سوء جذب چیست و چه عوارضی دارد؟

شما می‌توانید هضم را به عنوان یک فرآیند سه مرحله‌ای در نظر بگیرید. مرحله اول، شامل تجزیه کردن غذا است. در مرحله دوم، تمام مواد مغذی موجود در غذا جذب می‌شوند و مرحله سوم، به دفع مواد زائد اختصاص دارد. اختلال در هر یک از این سه مرحله باعث بروز مشکلات گوارشی می‌شود. سندروم سوء جذب (malabsorption syndrome)، مشکلی است که به دلیل اختلال در مرحله دوم رخ می‌دهد و می‌تواند به عوارضی مثل سوء هاضمه و حتی سوء تغذیه منجر شود. در مقاله امروز مجله درمانکده تصمیم داریم از جنبه‌های مختلف به بررسی سوء جذب بپردازیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

سندروم سوء جذب چیست؟

نقش اصلی روده کوچک، جذب مواد مغذی موجود در غذا است. سندروم سوء جذب به اختلالاتی اشاره دارد که در آن‌ها روده کوچک نمی‌تواند به اندازه کافی مواد مغذی و مایعات را جذب کند. در افراد مبتلا به این سندروم ممکن است جذب درشت مغذی‌ها (پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها)، ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و مواد معدنی) یا هر دو مختل شود.

بیشتر بخوانید : نکروز پانکراس چیست؟ علت، علائم و روش درمان آن

بیشتر بدانید: همه چیز درباره کرم آسکاریس

انواع سوء جذب

بعضی از بیماری‌های گوارشی مانند بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده (IBD) باعث سوء جذب تمام مواد مغذی می‌شوند. در سایر موارد، ممکن است فقط در جذب نوع خاصی از مواد مغذی مشکل داشته باشید. جدول زیر انواع سوء جذب را نشان می‌دهد:

انواع سوء جذب	ویژگی‌ها
سوء جذب کربوهیدرات	بعضی از افراد نسبت به یک یا چند نوع کربوهیدرات (قند) حساس هستند. کربوهیدرات‌هایی که به طور کامل در روده کوچک جذب نمی‌شوند، توسط باکتری‌های روده بزرگ تخمیر شده و به گاز و اسیدهای چرب کوتاه زنجیره تبدیل می‌شوند. نفخ و مدفوع چرب (استئاتوره) از علائم سوء جذب کربوهیدرات هستند.
سوء جذب چربی	چربی‌هایی که در روده کوچک جذب نمی‌شوند به روده بزرگ می‌روند و مدفوع چرب را تشکیل می‌دهند که بدبو است. سوء جذب چربی جذب ویتامین‌های محلول در چربی (E ،D ،A و K) را کاهش می‌دهد.
سوء جذب اسیدهای صفراوی	هم کمبود صفرا (به دلیل بیماری کیسه صفرا و بیماری کبد) و هم سوء جذب اسیدهای صفراوی هر دو می‌توانند جذب چربی را کاهش دهند. سوء جذب اسیدهای صفراوی باعث اسهال مزمن می‌شود.
سوء جذب پروتئین	معمولا به دلیل عدم تحمل مواد غذایی رخ می‌دهد، مثل: عدم تحمل پروتئین شیر و عدم تحمل گلوتن (پروتئین گندم، جو و چاودار).

علائم سندروم سوء جذب

علائم سوء جذب به این بستگی دارد که جذب کدام ماده مغذی تحت تاثیر قرار گرفته باشد. با این حال، این سندروم در ابتدا شبیه سوء هاضمه به نظر می‌رسد و به بروز علائم زیر منجر می‌شود:

• درد شکم
• نفخ
• افزایش تولید گاز
• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال
• مدفوع چرب

در صورت داشتن چنین علائمی می توانید با دکتر گوارش آنلاین مشورت کنید.

با گذشت زمان، علائم سوء تغذیه ظاهر می‌شوند. سوء تغذیه درشت مغذی‌ها با علائم زیر همراه است:

• کاهش وزن ناخواسته
• تحلیل رفتن عضلات
• عفونت‌های مکرر
• کبود شدن
• خشکی پوست و ضایعات پوستی
• خشکی مو و ریزش مو
• کم آبی بدن
• ادم (تورم بدن)
• کم خونی (ضعف و سبکی سر)
• تحریک‌پذیری و خستگی
• آمنوره (قطع قاعدگی)
• تاخیر رشد در کودکان

کمبود ریزمغذی‌ها به صورت زیر ظاهر می‌شود:

• شب کوری (کمبود ویتامین A)
• استخوان‌های ضعیف و درد استخوان (کمبود ویتامین D)
• خونریزی لثه و خونریزی بینی (کمبود ویتامین K)
• زخم و قرمزی زبان (کمبود ویتامین B12)
• رنگ‌پریدگی، ضعف و سرگیجه (کم خونی ناشی از کمبود ویتامین)

بیشتر بدانید: مری بارت چیست؟

عوارض سوء جذب

عوارض سندروم سوء جذب به شدت بیماری زمینه‌ای بستگی دارد. این اختلال می‌تواند باعث سوء تغذیه، کاهش وزن، تاخیر در التیام زخم‌ها، تضعیف سیستم ایمنی و خستگی شود.

علت سندروم سوء جذب

گاستروانتریت ویروسی (آنفلوآنزای معده) می‌تواند به طور موقت باعث سوء جذب شود. اما سندروم سوء جذبی که برای مدت طولانی ادامه دارد معمولا از یک بیماری زمینه‌ای مزمن ناشی می‌شود. به طور کلی، علت جذب نشدن غذا در بدن را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

1. آسیب‌دیدگی پوشش داخلی روده کوچک

بیشتر مواد مغذی در روده کوچک و مقدار کمی از آن‌ها در روده بزرگ جذب می‌شوند. مشکلات زیر می‌توانند به دیواره روده کوچک آسیب بزنند و جذب مواد مغذی مختلف را تحت تاثیر قرار دهند:

• بیماری‌های عفونی مانند بیماری ویپل
• بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
• بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری سلیاک
• زیاده‌روی در مصرف بعضی از داروها
• اختلال مصرف الکل
• پرتو درمانی و شیمی درمانی
• سندرم روده کوتاه
• رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک (SIBO)
• تولید بیش از حد اسید معده، مانند سندروم زولینگر-الیسون

2. بیماری‌های پانکراس، کیسه صفرا و کبد

پانکراس (لوزالمعده)، کبد و کیسه صفرا همگی به روده کوچک برای هضم مواد غذایی کمک می‌کنند. بنابراین، اگر به دلیل بیماری قادر به انجام وظایف خود نباشند، روده کوچک نمی‌تواند غذاها را به خوبی هضم کند و به همین دلیل جذب مواد مغذی مختل می‌شود. شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با این اندام‌ها عبارتند از:

• نارسایی پانکراس
• فیبروز سیستیک
• انسداد مجاری صفراوی
• بیماری‌های کیسه صفرا
• بیماری کبد

3. بیماری‌های سیستم لنفاوی

روده کوچک چربی‌ها را از طریق عروق لنفاوی وارد جریان خون می‌کند. بیماری‌های سیستم لنفاوی که این عروق را مسدود می‌کنند می‌توانند جذب چربی‌ها را مختل کنند. لنفانژکتازی روده و لنفوم دو نمونه از این موارد هستند.

4. عدم تحمل مواد غذایی

گاهی اوقات، بعضی از افراد برای تجزیه بعضی از مواد مغذی آنزیم کافی ندارند. عدم تحمل لاکتوز (قند شیر) رایج‌ترین نمونه این مشکل است.

بیشتر بدانید: علائم خونریزی دستگاه گوارش چیست؟

عوامل خطر

عوامل زیر احتمال ابتلا به سندروم سوء جذب را افزایش می‌دهند:

• سابقه خانوادگی فیبروز سیستیک یا سوء جذب
• نوشیدن مقادیر زیادی الکل
• جراحی روده
• مصرف بعضی از داروها، از جمله ملین‌ها
• سفر به کارائیب، هند و بخش‌هایی از آسیای جنوب شرقی

روش تشخیص سوء جذب

پزشک تشخیص سندروم سوء جذب را با معاینه بدنی و گرفتن شرح حال شروع می‌کند. سپس از روش‌های زیر برای تایید تشخیص کمک می‌گیرد:

• تست‌های تنفسی: تست تنفسی هیدروژن به تشخیص عدم تحمل کربوهیدرات‌ها (از جمله عدم تحمل لاکتوز) و همچنین رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک کمک می‌کند.
• آزمایش مدفوع: این آزمایش میزان چربی را در مدفوع شما اندازه‌گیری می‌کند. همچنین می‌تواند عفونت‌های انگلی یا کاهش عملکرد پانکراس را نشان دهد.
• آزمایش خون: به تشخیص کمبود مواد مغذی و بیماری سلیاک کمک می‌کند. کمبود مواد مغذی همیشه به معنی سوء جذب نیست، چون دریافت ناکافی غذاهای مقوی هم می‌تواند به بروز این مشکل منجر شود.
• تست عرق: در تشخیص فیبروز کیستیک کاربرد دارد.
• تست‌های تصویربرداری: این راه‌کارها عبارتند از: تصویربرداری از دستگاه گوارش با استفاده از اشعه ایکس، سونوگرافی، آندوسکوپی و کولونوسکوپی.
• بیوپسی از روده کوچک: پزشک نمونه کوچکی از بافت روده کوچک را برمی‌دارد و به آزمایشگاه می‌فرستد. بیوپسی به تشخیص آسیب‌دیدگی‌های دیواره روده کمک می‌کند.

راه‌های درمان سوء جذب

درمان سندروم سوء جذب به علت بروز آن و عوارضی که ایجاد کرده است، بستگی دارد. برای مثال، گاهی اوقات برای مقابله با عوارض و اثرات این اختلال ممکن است به تغذیه از راه لوله یا تغذیه وریدی نیاز داشته باشید، یا عدم تحمل مواد غذایی و نارسایی پانکراس با جایگزین کردن آنزیم‌های گوارشی درمان می‌شود.

درمان علت زمینه‌ای سوء جذب پیچیده‌تر است. عفونت‌های ساده را می‌توان با آنتی‌بیوتیک درمان کرد، اما بیماری‌های مزمن به درمان اختصاصی نیاز دارند. در بعضی موارد، سوء جذب درمان قطعی ندارد، اما اصلاح سبک زندگی به کنترل علائم آن کمک می‌کند.

بیشتر بدانید: خطرات کبد چرب در بارداری چیست؟

سوالات متداول

کلام پایانی درباره سوء جذب

اکثر مردم هر از گاهی دچار سوء هاضمه، نفخ یا اسهال می‌شوند. معمولا این علائم موقتی هستند و خودبه‌خود از بین می‌روند. اما اگر برای مدت طولانی ادامه داشتند، حتما به پزشک مراجعه کنید. به ویژه اسهال مداوم باید همیشه جدی گرفته شود.

در صورتی که از مشکلات گوارشی رنج می‌برید و فکر می‌کنید که ممکن است به سندروم سوء جذب مبتلا باشید، با دکتر فوق تخصص گوارش و کبد مشورت کنید. برای این کار می‌توانید به سایت درمانکده بروید و از بهترین متخصصان نوبت بگیرید.

منابع: my.clevelandclinic, healthline