مننژیت در کودکان و نوزادان یکی از بیماری‌های جدی و خطرناک است که به دلیل التهاب پرده‌های مغزی (مننژها) ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و در صورت عدم درمان به موقع، باعث ایجاد عوارض جبران‌ناپذیری مانند آسیب مغزی، از دست دادن شنوایی یا حتی مرگ شود. عوامل مختلفی مانند عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا قارچی را می‌توان عامل بروز این بیماری دانست که نوع باکتریایی آن مخصوصا در کودکان زیر پنج سال شایع‌تر و خطرناک‌تر است.
برای کسب آگاهی بیشتر درباره علائم اولیه، روش‌های پیشگیری و درمان مننژیت کودکان در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید.
فهرست محتوا
- بیماری مننژیت در کودکان و نوزادان چیست؟
- انواع مننژیت کودکان و نوزادان
- چه چیزی باعث مننژیت در کودکان و نوزادان می شود؟
- نشانه‌های مننژیت کودکان و نوزادان
- روش تشخیص بیماری مننژیت در کودکان
- درمان مننزیت در کودکان و نوزادان
- عوارض مننژیت در کودکان و نوزادان چیست؟
- روش‌های پیشگیری از مننژیت در کودکان
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
بیماری مننژیت در کودکان و نوزادان چیست؟
مننژیت کودکان و نوزادان در دسته بیماری‌های مغز و اعصاب جای می‌گیرد و به معنی التهاب یا تورم مایع مغزی و غشاهای نازک پوشاننده مغز و نخاع است. به این غشاهای نازک مننژ گفته می‌شود؛ به همین دلیل عفونت آن را در اصطلاح پزشکی به عنوان مننژیت می‌شناسند. زمانی که التهاب مننژ در نوزادان ۲ تا سه ماهه رخ دهد به آن مننژیت نوزادی می‌گویند که بسیار خطرناک است. با این حال، می‌توان گفت مننژیت در کودکان سه سال و بالاتر کمی خفیف‌تر بروز پیدا می‌کند و درمان آن راحت‌تر است.
انواع مننژیت کودکان و نوزادان
حالا که می‌دانید مننژیت چیست؟ خوب است با دسته‌بندی انواع مننژیت نوزادان و کودکان که شامل موارد زیر می‌شوند، آشنا شوید:
۱- مننژیت ویروسی
ویروس‌های گروه انتروویروس مثل کوکساکی می‌توانند باعث این بیماری در کودکان شوند. این ویروس‌ها در بیشتر موارد ابتدا پشت دست یا پاهای کودک را آلوده می‌کنند و از آن طریق وارد دهان یا مجاری گوارشی کودک می‌شوند.
مننژیت ویروسی معمولا کم‌خطر است و معمولا بدون نیاز به دارو و تنها با استراحت درمان می‌شود. گاهی ممکن است شما مننژیت ویروسی فرزندتان را اصلا تشخیص ندهید یا آن را با آنفولانزا اشتباه بگیرید. دیگر ویروس‌هایی که می‌توانند باعث بروز این بیماری در نوزادان و کودکان شوند، عبارت‌اند از:
- ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۲
- ویروس زونا و آبله مرغان
- ویروس سرخک
- ویروس HIV
۲- مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریال بسیار پر خطر است و نباید در درمان آن تعلل کنید. مننژیت باکتریایی اگر زود تشخیص داده شود و به سرعت مورد درمان قرار بگیرد، اثرات جانبی به جا نمی‌گذارد، اما در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. تحقیقات نشان داده‌اند از هر ۱۰ کودکی که به مننژیت مبتلا شده، یک نفر می‌میرد و از هر پنج نفر یک نفر به عوارض جدی مبتلا می‌شود.
انواع باکتری‌هایی که در ایجاد مننژیت باکتریال نقش دارند، عبارت‌اند از:
- استرپتوکوک پنومونیه
- نایسریا مننژیتیدیس
- لیستریا مونوسیتوژنز
- استافیلوکوکوس اورئوس
۳- مننژیت قارچی
کریپتوکوکوس و هیستوپلاسما اصلی‌ترین عفونت‌های قارچی هستند که باعث مننژیت نوزادان و کودکان می‌شوند. این قارچ‌ها در محیط زندگی می‌کنند و ممکن است به دلیل عدم کنترل عفونت در طی اقدامات پزشکی به بیمار منتقل شوند.
چه چیزی باعث مننژیت در کودکان و نوزادان می شود؟
دلایل ایجاد این بیماری در نوزادان و کودکان به شرح زیر است:
علت مننژیت کودکان
عوامل مختلفی می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند، اما مهم‌ترین علت مننژیت در کودکان، عفونت‌های ویروسی و باکتریایی هستند. همچنین، این بیماری ممکن است به دلیل جراحات، عفونت‌های انگلی، قارچ‌ها، مصرف برخی داروها یا شرایط خاص مانند سرطان، سل و لوپوس ایجاد شود. متخصصان، دلیل اصلی مننژیت غیر عفونی کودکان را ناشی از آسیب فیزیکی می‌دانند.
علت مننژیت نوزادان
عفونت‌های ویروسی و باکتریایی را می‌توان عامل ابتلای نوزادان در اوایل دوره زندگی خود به بیماری مننژیت دانست، اما ابتلای مادر به عفونت استرپتوکوکی گروه B در دوران بارداری، اصلی‌ترین علت مننژیت نوزادی در نظر گرفته می‌شود. از طرفی، باکتری هموفیلوس آنفلوانزا را می‌توان دیگر علت ابتلای نوزادان به مننژیت دانست. نوزادانی که به درستی واکسینه نشده باشند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری، مخصوصا مننژیت باکتریایی قرار دارند.
همچنین، احتمال ابتلای نوزادانی که با ضعف سیستم ایمنی متولد شده‌اند به مننژیت ویروسی بیشتر است. متخصصان معتقدند، مننژیت در کودکان زیر دو سال به دلیل عفونت‌های باکتریایی حاد مانند عفونت‌های سینوسی، عفونت گوش میانی و عفونت‌های تنفسی بروز پیدا می‌کند.
نشانه‌های مننژیت کودکان و نوزادان
علائم اولیه بیماری مننژیت در کودکان و نوزادان متناسب با نوع عفونت و سن بیمار متفاوت است. این بیماری در برخی کودکان به شکل ناگهانی ظهور می‌کند، اما بعضی دیگر آن را چند روز بعد از سرماخوردگی، آبریزش بینی، اسهال و استفراغ تجربه می‌کنند. متخصصان معتقدند علائم مننژیت باکتریایی معمولا به شکل شدیدتری ایجاد می‌شوند.
علائم مننژیت در نوزادان
عفونت مننژیت در نوزادان باعث بروز علائم زیر می‌شود:
- تب
- بیش از حد خوابیدن
- تحریک‌پذیری
- گریه بلند
- کاهش اشتها
- بروز نقاط برآمده نرم روی سر
- آرام نگرفتن گریه نوزاد
- ایجاد بثورات لکه‌دار قرمز یا بنفش
- استفراغ
- تشنج
- مشکل در تنفس
علائم مننژیت در کودکان
عفونت مننژیت در کودکان می‌تواند باعث بروز علائم زیر شود:
- گردن درد
- سفتی گردن
- کمر درد
- تب
- گیجی
- سردرد طولانی‌مدت
- تحریک‌پذیری
- خواب‌آلودگی
- حساسیت به نور
- کاهش سطح هوشیاری
- پرهیز از غذا خوردن
- بروز راش‌های قرمز یا بنفش در سطح پوست
روش تشخیص بیماری مننژیت در کودکان
پزشک و متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص این بیماری ابتدا درباره علائم و تاریخچه پزشکی کودک سوالاتی می‌پرسد، سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. برای تایید نهایی مننژیت کودکان به نتایج یک سری آزمایش نیاز است که آن‌ها را در جدول زیر معرفی می‌کنیم:
| نوع آزمایش | توضیحات |
| آزمایش خون | برای تشخیص نوع عفونت |
| پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات) | برای تایید نهایی بیماری مننژیت |
| سواب بینی، گلو یا رکتوم | برای تشخیص نوع عفونت ویروسی عامل مننژیت |
| سی‌تی اسکن و MRI | ثبت تصاویر واضح از مغز و بررسی تغییرات التهابی در مننژها |
درمان مننزیت در کودکان و نوزادان
متخصص مغز و اعصاب بهترین روش درمان این بیماری را متناسب با علائم، وضعیت جسمانی کودک و سن او انتخاب می‌کند. همچنین، نوع عفونت عامل مننژیت در انتخاب شیوه درمان موثر است. به طور کلی می‌توان گزینه‌های درمان مننژیت کودکان و نوزادان را شامل موارد زیر دانست:
دارو درمانی
مننژیت باکتریایی کودکان باید در اسرع وقت درمان شود. پزشک معمولا درمان را با آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی شروع می‌کند. همچنین، ممکن است داروهای کورتیکواستروئیدی برای کاهش تورم و التهاب فشار مغز ناشی از مننژیت باکتریایی تجویز شوند.
داروهای استروئیدی سرعت جذب بالایی دارند و می‌توانند خطر آسیب شنوایی و مغزی را کاهش دهند. مننژیت ویروسی معمولا بدون نیاز به درمان پزشکی خودبه‌خود در طول ۱۰ روز بهبود پیدا می‌کند، اما اگر شدت آن زیاد باشد از داروهای ضد ویروسی داخل وریدی استفاده می‌کنند. مننژیت قارچی با داروهای ضد قارچ درمان می‌شود و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند به درمان مننژیت انگلی کمک کنند.
درمان با طب سنتی
این بیماری، مخصوصا در کودکان و نوزادان باید حتما توسط پزشک درمان شود و استفاده از روش‌های طب سنتی به عنوان جایگزینی برای درمان پزشکی مورد تایید نیست. با این حال، اطباء طب سنتی معتقدند می‌توان به کمک برخی گیاهان دارویی به تسکین علائم و بهبود وضعیت کودکان و نوزادان کمک کرد.
راه‌کارهای درمان مننژیت کودکان در طب سنتی شامل موارد زیر هستند:
- مصرف سیاه‌دانه با عسل برای تقویت بدن
- ماساژ بدن با روغن سیاه‌دانه به دلیل خاصیت ضد التهابی
- مصرف زنجبیل و زردچوبه برای کاهش التهاب بدن
- مصرف شلغم و آب‌لیمو ترش به دلیل خاصیت ضد میکروبی قوی
- ترکیب انجیر، عسل و توت پخته برای کاهش التهاب مغز
- نوشیدن آب فراوان برای هیدراته نگه داشتن بدن
- استفاده از کمپرس سرد برای کاهش تب
- مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین‌ها برای تقویت بدن
عوارض مننژیت در کودکان و نوزادان چیست؟
اگر این عارضه در کودکان و نوزادان به موقع درمان نشود، آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند. مهم‌ترین عوارض مننژیت، مخصوصا مننژیت باکتریایی در کودکان و نوزادان را می‌توان شامل آسیب‌های عصبی، کم‌هوشی، عقب‌ماندگی ذهنی، کم‌شدن شنوایی یا بینایی، اختلالات حرکتی و تشنج دانست. همچنین قلب، کلیه و غدد آدرنال نیز ممکن است به دلیل عفونت دچار مشکل شوند.
روش‌های پیشگیری از مننژیت در کودکان
بهترین راه جلوگیری از مننژیت در کودکان و نوزادان رعایت بهداشت است. از همین‌رو توصیه می‌شود برای پیشگیری از انتقال عفونت‌ها، ویروس‌ها یا باکتری‌ها، هنگام عطسه و سرفه فاصله خود را با کودک حفظ کنید. همچنین، از بوسیدن دائم کودکان و نوزادان بپرهیزید و از وسایل شخصی مانند مسواک یا ظروف غذاخوری مشترک استفاده نکنید.
دیگر موارد مهمی که به پیشگیری از این بیماری کمک می‌کنند؛ عبارت‌اند از:
- شستشوی دست‌های کودک با آب و صابون، مخصوصا پس از استفاده از توالت یا حضور در مکان‌های عمومی
- عدم به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی کودک مانند ظروف غذاخوری، مسواک و حوله با دیگران
- پوشش دهان و بینی کودک هنگام عطسه یا سرفه
- دریافت واکسن مننژیت برای کودکان و نوزادان
- انجام تست استرپتوکوک گروه B برای زنان باردار قبل از زایمان
راهنمای مراجعه به پزشک
زمانی که مایع اطراف غشای مغز و نخاع دچار عفونت شود، علائم بیماری مننژیت بروز پیدا می‌کنند. مننژیت در کودکان و نوزادان مانند بزرگسالان انواع مختلفی دارد و معمولا به دلیل عواملی همچون عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی ایجاد می‌شود. در حال حاضر، خوشبختانه راه‌کارهای مختلفی مانند واکسیناسیون برای پیشگیری از این بیماری وجود دارند. همچنین، اگر پس از ابتلای نوزادان و کودکان به مننژیت، سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید، فرزند شما از عوارض احتمالی ناشی از بیماری در امان خواهد ماند.
شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده مراجعه کنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص مغز و اعصاب آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص مغز و اعصاب از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
تب اولین نشانه این بیماری در کودکان است. از دیگر علائم مهم می‌توان به سفتی گردن، حساسیت به نور، تحریک‌پذیری، کاهش سطح هوشیاری، سردرد شدید و ایجاد راش‌های قرمز یا بنفش اشاره کرد.
طول دوره درمان این بیماری به نوع و شدت آن بستگی دارد. معمولا مننژیت ویروسی کودکان در طول یک هفته بهبود پیدا می‌کند، اما دوره بهبودی نوع باکتریایی و قارچی مننژیت ممکن است هفته‌ها یا ماها طول بکشد.
بله. این بیماری در نوزادان و کودکان اگر به موقع تشخیص داده شود، خطرناک نیست و به راحتی درمان می‌شود.
منابع: meningitis | kidshealth | healthychildren
سلام عوارض جانبی مننژیت تا کدام سنین در اطفال باقی می ماند