زردی نوزاد (Neonatal jaundice) مشکل رایجی است که به تغییر رنگ پوست و چشم نوزاد تازه متولدشده منجر میشود. این عارضه به دلیل هیپربیلی‌روبینمی (افزایش بیلی‌روبین در خون) رخ می‌دهد. بیلی‌روبین ماده زرد رنگی است که هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز در بدن تولید میشود.
در دوران بارداری، کبد مادر بیلی‌روبین را برای جنین حذف می‌کند. اما پس از تولد، کبد کودک باید شروع به حذف این ماده کند. بنابراین اگر کبد به اندازه کافی رشد نکرده باشد، ممکن است نتواند از شر بیلی‌روبین خلاص شود. در نتیجه، این ماده در خون انباشته میشود و پوست کودک زرد به نظر می‌رسد.
در این مقاله از مجله درمانکده به این سوال که زردی نوزاد از چیست و چه علائمی دارد پاسخ می‌دهیم. همچنین شما را با سریع ترین راه درمان زردی نوزاد آشنا می‌کنیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
فهرست محتوا
علائم زردی نوزاد
اینکه زردی نوزاد از کی شروع میشه و چه علائمی دارد، سوال رایج بسیاری از والدین است. در پاسخ باید بگوییم که زردی پوست و سفیدی چشم نشانه اصلی زردی نوزادان است و معمولا بین روز دوم و چهارم پس از تولد ظاهر میشود.
برای تست زردی نوزاد در منزل توصیه میشود پیشانی یا بینی کودک را در شرایط نوری خوب (ترجیحا در نور طبیعی روز) به آرامی فشار دهید. اگر پوست در جایی که فشار داده‌اید زرد به نظر می‌رسد، احتمالا فرزندتان زردی خفیف دارد. رنگ پوست در کودکان سالم برای یک لحظه کمی روشن‌تر از رنگ طبیعی دیده شود.
زردی نوزاد باعث چه میشود؟
اگر زردی نوزاد درمان نشود، سطوح بالای بیلی‌روبین می‌تواند عوارض جدی زیر را ایجاد کند:
۱. آنسفالوپاتی حاد بیلی‌روبین
بیلی‌روبین برای سلول های مغز سمی است. اگر نوزاد زردی شدید داشته باشد، خطر ورود این ماده به مغز و بروز وضعیتی به نام آنسفالوپاتی حاد بیلی‌روبین وجود دارد. درمان به موقع از آسیب قابل‌توجه و پایدار جلوگیری می‌کند. علائم آنسفالوپاتی حاد بیلی‌روبین عبارت‌اند از:
- مشکل در بیدار شدن از خواب
- گریه با صدای بلند
- مکیدن یا تغذیه ضعیف
- قوس زدن گردن و بدن به سمت عقب
- تب
۲. کرنیکتروس
اگر زردی نوزاد طولانی شود، احتمال ابتلا به کرنیکتروس افزایش می‌یابد. کرنیکتروس سندرمی است که به دلیل آسیب دائمی مغز در اثر انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبین رخ می‌دهد. این سندرم ممکن است به موارد زیر منجر شود:
- حرکات غیر ارادی و کنترل‌نشده (فلج مغزی آتتوئید)
- نگاه دائمی به سمت بالا
- از دست دادن شنوایی
- رشد نامناسب مینای دندان
زمان مراجعه به پزشک
در اکثر بیمارستان‌ها وضعیت سلامت نوزاد قبل از ترخیص بررسی میشود. آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند که نوزادان در طول معاینات معمول پزشکی و حداقل هر هشت تا ۱۲ ساعت یک‌بار در بیمارستان از نظر ابتلا به زردی بررسی شوند.
علاوه بر این، فرزند شما باید بین روز سوم تا هفتم پس از تولد، یعنی زمانی که سطح بیلی‌روبین به اوج خود می‌رسد، دوباره معاینه شود. اگر کودک زودتر از ۷۲ ساعت پس از تولد ترخیص شود، باید در عرض دو روز پس از ترخیص به متخصص اطفال مراجعه کنید.
علائم زیر ممکن است نشان‌دهنده زردی شدید یا عوارض ناشی از بیلی‌روبین اضافی باشند. بنابراین لازم است در صورت مشاهده آن‌ها با پزشک تماس بگیرید:
- پوست کودک در حال زردتر شدن است
- پوست شکم، بازوها یا پاهای کودک زرد به نظر می‌رسد
- سفیدی چشم کودک به رنگ زرد دیده میشود
- کودک بی‌حال است یا به سختی بیدار میشود
- کودک وزن اضافه نمی‌کند یا به خوبی شیر نمی‌خورد
- کودک با صدای بلند گریه می‌کند
- کودک علائم دیگری دارد که باعث نگرانی شما شده است
بیشتر بدانید: آیا زردی در بزرگسالان خطرناک است؟
زردی نوزاد به چه علت است؟
بیلی‌روبین اضافی علت زردی نوزاد بعد از تولد است. این ماده بخش طبیعی رنگدانه‌ای است که از تجزیه گلبول‌های قرمز آزاد میشود. نوزادان در چند روز اول زندگی در مقایسه با بزرگسالان گلبول قرمز بیشتری تولید می‌کنند که به سرعت تجزیه می‌شوند.
کبد به طور طبیعی بیلی‌روبین را از جریان خون می‌گیرد و آن را در مجرای روده آزاد می‌کند. کبد نابالغ نوزاد تازه متولدشده نمی‌تواند بیلی‌روبین را به سرعت از بین ببرد که این موضوع باعث افزایش بیلی‌روبین میشود. زردی ناشی از این شرایط طبیعی «زردی فیزیولوژیک» نام دارد و معمولا در روز دوم یا سوم زندگی ظاهر میشود.
با این حال، گاهی‌اوقات یک اختلال زمینه‌ای در بروز زردی نقش دارد. در این موارد، علائم خیلی زودتر یا دیرتر از زردی فیزیولوژیک ایجاد می‌شوند. این اختلالات زمینه‌ای شامل موارد زیر هستند:
- خونریزی داخلی
- عفونت خون (سپسیس)
- سایر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
- ناسازگاری بین خون مادر و خون نوزاد (زردی نوزاد به دلیل گروه خونی)
- اختلال عملکرد کبد
- آترزی صفراوی (وضعیتی که در آن مجاری صفراوی نوزاد دچار انسداد یا اسکار می‌شوند)
- کمبود آنزیم
- وجود یک ناهنجاری در گلبول‌های قرمز کودک که باعث میشود آن‌ها به سرعت تجزیه شوند
عوامل خطر Neonatal jaundice
عواملی که خطر ابتلا به زردی به‌خصوص نوع شدید آن را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- تولد نوزاد نارس: نوزادی که قبل از هفته ۳۸ بارداری به دنیا می‌آید ممکن است نتواند بیلی‌روبین را مانند سایر نوزادان پردازش کند. از سوی دیگر، احتمالا به خوبی شیر نمی‌خورد و مدفوع کمتری دارد. در نتیجه، بیلی‌روبین کمتری از طریق مدفوع دفع میشود.
- کبودی قابل‌توجه هنگام تولد: نوزادانی که در حین زایمان کبود می‌شوند ممکن است به دلیل تجزیه گلبول‌های قرمز دچار افزایش بیلی‌روبین شوند.
- گروه خونی: اگر گروه خونی مادر با جنین متفاوت باشد، احتمال دارد کودک آنتی‌بادی‌هایی را از طریق جفت دریافت کرده باشد که باعث تجزیه سریع گلبول‌های قرمز می‌شوند.
- تغذیه با شیر مادر: گاهی‌اوقات زردی نوزاد به علت شیر مادر است. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، به‌ویژه آن‌هایی که مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنند، بیشتر از دیگران در معرض خطر این عارضه هستند. با این حال، به دلیل فواید شیردهی، کارشناسان همچنان آن را توصیه می‌کنند. تنها نکته مهم این است که از تغذیه مناسب فرزندتان و هیدراته بودن بدن او مطمئن شوید.
- نژاد: مطالعات نشان می‌دهد که نوزادان از اصل و نسب آسیای شرقی بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به زردی هستند.
بیشتر بدانید: مضرات آب دادن به نوزاد
روش تشخیص زردی نوزاد
متخصص اطفال احتمالا می‌تواند زردی را از روی ظاهر کودک تشخیص دهد. با این حال، اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین خون ضروری است؛ چون شدت بیماری و روند درمان را تعیین می‌کند.
تست زردی نوزاد از کف پا انجام میشود. به عبارت دیگر، پرسنل بهداشتی از کف پای کودک خون می‌گیرند. اگر شواهدی وجود داشته باشد که زردی به دلیل یک اختلال زمینه‌ای ایجاد شده است، ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را هم تجویز کند.
زردی نوزاد بالای چند خطرناکه؟
پاسخ این سوال که زردی نوزاد باید چند باشد، به سن کودک بستگی دارد. در ادامه می‌توانید جدول درجه بندی زردی نوزاد را مشاهده کنید:
| سن کودک | میزان بیلی‌روبین نرمال | ریسک کم | ریسک متوسط | ریسک بالا |
| یک روزه | کمتر از ۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۵ تا ۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۶ تا ۷/۷ میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| ۲ روزه | کمتر از ۸/۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۸/۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۸/۵ تا ۱۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۱ تا ۱۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| سه روزه | کمتر از ۱۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۱ تا ۱۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۳/۳ تا ۱۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| چهار روزه | کمتر از ۱۲/۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۲/۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۲/۳ تا ۱۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۵ تا ۱۷/۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
| پنج روزه | کمتر از ۱۳/۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۳/۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۳/۲ تا ۱۵/۷ میلی‌گرم در دسی‌لیتر | ۱۵/۷ تا ۱۷/۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر |
بهترین درمان زردی نوزاد
تعیین شدت زردی نوزاد برای بستری شدن در بیمارستان مهم است. زردی خفیف اغلب در عرض ۲ یا سه هفته خودبه‌خود از بین می‌رود. اما برای درمان زردی متوسط یا شدید ممکن است فرزندتان مدت بیشتری در بیمارستان بماند یا دوباره بستری شود. درمان‌هایی که برای کاهش سطح بیلی‌روبین خون توصیه می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- نوردرمانی (فوتوتراپی): یک لامپ مخصوص که نور طیف سبز-آبی ساطع می‌کند، بهترین دستگاه زردی نوزاد است. نور شکل و ساختار مولکول‌های بیلی‌روبین را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که می‌توانند هم از طریق ادرار و هم از طریق مدفوع دفع شوند.
- ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg): اگر علت زردی به تفاوت گروه خونی مادر و کودک مربوط باشد، IVIg بهترین داروی زردی نوزاد است. استفاده از این دارو به کنترل زردی کمک می‌کند و نیاز به انتقال خون را کاهش می‌دهد.
- انتقال خون: اگر زردی شدید باشد و به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد، کودک به انتقال خون نیاز پیدا می‌کند. این روش شامل برداشت مکرر مقادیر کمی از خون کودک و جایگزین کردن آن با خون فرد دیگری است. این کار باعث رقیق شدن بیلی‌روبین و آنتی‌بادی‌های مادر میشود.
روش درمان زردی نوزاد در خانه
اگر زردی شدید نباشد، ممکن است پزشک تغییراتی را در عادات تغذیه توصیه کند تا سطح بیلی‌روبین کاهش یابد. این تغییرات عبارت‌اند از:
- تغذیه مکرر: تغذیه مکرر باعث میشود کودک شما شیر بیشتری دریافت کند. در نتیجه، دفعات اجابت مزاج افزایش می‌یابد و بیلی‌روبین از طریق مدفوع دفع میشود. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند باید روزی هشت تا ۱۲ بار در چند روز اول زندگی شیر بخورند. نوزادانی که شیر خشک می‌خورند باید در هفته اول هر ۲ تا سه ساعت یک‌بار ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر شیر خشک دریافت کنند.
- تغذیه تکمیلی: اگر کودک در تغذیه با شیر مادر مشکل داشته باشد، وزن از دست بدهد یا کم‌آب باشد، ممکن است پزشک استفاده از شیر خشک یا شیر دوشیده‌شده را توصیه کند. گاهی‌اوقات پزشک از شما می‌خواهد چند روز به فرزندتان فقط شیر خشک بدهید و سپس دوباره شیردهی را از سر بگیرید.
بیشتر بدانید: بوسیدن نوزاد چه عوارضی دارد؟ راه‌های پیشگیری از اثرات آن
زردی در نوزادان چقدر طول می کشد؟
اینکه زردی نوزاد چقدر طول میکشد به نوع تغذیه او بستگی دارد. اگر نوزاد شیر خشک بخورد، زردی معمولا در عرض ۲ هفته خودبه‌خود از بین می‌رود. در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، زردی ممکن است یک ماه یا بیشتر طول بکشد.
کلام پایانی
زردی نوزاد ممکن است باعث نگرانی والدین شود اما معمولا جدی نیست و خودبه‌خود برطرف میشود. البته درمان نکردن زردی شدید خطرناک است و به عوارض جدی منجر میشود. اگر نگران وضعیت سلامتی فرزندتان هستید، با متخصص اطفال صحبت کنید.
درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده است که در هر نقطه از ایران یا جهان که هستید با بهترین متخصصان مشورت کنید. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص اطفال آنلاین مشورت کنید. همچنین، می‌توانید از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص اطفال از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
شروع علائم در ۲۴ ساعت اول پس از تولد خطر ابتلا به زردی شدید را افزایش می‌دهد.
در بعضی موارد، زردی نوزاد یک ماهه یا زردی نوزاد در دو ماهگی به اختلالات زمینه‌ای مربوط میشود. برای اینکه علت دقیق این مشکل مشخص شود، به متخصص اطفال مراجعه کنید.
از بین رفتن زردی با اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین خون تایید میشود.
معمولا به مادران توصیه میشود عرق کاسنی و عرق شاتره بخورند. اما در مورد ایمنی و اثربخشی عرقیجات برای مادران شیرده تحقیقات کافی وجود ندارد.
در طب سنتی از شیر خشت برای زردی نوزاد استفاده میشود. امروزه قطره زردی نوزاد که حاوی شیرخشت است در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد. حتما قبل از امتحان کردن این محصولات با پزشک مشورت کنید.
منابع: mayoclinic, my.clevelandclinic
