و بروز بیش فعالی در کودکان

بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD هنگام صحبت از بازی‌های ویدیویی، رفتارهای مشکل‌ساز نشان می‌دهند و این موضوع حقیقتی غیر قابل انکار است. زیرا بازی‌های ویدیویی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که جذاب هستند و پاداش فوری می‌دهند.

کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیش از حد بر روی بازی‌های کامپیوتری تمرکز می‌کنند. به شکلی که توقف بازی برای آن‌ها با اضطراب و عصبانیت همراه خواهد بود. درواقع کودکان بیش فعال معمولا بازی‌های کامپیوتری را به سایر فعالیت‌ها مانند ورزش یا رفتن به مدرسه ترجیح می‌دهند. 

بیشتر بدانید: بیش فعالی جنسی چیست؟

چگونه بازی‌های کامپیوتری کودکان بیش‌فعال را محدود کنیم؟

روش‌های زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:

• استفاده از رویکرد متعادل به جای سخت‌گیری شدید و حذف کامل بازی
• محدود کردن بازی کامپیوتری با جایگزینی فعالیت‌های دیگر مانند ورزش مفرح
• تشویق کودکان ADHD به نشستن و خواندن کتاب برای دقایق کوتاه 
• توضیح قوانین بازی کامپیوتری و تشویق کودک برای رعایت آن‌ها

بیش فعالی در کودکان و مشکلات خواب آن‌ها

برخی تحقیقات نشان می‌دهد حدود 70 درصد از کودکان مبتلا به ADHD دچار اختلالات خواب هستند. از جمله این اختلالات می‌توان به مشکل خواب رفتن، بیدار شدن مکرر از خواب در طول شب یا صبح زود بیدار شدن اشاره کرد.

کودکان همچنین ممکن است هنگام رفتن به رختخواب از خود مقاومت نشان دهند یا هنگام خواب دچار نافرمانی و ناراحتی شوند. برای مقابله با مشکلات خواب، والدین باید روال ثابتی را برای خواب کودک، با کمترین حواس‌پرتی در محیط آرامش‌بخش ایجاد کنند.

بیش فعالی در نوزادان

به گفته آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، تشخیص ADHD در کودکان کمتر از چهار سال چالش‌برانگیز است. چون تغییرات رشدی زیادی در سال‌های اولیه زندگی رخ می‌دهد و نوزادان به طور طبیعی علاقه زیادی به جنب‌وجوش دارند. به همین دلیل، در حال حاضر هیچ معیار مشخصی برای شناسایی علائم ADHD در نوزادان وجود ندارد. اگر علائمی مانند بی‌قراری، گریه بیش از حد، یا هر رفتار آزاردهنده دیگری را در نوزاد خود مشاهده می‌کنید، بهتر است نگرانی‌های خود را با یک دکتر کودک مطرح کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

بیش فعالی در کودکان یک اختلال رشدی است که تا قبل از ۱۲ سالگی تشخیص داده می‌شود. کودکان بیش فعال دائم در حال دویدن، پریدن و جنب‌وجوش هستند. از طرفی یک‌جا نشستن و منتظر ماندن برای رسیدن نوبت بازی برایشان بسیار دشوار خواهد بود. اگر کودک شما همراه با این ویژگی‌ها در عملکرد مدرسه و یادگیری خود ضعف دارد، بهتر است با یک روانشناس مشورت کنید.

تیم درمانکده پس از بررسی نیازهای بیماران مختلف و پزشکان امکان دریافت مشاوره از بهترین پزشک متخصص روانشناس و بهترین پزشک متخصص اعصاب و روان و رزرو وقت معاینه از طریق سیستم نوبت دهی آنلاین را برای مراجعه حضوری را در سایت خود فراهم کرده است.

سوالات متداول

منبع : psychologytoday | mayoclinic | helpguide