چرخه قاعدگی یا سیکل قاعدگی (Menstrual cycle) به یک رشته تغییرات هورمونی ماهانه گفته می‌شود که بدن زن را برای بارداری آماده می‌کند. هر چرخه از اولین روز قاعدگی شروع می‌شود و درست قبل از شروع قاعدگی بعدی به پایان می‌رسد. طول متوسط این چرخه ۲۸ روز است؛ اما چرخه قاعدگی در زنان (بزرگسالان) می‌تواند بین ۲۱ تا ۳۵ روز و چرخه قاعدگی در دختران (نوجوانان) بین ۲۱ تا ۴۵ روز متغیر باشد.
درک چرخه پریودی برای تشخیص عملکرد طبیعی بدن و شناسایی هرگونه مشکل احتمالی در سلامت باروری بسیار مهم است. در ادامه این مقاله از مجله درمانکده به بررسی ٰچرخه قاعدگی به زبان ساده می‌پردازیم.
فهرست محتوا
چرخه قاعدگی چند روز است؟
پیش از بررسی جزئیات چرخه پریودی، برای درک بهتر روند آن، باید به این سوال پاسخ دهیم که قاعدگی یا پریود چیست. قاعدگی به دفع منظم خون و بافت مخاطی از لایه داخلی رحم از طریق واژن گفته می‌شود. از فواید پریود شدن می‌توان به تعادل هورمون‌ها، بهبود خلق‌وخو و میل جنسی، حفظ سلامت استخوان‌ها و دفع سموم بدن اشاره کرد.
همان‌طور که اشاره شد، درک چگونگی دوره قاعدگی می‌تواند اطلاعات بسیاری درباره عملکرد بدن زنان به ما ارائه کند. این چرخه شامل چندین مرحله می‌شود که عبارت‌اند از:
۱. مرحله قاعدگی (پریودی)
اولین مرحله چرخه قاعدگی در اولین روز خونریزی پریودی شروع می‌شود و معمولا بین سه تا هفت روز طول می‌کشد. اگر تخمک از دوره قبلی بارور نشده باشد، پوشش داخلی رحم (اندومتریوم) از طریق واژن دفع شده و خونریزی آغاز می‌شود. به دلیل آنکه بارداری اتفاق نیفتاده است، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در زنان کاهش می‌یابد.
در این مرحله، لایه ضخیم‌شده رحم که قرار بود در هنگام بارداری از جنین حمایت کند از طریق واژن دفع می‌شود؛ زیرا بدن به آن نیازی ندارد. در طول این دوره ترکیبی از خون، مخاط و بافت از رحم خارج می‌شود. علائم این مرحله عبارت‌اند از:
- انقباض ناگهانی، شدید و غیرارادی یک یا چند عضله
- درد در سینه‌ها
- نفخ
- نوسانات خلقی
- تحریک‌پذیری
- سردرد
- خستگی
- درد کمر
در این مرحله برای کاهش درد خود می‌توانید از روش‌های خانگی استفاده کنید. روش کاهش سریع درد پریود خانگی شامل استفاده از کمپرس آب گرم، ماساژ شکم، ورزش ملایم و تمرینات تنفس عمیق است. همچنین یکی از مهم‌ترین سوالات افراد در این زمان آن است که در روز اول پریودی چه بخوریم تا درد کمتری را احساس کنیم. مصرف نوشیدنی‌های گیاهی مانند چای زنجبیل و چای بابونه می‌تواند به تسکین عضلات و درد کمک کند. همچنین با مصرف موز، ماهی سالمون، آووکادو و سبزیجات برگ‌دار نیز می‌توانید درد پریودی را کاهش دهید.
۲. مرحله فولیکولی
مرحله فولیکولی از اولین روز قاعدگی شروع می‌شود و با تخمک‌گذاری پایان می‌یابد. در واقع در چند روز ابتدایی چرخه قاعدگی، مرحله فولیکولی و مرحله پریودی با یکدیگر هم‌پوشانی دارند. مرحله فولیکولی زمانی آغاز می‌شود که هیپوتالاموس به غده هیپوفیز سیگنال می‌دهد تا هورمون محرک فولیکول (FSH) ترشح کند. این هورمون تخمدان‌ها را تحریک می‌کند تا حدود پنج الی ۲۰ کیسه کوچک به نام فولیکول تولید کنند. هر فولیکول حاوی یک تخمک نابالغ است.
به‌طور کلی سالم‌ترین تخمک بالغ خواهد شد و در موارد نادر، ممکن است ۲ تخمک بالغ شوند. بقیه فولیکول‌ها دوباره توسط بدن جذب می‌شوند. فولیکول در حال بلوغ باعث افزایش سطح استروژن شده که در نهایت پوشش داخلی رحم را ضخیم‌تر می‌کند. این فرآیند، محیطی غنی از مواد مغذی برای رشد جنین ایجاد می‌کند. میانگین طول مرحله فولیکولی حدود ۱۶ روز است و بسته به چرخه قاعدگی هر شخص می‌تواند بین ۱۱ تا ۲۷ روز متغیر باشد.
۳. مرحله تخمک‌گذاری
افزایش سطح استروژن در طی مرحله فولیکولی باعث می‌شود که غده هیپوفیز هورمون لوتئینیزه‌کننده (LH) ترشح کند. این هورمون آغازگر فرآیند تخمک‌گذاری است. در این زمان تخمدان زن یک تخمک بالغ آزاد می‌کند. این تخمک به سمت لوله‌های فالوپ حرکت کرده تا در صورت وجود اسپرم بارور شود.
تخمک‌گذاری بهترین زمان بارداری در چرخه قاعدگی است. این مرحله معمولا در روز چهاردهم چرخه اتفاق می‌افتد و اگر چرخه فرد ۲۸ روزه باشد. این مرحله حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد. در نظر داشته باشید که اگر تخمک ظرف یک روز بارور نشود، می‌میرد یا حل می‌شود.
۴. مرحله لوتئال
پس از آزاد شدن تخمک، فولیکول به ساختاری به نام جسم زرد (Corpus Luteum) تبدیل می‌شود. این ساختار شروع به ترشح هورمون‌های پروژسترون و مقداری استروژن می‌کند. افزایش این هورمون‌ها باعث می‌شود که دیواره رحم ضخیم بماند و برای کاشت تخمک بارور آماده شود. اگر فرد باردار شود، بدن شروع به تولید هورمونی به نام گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) می‌کند. این هورمون که توسط تست‌های بارداری شناسایی شده، به حفظ جسم زرد کمک می‌کند و باعث ضخیم ماندن دیواره رحم می‌شود.
در مقابل اگر فرد باردار نشود، جسم زرد کوچک شده و بدن آن را جذب می‌کند. این اتفاق منجر به کاهش سطح پروژسترون و استروژن و در نهایت شروع قاعدگی می‌شود. در این زمان، دیواره رحم ریزش کرده و از طریق مرحله قاعدگی دفع می‌شود. مدت زمان مرحله لوتئال بین ۱۱ تا ۱۷ روز طول می‌کشد و سندرم پیش از قاعدگی (PMS) نیز معمولا در این مرحله رخ می‌دهد.
طولانی شدن مرحله لوتئال و تاخیر در عادت ماهانه یکی از رایج‌ترین نشانه‌های اولیه بارداری به شمار می‌رود؛ اما دیر شدن عادت ماهانه تا چند روز طبیعی است؟ به‌طور کلی اگر چرخه پریودی فرد منظم است، تاخیر تا پنج الی هفت روز می‌تواند طبیعی در نظر گرفته شود. در نوجوانان یا افرادی که چرخه‌های نامنظمی دارند، تاخیر تا 10 روز نیز ممکن است طبیعی باشد. در غیر این‌صورت فرد باید فورا به یک متخصص زنان و زایمان مراجعه کند.
سیکل قاعدگی باید چند روزه باشد؟
روند چرخه قاعدگی در افراد مختلف متفاوت است. اگرچه میانگین طول این چرخه ۲۸ روز است؛ اما چرخه پریودی معمولی در بزرگسالان می‌تواند بین ۲۱ تا ۳۵ روز متغیر باشد. چرخه‌های قاعدگی که معمولا زنان تجربه می‌کنند، عبارت‌اند از:
۱. چرخه قاعدگی ۲۵ روزه
دوره ۲۵ روزه در محدوده طبیعی قرار دارد. در این چرخه، تخمک‌گذاری ممکن است حدودا روز یازدهم اتفاق بیفتد. مرحله لوتئال که پس از تخمک‌گذاری آغاز می‌شود، معمولا حدود ۱۴ روز طول می‌کشد و منجر به قاعدگی در روز بیست‌وپنجم می‌شود.
۲. چرخه قاعدگی ۳۰ روزه
دوره ۳۰ روزه نیز طبیعی در نظر گرفته می‌شود. در این چرخه، تخمک‌گذاری ممکن است حدود روز شانزدهم رخ دهد. پس از آن مرحله لوتئال، به مدت تقریبا ۱۴ روز طول کشیده و منجر به قاعدگی در روز سی‌ام می‌شود.
۳. چرخه قاعدگی ۳۵ روزه
چرخه ۳۵ روزه نیز در محدوده طبیعی قرار دارد. تخمک‌گذاری در این دوره ممکن است حدود روز بیست‌ویکم رخ دهد و با مرحله لوتئال ۱۴ روزه، قاعدگی در روز سی‌وپنجم آغاز می‌شود. اگر دوره قاعدگی همیشه ۳۵ روزه باشد و منظم پیش برود، به‌عنوان یک چرخه طبیعی در نظر گرفته می‌شود. با این حال، اگر چرخه‌های قاعدگی بیش از ۳۵ روز طول بکشند یا نامنظم باشند، می‌تواند نشان‌‌دهنده مشکلاتی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و اختلالات تیروئید باشد.
۴. چرخه قاعدگی بعد از زایمان
چرخه پریودی پس از زایمان می‌تواند نسبت به قبل بسیار متفاوت باشد. برای افرادی که به نوزاد خود شیر نمی‌دهند، دوره پریودی ممکن است طی ۶ تا هشت هفته پس از زایمان بازگردد. شیردهی می‌تواند بازگشت قاعدگی را به‌دلیل تاثیرات هورمونی به تاخیر بیندازد.
هنگامی که دوره قاعدگی بازمی‌گردد، ممکن است در ابتدا نامنظم باشد. مهم است که بدانید تخمک‌گذاری ممکن است حتی پیش از اولین قاعدگی پس از زایمان نیز رخ دهد؛ بنابراین برای اجتناب از بارداری مجدد، استفاده از روش‌های پیشگیری توصیه می‌شود.
۵. چرخه قاعدگی بعد از سقط جنین
پس از سقط جنین، چرخه پریودی معمولا طی چهار تا ۶ هفته از سر گرفته می‌شود. اولین پریودی پس از سقط ممکن است سنگین‌تر و دردناک‌تر از حد معمول باشد. عواملی مانند مدت زمان بارداری و تغییرات هورمونی فردی می‌توانند بر زمان بازگشت قاعدگی تاثیر بگذارند. اگر قاعدگی طی ۶ هفته از سر گرفته نشد، توصیه می‌کنیم فورا به یک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
روش محاسبه چرخه یا سیکل قاعدگی
محاسبه چرخه پریودی شامل پیگیری تعداد روزها از اولین روز قاعدگی تا اولین روز دوره بعدی است. این دوره را می‌توانید به شکل زیر محاسبه کنید:
- پیگیری تاریخ شروع: اولین روز قاعدگی خود را روی یک تقویم علامت بزنید.
- شمردن روزها: از اولین روز خونریزی قاعدگی یک دوره شروع کنید و تا اولین روز خونریزی دوره بعدی، تعداد کل روزها را بشمارید.
- محاسبه میانگین: اگر طول چرخه شما متغیر است، آن را طی چند ماه پیگیری کنید و میانگین را محاسبه کنید تا طول چرخه خود را متوجه شوید.
همچنین می‌توانید روند یک چرخه طبیعی پریودی را در جدول زیر مشاهده کنید:
| روزهای اول تا پنجم | مرحله قاعدگی | در این مرحله، لایه داخلی رحم جدا شده و قاعدگی اتفاق می‌افتد. |
| روزهای اول تا سیزدهم | مرحله فولیکولی | پس از قاعدگی، بدن خود را برای تخمک‌گذاری آماده می‌کند. سطح استروژن افزایش می‌یابد و باعث رشد فولیکول‌های تخمدانی می‌شود. |
| روز چهاردهم | مرحله تخمک‌گذاری | یک تخمک بالغ از تخمدان آزاد می‌شود. |
| روزهای پانزدهم تا بیست‌وهشتم | مرحله لوتئال | پس از تخمک‌گذاری، بدن پروژسترون تولید می‌کند تا لایه داخلی رحم را برای بارداری احتمالی آماده کند. اگر باروری صورت نگیرد، سطح هورمون‌ها کاهش می‌یابد و منجر به شروع قاعدگی می‌شود. |
در مراحل مختلف زندگی مانند دوران نوجوانی یا نزدیک به یائسگی دوره قاعدگی ممکن است نامنظم باشد؛ اما نامنظمی پریود تا چند روز طبیعی است؟ همان‌طور که اشاره شد، اگر چرخه پریودی شما بین ۲۱ تا ۳۵ روز طول می‌کشد، در یک بازه طبیعی قرار دارد. اگر پریود شما به‌طور مکرر بیش از ۳۵ روز تاخیر دارد یا کمتر از ۲۱ روز مجددا تکرار می‌شود، توصیه می‌کنیم با یک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
بهترین برنامه چرخه قاعدگی
برای کمک به پیگیری و پیش‌بینی چرخه‌های قاعدگی، برنامه‌های آنلاین مختلفی موجود است. این ابزارها می‌توانند تاریخ شروع دوره بعدی، پنجره باروری و روزهای تخمک‌گذاری شما را بر اساس طول چرخه و مدت زمان دوره محاسبه کنند. بهترین برنامه‌های چرخه پریودی عبارت‌اند از:
- اپلیکیشن Period Plus: این برنامه مخصوص کاربران iOS است و به پیگیری دوران قاعدگی، پیش‌بینی تاریخ پریود و ثبت اطلاعات مرتبط با سلامت قاعدگی کمک می‌کند.
- اپلیکیشن Flo: این اپلیکیشن به پیگیری دوره قاعدگی، پیش‌بینی تخمک‌گذاری و ثبت اطلاعات سلامت مانند فعالیت بدنی، مصرف آب و خواب کمک می‌کند.
- اپلیکیشن ایمپو: این برنامه ایرانی است و به پیگیری دوران قاعدگی، تخمک‌گذاری و مدیریت زمان بارداری کمک می‌کند. همچنین تنظیمات خاصی نیز برای کاربران مرد دارد.
- اپلیکیشن Clue: این اپلیکیشن رایگان و معتبر برای پیگیری دوره قاعدگی و تخمک‌گذاری است و امکاناتی مانند ردیابی فعالیت‌های ورزشی و گزارش سلامت را نیز ارائه می‌دهد.
- اپلیکیشن Glow: این اپلیکیشن اندرویدی برای پیگیری قاعدگی، تخمک‌گذاری، علائم، خلق‌وخو، فعالیت‌های جنسی و پیشگیری از بارداری طراحی شده و برای بانوان تحت درمان‌های باروری مفید است.
چرخه قاعدگی و بارداری
چرخه قاعدگی و باروری ارتباطی تنگاتنگ دارند، به‌طوری که هر مرحله از این چرخه تاثیر مستقیمی بر توانایی بدن در بارداری دارد. پنجره باروری تقریبا شش روز است، پنج روز قبل از تخمک‌گذاری و روز تخمک‌گذاری. برقراری رابطه جنسی در این دوره احتمال بارداری را افزایش می‌دهد. با اینکه درک چرخه پریودی برای باردار شدن بسیار مهم است؛ اما توانایی تاثیرگذاری این چرخه بر جنسیت نوزاد هنوز از نظر علمی اثبات نشده است.
با این حال، روش شتلز (Shettles Method) یک روش غیر پزشکی است که برای تعیین جنسیت جنین پیشنهاد می‌شود. این روش توسط دکتر آلن شتلز در دهه ۱۹۶۰ معرفی شد و بر اساس تفاوت‌های فیزیولوژیکی بین اسپرم‌های حاوی کروموزوم X (برای دختر) و کروموزوم Y (برای پسر) طراحی شده است. تاثیر چرخه پریودی بر جنسیت جنین از نظر روش شتلز به شرح زیر است:
- چرخه قاعدگی برای پسر دار شدن: برای پسر دار شدن، باید رابطه جنسی در روز تخمک‌گذاری یا حداکثر یک روز بعد از آن انجام شود تا اسپرم‌های Y سریع‌تر به تخمک برسند.
- چرخه قاعدگی برای دختر دار شدن: برای دختر دار شدن، باید رابطه جنسی ۲ تا ۳ روز قبل از تخمک‌گذاری انجام شود تا اسپرم‌های Y که سریع‌تر می‌میرند، از بین بروند و اسپرم‌های X که کندتر هستند، شانس بیشتری برای رسیدن به تخمک پیدا کنند.
با این حال همان‌طور که اشاره شد، این روش علمی نیست و جنسیت جنین عمدتا به شانس و ترکیب ژنتیکی اسپرم و تخمک بستگی دارد.
راهنمای پزشک
در این مقاله به بررسی چرخه قاعدگی و مراحل آن پرداختیم. این چرخه یک فرآیند پیچیده و طبیعی است و به بدن زن برای باردار شدن کمک می‌کند. طول چرخه قاعدگی در هر زن ممکن است متفاوت باشد و به‌طور کلی در یک بازه ۲۱ تا ۳۵ روز قرار دارد. درک این چرخه برای تشخیص مشکلات احتمالی باروری و سلامت بدن ضروری است.
اگر چرخه پریودی نامنظمی دارید یا با مشکلاتی مانند درد شدید مواجه هستید، مراجعه به یک متخصص زنان و زایمان بهترین راه برای اطمینان از سلامت و پیشگیری از عوارض احتمالی است. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر زنان آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر زنان از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این چرخه زمان تخمک‌گذاری را مشخص می‌کند و زمانی که تخمک آزاد می‌شود، بیشترین احتمال بارداری وجود دارد.
چرخه پریودی دوره‌ای است که از اولین روز پریود شروع شده و تا اولین روز پریود بعدی ادامه دارد. این دوره شامل تغییرات هورمونی است که بدن را برای بارداری آماده می‌کند.
چرخه پریودی زمان تخمک‌گذاری را مشخص می‌کند که معمولا در نیمه دوره پریودی اتفاق می‌افتد. در این زمان، تخمک از تخمدان آزاد شده و آماده باروری می‌شود.
بله. چرخه پریودی تحت تاثیر هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون است. این هورمون‌ها باعث تنظیم تخمک‌گذاری و ایجاد تغییرات در رحم برای آماده‌سازی بارداری می‌شوند.
منبع: healthline | clevelandclinic
