در عصر حاضر با پیشرفت علم و تکنولوژی، روش‌های جدیدی جهت بهبود عملکرد مغز و درمان اختلالات روانی روی کار آمده‌اند. نوروفیدبک یکی از این روش‌ها است که نوعی درمان غیر تهاجمی به‌شمار می‌آید و از آن جایی که بدون استفاده از داروی خاصی انجام میشود، توجه افراد زیادی را جلب کرده است. در درمان به روش نوروفیدبک الگوهای فعالیت مغزی اصلاح می‌شوند تا وضعیت ذهنی، احساسی و جسمی فرد بهبود پیدا کند.
اگر کنجکاو شده‌اید درباره این روش درمان بیشتر بدانید، در مقاله پیش‌رو از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا بررسی کنیم منظور از نوروفیدبک چیست و چه کاربردی دارد.
فهرست محتوا
- نوروفیدبک چیست؟
- مکانیسم عمل نوروفیدبک
- نوروفیدبک تراپی برای درمان چه مشکلاتی استفاده میشود؟
- انواع نوروفیدبک تراپی
- نوروفیدبک با سایر روش‌های غیر تهاجمی ثبت امواج مغزی چه تفاوتی دارد؟
- مراحل نوروفیدبک تراپی
- عوارض نوروفیدبک چیست؟
- درمان نوروفیدبک در خانه امکان‌پذیر است؟
- نگاهی کوتاه به نوروفیدبک تراپی
- سوالات متداول
نوروفیدبک چیست؟
نوروفیدبک (Neurofeedback) یا بازخورد عصبی یکی از روش‌های نوین و موثر درمانی در حوزه علوم اعصاب است که با هدف بهبود عملکرد مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش که با نام‌های تمرین خودتنظیمی مغز، نوروفیدبک تراپی، تمرین امواج مغزی و روش تنظیم عملکرد مغز شناخته میشود، بر پایه اصول بیوفیدبک استوار است و فعالیت‌های الکتریکی (امواج مغزی) را ثبت می‌کند تا آن‌ها را به صورت بازخورد دیداری یا شنیداری به فرد نشان دهد. به این ترتیب، فرد می‌تواند یاد بگیرد که چگونه الگوهای مغزی خود را بهبود ببخشد و به حالتی متعادل و کارآمدتر در بیاورد. برای درک بهتر این روش درمان غیر تهاجمی به عکس از نوروفیدبک که در ادامه آورده‌ایم توجه کنید:
در جلسات تمرین خودتنظیمی مغز، الکترودهایی را به پوست سر متصل می‌کنند تا امواج مغزی اندازه‌گیری شوند. سپس اطلاعات به دست آمده روی کامپیوتری نمایش داده میشود تا بازخوردهایی مانند تصاویر و صداها متناسب با عملکرد مغز مشخص شوند. هدف از انجام نوروفیدبک تراپی این است که فرد با مشاهده بازخوردها بتواند الگوهای مخرب ذهنی خود را تغییر دهد. این تغییرات در درمان مشکلات روانشناختی و آموزش خودکنترلی عملکردهای مغزی موثر هستند.
مکانیسم عمل نوروفیدبک
مکانیسم عمل تمرین خودتنظیمی مغز بر پایه اصل «یادگیری از طریق بازخورد» عمل می‌کند. مغز انسان به طور طبیعی دارای قابلیت انعطاف‌پذیری عصبی است، بدین معنی که می‌تواند در الگوهای رفتاری و عملکردی خود بر اساس تجربه تغییر ایجاد کند. در درمان به روش نوروفیدبک از این ویژگی استفاده می‌کنند تا نحوه تنظیم فعالیت الکتریکی را به مغز آموزش دهند. در طول جلسات Neurofeedback امواج مغزی توسط دستگاه الکتروانسفالوگرافی (EEG) ثبت می‌شوند؛ از همین‌رو به روش درمان نوروفیدبک، بیوفیدبک EEG هم می‌گویند. امواج ثبت‌شده اغلب شامل فرکانس‌های مختلفی مانند دلتا، بتا، آلفا و گاما هستند که هر یک با حالت‌های خاص ذهن مانند آرامش، تمرکز، هیجان یا خواب‌آلودگی مرتبط می‌شوند. نرمافزار بازخورد عصبی این امواج را مورد آنالیز قرار می‌دهد تا بررسی کند در محدوده مطلوب قرار دارند یا نه.
به طور کلی، می‌توان گفت مکانیسم‌های اصلی بیوفیدبک EEG شامل موارد زیر می‌شوند:
- نوروپلاستیسیتی: این مکانیسم بر پایه توانایی مغز جهت تغییر و تطبیق با تجربیات جدید عمل می‌کند و باعث میشود تا الگوهای جدیدی ایجاد شوند و عملکردهای ناهنجار بهبود یابند.
- خودتنظیمی: این مکانیسم کمک می‌کند تا فرد با مشاهده بازخوردهای لحظه‌ای از فعالیت‌های مغزی خود، یاد بگیرد که چگونه این فعالیت‌ها را تنظیم کند.
بیشتر بدانید: هیپنوتیزم چیست و چگونه انجام میشود؟
نوروفیدبک تراپی برای درمان چه مشکلاتی استفاده میشود؟
این روش درمان غیر تهاجمی به بهبود بیماری‌ها و اختلالات زیادی کمک می‌کند.
در ادامه شما را با کاربرد و معجزه نوروفیدبک آشنا می‌کنیم:
۱- نوروفیدبک برای بیش فعالی
در حال حاضر، از نوروفیدبک برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) استفاده می‌کنند. این اختلال را می‌توان به روش‌های مختلفی همچون دارو درمانی بهبود بخشید، اما روش تمرین خودتنظیمی مغز با کمترین میزان تهاجم و عوارض به درمان آن کمک می‌کند.
۲- نوروفیدبک برای وسواس فکری
به کمک این روش می‌توان الگوهای مغزی ناسالم مانند بیش‌فعالی فرکانس‌های خاص همچون بتا را شناسایی کرد و با ارائه بازخورد، به تدریج موجب اصلاح این الگوها شد. در حال حاضر، این روش غیر تهاجمی تاثیر مثبتی بر کاهش افکار تکراری، رفتارهای اجباری، کنترل ذهنی و کم شدن اضطراب وابسته به وسواس دارد.
۳- نوروفیدبک برای درمان میگرن
در روش بازخورد عصبی می‌توان با تنظیم فعالیت مغز و کاهش تحریک‌پذیری سیستم عصبی مرکزی، شدت و دفعات سردردهای میگرنی را کاهش داد. برخی متخصصان از روش Neurofeedback به عنوان جدیدترین راه‌کار برای درمان قطعی میگرن بدون دارو استفاده می‌کنند.
۴- نوروفیدبک برای افسردگی
این روش درمان با اصلاح فعالیت در لوب پیشانی چپ به کاهش علائم افسردگی کمک می‌کند. برخی متخصصان از روش درمان Neurofeedback برای بهبود خلق‌وخو، افزایش انگیزه و سطح انرژی فرد مبتلا به افسردگی استفاده می‌کنند.
۵- نوروفیدبک برای ترک اعتیاد
درمان اعتیاد با نوروفیدبک تراپی را به دلیل اینکه در مغز فرد اثری مشابه مواد مخدر ایجاد می‌کند، اما عوارض منفی آن را ندارد، می‌توان به عنوان یک روش مناسب ترک اعتیاد در نظر گرفت. اغلب افراد در دوره ترک مواد مخدر دچار وسوسه مصرف می‌شوند. این روش درمانی می‌تواند ولع مصرف مواد را در فرد کاهش دهد به بازسازی الگوهای مغزی سالم کمک کند.
۶- نوروفیدبک برای درمان پانیک
در حملات پانیک، سیستم عصبی خودمختار بیش‌فعال میشود و مغز در حالت آماده‌باش و ترس دائمی قرار می‌گیرد. روش درمان تمرین امواج مغزی با کمک تنظیم امواج نواحی مرتبط با هیجان و واکنش‌های اضطرابی، موجب کاهش حساسیت بیش از حد به استرس و جلوگیری از شروع حملات میشود.
۷- نوروفیدبک برای اوتیسم
نوروفیدبک برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به اوتیسم مفید است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند روش درمان بازخورد عصبی می‌تواند به بهبود تمرکز، رفتارها و عملکردهای اجتماعی آن‌ها کمک کند.
۸- نوروفیدبک برای کاهش استرس
افراد درگیر استرس و اضطراب مزمن معمولا از فعالیت بیش از حد در امواج مغزی مانند بتا رنج می‌برند. روش درمان Neurofeedback کمک می‌کند تا این الگوها به امواج متعادل‌تری مانند آلفا تغییر پیدا کنند. فرد در طول جلسات بازخورد عصبی می‌آموزد چگونه مغز را در برابر محرک‌های محیطی، آرام نگه دارد.
۹- نوروفیدبک برای افزایش عملکرد شناختی
برخی متخصصان به کمک روش درمانی Neurofeedback عملکردهای ذهنی و شناختی مانند تمرکز، حافظه و توجه را بهبود می‌بخشند. همچنین از این روش غیر تهاجمی می‌توان برای بهبود خلاقیت و عملکرد در ورزش یا شغل‌های پرچالش استفاده کرد.
۱۰- نوروفیدبک برای اختلالات خواب
نوروفیدبک یکی از روش‌های غیر تهاجمی و موثر برای درمان اختلالات خواب است. این روش با تنظیم امواج مغزی به فرد کمک می‌کند تا الگوی خواب طبیعی خود را بازیابی کند و کیفیت خوابش بهبود یابد. در واقع، روش درمانی Neurofeedback با آموزش به مغز برای افزایش امواج آرام‌بخش و کاهش امواج مزاحم، کمک می‌کند تا مغز به صورت طبیعی به حالت خواب وارد شود.
انواع نوروفیدبک تراپی
سیستم‌های مورد استفاده برای Neurofeedback به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- نوروفیدبک سنتی: همان EEG تراپی است که اگر توسط فرد متخصص انجام شود به درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات و بیماری‌ها کمک می‌کند.
- لورتا نوروفیدبک: به کمک فناوری جدید، تصویربرداری سه بعدی انجام می‌دهد و به دلیل اثرگذاری بسیار قوی می‌تواند به عنوان یک ابزار موثر برای آموزش مغز مورد استفاده قرار بگیرد.
- نوروفیدبک ILF: جدیدترین دستگاه نوروفیدبک تراپی است که نسبت به سایر دستگاه‌ها قدرت بیشتر و دوره درمان کوتاه‌تری دارد.
بیشتر بدانید: تحریک مغز چیست؟
نوروفیدبک با سایر روش‌های غیر تهاجمی ثبت امواج مغزی چه تفاوتی دارد؟
در حال حاضر، روش‌های مختلفی برای تنظیم عملکرد مغز وجود دارد که در ادامه به بررسی تفاوت روش درمان Neurofeedback با آن‌ها می‌پردازیم:
۱- تفاوت نوروفیدبک با بیوفیدبک
نوروفیدبک زیر مجموعه‌ای از بیوفیدبک است که به طور اختصاصی درباره فعالیت مغز، بازخورد عصبی ارائه می‌دهد. در حالی که بیوفیدبک انواع مختلفی از درمان‌های مرتبط با تقویت ذهن و بدن برای رسیدن به حالت عمیق آرامش را در بر می‌گیرد. در واقع، می‌توان گفت بیوفیدبک یک اصطلاح کلی است که شامل استفاده از تجهیزات پزشکی برای نظارت بر بدن میشود، اما Neurofeedback نوع خاصی بیوفیدبک به‌شمار می‌آید که صرفا امواج مغزی را شناسایی و اندازه‌گیری می‌کند.
۲- تفاوت نوروفیدبک با لورتا نوروفیدبک
لورتا فیدبک یکی دیگر از روش‌های درمان اختلالات عصبی بدون دارو و جراحی است که به کمک دستگاه‌های پیشرفته پیشرفته EEG و QEEG انجام میشود. در این روش هم به طور اختصاصی امواج مغزی ثبت خواهند شد و بازخوردهای آن به صورت تصویر و صدا درمی‌آیند تا کارکرد مغز بیمار تغییر یابد.
اصلی‌ترین فرق نوروفیدبک با لورتا فیدبک را می‌توان در روش انجام، میزان دقت، عمق و گستره نواحی مغزی دانست. در روش Neurofeedback از یک تا چهار الکترود استفاده می‌کنند، در حالی لورتا فیدبک با ۱۹ الکترود به طور همزمان در ۱۹ نقطه مغز به تفسیر روابط بین نقاط مغزی می‌پردازد. از دیگر تفاوت‌های این ۲ می‌توان به ایجاد نقشه از مغز توسط لورتا فیدبک اشاره کرد که با توجه به تنظیمات مشخص، درمان را شروع می‌کند، اما نوروفیدبک معمولی این ویژگی را در بر نمی‌گیرد.
۳- تفاوت نوروفیدبک با rtms
تحریک مغناطیسی مغز یا همان rtms یک روش غیر تهاجمی برای ایجاد تغییر در مغز است که به کمک میدان مغناطیسی انجام میشود. مهم‌ترین فرق نوروفیدبک و rtms را می‌توان در مکانیسم عمل آن‌ها دانست. روش درمان Neurofeedback بر پایه یادگیری از طریق بازخورد است و مغز فعالیتش را از طریق امواج EEG مشاهده می‌کند و با دریافت بازخورد (مانند صدا یا تصویر) یاد می‌گیرد تا عملکرد خود را تنظیم کند. در حالی که در روش تحریک مغناطیسی مغز (rtms) از پالس‌های مغناطیسی استفاده می‌کند که به صورت مستقیم موجب تحریک قسمت‌هایی از مغز یا مهار آن‌ها میشود. این پالس‌ها می‌توانند بدون اینکه فرد در فرآیند یادگیری نقش فعالی داشته باشد، در فعالیت نورون‌ها تغییر ایجاد کنند.
مراحل نوروفیدبک تراپی
جلسه Neurofeedback معمولا شامل مراحل زیر است:
- ارزیابی اولیه: پزشک در ابتدا تاریخچه پزشکی فرد، علائم، مشکلات و اهداف درمانی را به دقت مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
- اتصال الکترودها: پس از ارزیابی اولیه، الکترودها برای اندازه‌گیری امواج مغزی به پوست سر متصل می‌شوند. الکترودها برای ثبت فعالیت الکتریکی مغزی به دستگاه EEG متصل هستند.
- نمایش بازخورد: امواج مغزی برای ثبت شدن به کامپیوتر فرستاده می‌شوند و فرد می‌تواند آن‌ها را به صورت بازخوردهای شنیداری یا دیداری مشاهده کند.
- تنظیم عملکرد مغز: فرد پس از مشاهده بازخوردها می‌تواند الگوی مغزی خود را تغییر دهد. این فرآیند زیر نظر متخصص انجام میشود و نیاز به تمرین و تکرار دارد.
- ارزیابی نهایی: درمانگر پس از هر جلسه، نتیجه را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و ادامه روند درمان را بر اساس پیشرفت فرد تنظیم می‌کند. جلسات درمان معمولا به صورت هفتگی انجام می‌شوند و بسته به شرایط فرد ممکن است چند ماه طول بکشند.
عوارض نوروفیدبک چیست؟
این روش به طور کلی ایمن و بی‌خطر است و اکثر افراد بدون هیچ مشکلی می‌توانند آن را تحمل کنند. با این حال، برخی افراد ممکن است اوایل دچار یک سری عوارض خفیف شوند که معمولا با ادامه جلسات کاهش می‌یابند. این عوارض جزئی عبارت‌اند از:
- سردرد و سرگیجه
- تحریک‌پذیری یا بی‌قراری
- خستگی ذهنی و جسمی
- تغییرات خلقی مثل عصبانیت
- اختلال در خواب مانند بی‌خوابی یا پرخوابی
- افزایش اضطراب یا بی‌حسی موقت (در موارد نادر)
درمان نوروفیدبک در خانه امکان‌پذیر است؟
از دستگاه Neurofeedback می‌توان در خانه برای مدیریت و بهبود اختلالاتی همچون افسردگی، بیش‌فعالی، اضطراب و اختلال خواب استفاده کرد. بدین شکل، بیمار می‌تواند با آرامش بیشتری در منزل به درمان اختلال مورد نظر بپردازد، اما هزینه مربوط به تهیه تجهیزات نوروفیدبک تراپی در خانه نسبتا زیاد است. این هزینه شامل تجهیزاتی همچون الکترودها، آمپلی‌فایرها و نرمافزار تحلیل داده‌های مغزی میشود. همچنین برای استفاده درست از دستگاه‌ها و تحلیل اطلاعات ثبت‌شده به وجود پزشک متخصص نیاز است که هزینه‌های مربوط به خود را دارد.
نگاهی کوتاه به نوروفیدبک تراپی
نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی غیر تهاجمی و موثر برای درمان برخی بیماری‌ها و اختلالات همچون اختلال ADHD، افسردگی، اضطراب، اختلال خواب و حملات پانیک است. این روش با تکیه بر اصل یادگیری از طریق بازخورد امکان تنظیم و بهینه‌سازی امواج مغزی را فراهم می‌کند.
ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل شما را با کاربرد، انواع و مراحل آن آشنا کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید از طریق وب‌سایت درمانکده ویزیت آنلاین متخصص مغز و اعصاب بگیرید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر مغز و اعصاب از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این روش یک تکنیک غیر تهاجمی و بدون نیاز به دارو است که به درمان اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی، وسواس فکری، حملات پانیک، میگرن، افسردگی، اضطراب و بهبود عملکرد شناختی بیماران اوتیسمی کمک می‌کند.
روش درمان بازخورد عصبی برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال ADHD، افراد درگیر افسردگی، سردردهای میگرنی، کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم، بیماران دچار اضطراب شدید و کسانی که اختلالات خواب دارند، مناسب است.
تعداد جلسات درمان به شرایط بیمار بستگی دارد و نمی‌توان از قبل به طور دقیق در مورد آن نظر داد.
دکتر هلاکویی معتقد است می‌توان به مغز آموزش داد که امواج خود را در یک منطقه‌ای کم یا زیاد کند. از همین‌رو نگاه مثبتی بر نوروفیدبک دارد و آن را برای درمان برخی اختلالات همچون اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)، اضطراب و اختلال خواب موثر می‌داند. اما در عین حال تاکید دارد که این روش باید زیر نظر متخصص ماهر و همراه با ارزیابی دقیق انجام شود.
