تبخال دهان چه علائمی دارد و چگونه به وجود می‌آید؟

ویروس هرپس سیمپلکس عامل اصلی ایجاد تبخال است. هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-۱) باعث ایجاد تبخال دهان و تبخال لب می‌شود و هرپس سیمپلکس نوع ۲ (HSV-۲) در بروز تبخال تناسلی زنان و مردان موثر است. نوع یک این ویروس به راحتی از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده مانند بوسیدن و استفاده از لوازم آرایشی یا غذای مشترک منتقل می‌شود. 

ویروس هرپس سیمپلکس نوع یک ممکن است پس از ورود به بدن و ایجاد عفونت اولیه، به صورت خاموش در بدن باقی بماند و در مواقعی مانند استرس، خستگی یا ضعف سیستم ایمنی دوباره فعال شود. اگر شما هم دائما دچار تبخال دهانی می‌شوید، در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا علت، روش درمان و راه‌کارهای پیشگیری از آن را بررسی کنیم.

تبخال دهانی چیست؟

ورود ویروس هرپس سیمپلکس نوع یک در بدن می‌تواند باعث بروز تبخال در هر ناحیه‌ای شود. بهترین ناحیه برای رشد این ویروس، قسمت‌های مخاطی و مرطوب بدن مانند داخل دهان و اطراف لب هستند. در واقع، می‌توان تبخال دهان را یک عفونت ویروسی ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-۱) دانست که باعث ایجاد زخم‌های کوچک و دردناک روی لب‌ها، زبان، داخل دهان یا اطراف آن می‌شود. در ادامه می‌توانید عکس تبخال دهانی را مشاهده کنید: 

این تبخا‌ل‌ها که به آن‌ها زخم سرد (Cold Sore) هم می‌گویند، ابتدا به صورت تاول‌های کوچک قرمز رنگ بروز پیدا می‌کنند. در اغلب موارد تبخال دهانی یا تبخال زبان به زخم‌هایی تبدیل می‌شوند که ممکن است با خارش، حس سوزش، گزگز یا درد همراه باشند.

تفاوت تبخال دهانی با آفت

تبخال‌های دهانی بیشتر در داخل دهان یا اطراف آن به وجود می‌آیند و آفت‎ها داخل دهان و حتی روی لثه ظاهر می‌شوند. به همین دلیل خیلی از افراد آفت را با تبخال داخل دهان اشتباه می‏‌گیرند. آفت مسری نیست و ارتباطی هم با ویروس هرپس سیمپلکس ندارد، اما تبخال به شدت مسری است و با یک بی‌احتیاطی می‌تواند چند نفر را درگیر کند. 

آفت‎ها معمولا به صورت ناگهانی و بعد از یک زخم یا آسیب دهانی به وجود می‎آیند، اما تبخال را می‌توان از چند ساعت یا چند روز قبل به راحتی تشخیص داد.

مراحل تبخال دهانی

یک تبخال در پنج مرحله ایجاد می‌شود که آن‌ها را در جدول زیر توضیح می‌دهیم:

مراحل ایجاد تبخال دهانی	توضیحات
مرحله اول؛ سوزن سوزن شدن و خارش	این احساس را یک تا ۲ روز قبل از بروز تاول‌ها در ناحیه آسیب‌دیده تجربه می‌کنید.
مرحله دوم؛ بروز تاول	تاول قرمز نسبتا بزرگ و پر از مایع تشکیل می‌شود که نسبت به لمس حساس و دردناک است.
مرحله سوم؛ تشکیل زخم	تاول‌ها می‌ترکند و زخم دردناک ایجاد می‌شود.
مرحله چهارم؛ خارش و پوسته پوسته شدن	به دلیل خشک شدن زخم تبخال، خارش و ترک‌خوردگی ایجاد می‌شود. این مرحله تا ۲ هفته ادامه دارد و تا قبل از پوسته پوسته شدن همچنان مسری است.
مرحله پنجم؛ بهبودی	زخم‌ها از بین می‌روند و پوست ترمیم می‌شود.

راه‌های انتقال ویروس هرپس سیمپلکس نوع یک

تبخال داخل دهان هم مثل هر بیماری ویروسی دیگری واگیردار است. اگر به این نوع تبخال مبتلا شده‎اید، وسایلی که با آن‏‎ها غذا می‏‌خورید به ویژه قاشق و چنگال را از بقیه افراد جدا کنید و تا از بین رفتن علائم، با کسی روبوسی نکنید. استفاده از هرگونه وسیله مشترک مثل حوله صورت، مسواک یا تیغ اصلاح و بزاق فرد آلوده به ویروس می‌تواند باعث ابتلا به این نوع تبخال شود؛ بنابراین بهتر است احتیاط کنید.

علل و عوامل تحریک‌کننده تبخال دهان

ویروس HSV-۱ از طریق تماس مستقیم با زخم‌ها یا ترشحات دهانی فرد مبتلا منتقل می‌شود. ویروس‌ها پس از ایجاد عفونت اولیه در سلول‌های عصبی به صورت نهفته باقی می‌مانند و ممکن است در مواقعی که سیستم ایمنی بدن به دلیل استرس، خستگی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا بیماری‌های دیگر ضعیف شده، مجدد فعال شوند و به شکل تبخال دهانی بروز پیدا کنند.

بیشتر تبخال‎های دهانی بعد از تمام شدن رشدشان از بین می‌روند و با کمی مراقبت، حتی جای آن‌ها روی صورت باقی نمی‌ماند، اما گاهی‌اوقات تبخال‏‌ها نشانه بیماری‌های جدی‌‏تر یا نوعی ضعف شدید در سیستم ایمنی بدن هستند. اگر هر کدام از این علائم را دارید به متخصص پوست مراجعه کنید:

• تبخال‏‌های ماندگار (مواردی که بعد از ۲ هفته از بین نمی‎روند.)
• بروز تبخال در دهان و اطراف آن به طور مکرر
• ایجاد علائم شدید بیماری مثل گسترش بی‌دلیل تبخال، تب، بی‌حالی یا ضعف
• ایجاد ضایعات و تبخال چشمی

تبخال دهانی کودکان چگونه است؟

این عارضه در کودکان هم بر اثر ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-۱) ایجاد می‌شود. ویروس HSV-۱ که بسیار مسری است، می‌تواند از طریق بوسیدن نوزاد یا استفاده از لوازم شخصی مشترک مانند حوله صورت انتقال پیدا کند. 

معمولا کودکان، تبخال دهان را با علائمی همچون درد دهانی، ایجاد توده‌های کوچک قرمز یا سفید اطراف دهان، گلو درد، تب، تورم گره‌های لنفاوی و التهاب لثه تجربه می‌کنند. در صورت مشاهده چنین علائمی باید بلافاصله نوزاد را نزد پزشک متخصص اطفال ببرید. چرا که ویروس عامل تبخال‌های دهانی می‌تواند به چشم‌ها سرایت کند و باعث بروز عفونتی همچون کراتیت HSV یا عفونت قرنیه در کودکان شود. 

متخصصان معتقدند، ویروس هرپس سیمپلکس نوع یک برای کودکان زیر ۶ ماه به دلیل داشتن سیستم ایمنی ضعیف‌تر بسیار خطرناک است و والدین مبتلا به تبخال دهان باید در مواجهه با نوزاد بیشتر مراقب باشند.

عوارض ویروس HSV-۱

عفونت اولیه ویروس تبخال دهانی باعث بروز عوارضی همچون موارد زیر می‌شود:

• تب بالا
• اختلال در تنفس
• مشکل در بلع
• التهاب و قرمزی چشم‌ها
• انتشار عفونت به سایر قسمت‌های بدن
• عود مکرر تاول‌های دهانی در طی یک سال
• بهبود نیافتن تاول‌های دهانی در طول ۲ هفته

این عوارض معمولا در کودکان، افراد دارای اگزما و آن‌هایی که به دلیل سرطان یا ابتلا به ویروس HIV سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بروز پیدا می‌کنند. در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا باید سریعا بیمار پزشک معالج را در جریان قرار دهید.

تشخیص تبخال‌های دهانی

پزشکان می‌توانند این عارضه را با مشاهده علائم بالینی، معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی فرد تشخیص دهند. با این حال، در برخی موارد، مخصوصا زمانی که فرد سیستم ایمنی بسیار ضعیفی دارد، علائم غیر عادی ایجاد شده‌ یا تبخال‌ها به طور مکرر عود می‌کنند، به نتایج ازمایش تبخال دهانی نیاز است تا وجود ویروس عامل آن تایید شود. این آزمایشات معمولا شامل آزمایش خون، آزمایش مستقیم فلورسنت آنتی‌بادی و بیوپسی هستند.

بیشتر بدانید: دانه های قرمز دور دهان در کودکان و بزرگسالان

روش درمان تبخال دهانی

در حال حاضر، درمان قطعی برای تبخال‌های دهانی وجود ندارد، اما می‌توان با راه‌کارهای مختلف به کاهش علائم و تسکین زخم‌های دهانی کمک کرد. این راه‌کارها شامل موارد زیر می‌شوند:

دارو درمانی

پزشک معمولا برای درمان تبخال داخل دهان بزرگسالان، داروهای ضد ویروسی مانند آسیکلوویر (Zovirax)، والاسیکلوویر (Valtrex) و فامسیکلوویر (Famvir) تجویز می‌کند. این داروها باعث حذف ویروس از بدن نمی‌شوند، اما نقش مهمی در جلوگیری از خطر انتقال به دیگران، کاهش دوره بیماری، شدت و تعداد دفعات ابتلا به آن دارند. 

همچنین، ممکن است پزشک برای کاهش درد و تسریع روند بهبود از پماد تبخال مانند پنسیکلوویر (دناویر) و دوکوزانول (Abreva) استفاده کند. از دیگر داروها و کرم‌های موثر در تسکین درد و بهبود تبخال دهانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استامینوفن
• ایبوپروفن
• کرم‌های حاوی لیدوکائین یا بنزوکائین
• کرم زینک اکسید

درمان خانگی

روش‌های درمان خانگی تبخال داخل دهان در کنار داروهای شیمیایی به بهبود سریع‌تر این عارضه کمک می‌کنند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• کمپرس سرد را برای کاهش التهاب و درد روی تبخال‌های دهان بگذارید.
• می‌توانید از ژل خنک‌کننده آلوئه‌ورا برای تسکین درد استفاده کنید.
• روی تبخال‌های بیرونی دهان وازلین بمالید تا از خشکی بیش از حد و ترک‌خوردگی آن‌ها جلوگیری شود.
• پودر سدر را با آب مخلوط کنید و ترکیب به دست آمده را روی تبخال داخل دهان بگذارید.
• از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تند، اسیدی یا شور که باعث تحریک تبخال‌ها می‌شوند، اجتناب کنید.
• برای جلوگیری از تورم و ایجاد عفونت، به آرامی لیمو را روی نواحی دارای تبخال بمالید.
• استرس و اضطراب روزانه خود را به کمک روش‌های آرام‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق کنترل کنید.

برای پیشگیری از ابتلا به تبخال دهانی چه کار کنیم؟

با توجه به اینکه در حال حاضر درمان قطعی برای تبخال‌های دهانی وجود ندارد، بهتر است نکات مهم در پیشگیری از ابتلا به آن را با دقت رعایت کنید:

• وسایل شخصی مانند لیوان، حوله، ظروف غذاخوری، لباس و لوازم آرایشی که می‌توانند باعث انتقال ویروس عامل این عارضه شوند را با دیگران به طور مشترک استفاده نکنید.
• فرد دارای تبخال دهانی را نبوسید.
• از لمس زخم‌های دهانی بپرهیزید و در صورت تماس اتفاقی حتما دست‌های خود را سریعا با آب و صابون بشویید.

اگر به تبخال‌های دهانی مبتلا شدید، برای جلوگیری از تشدید این عارضه و عود مجدد آن، علاوه بر موارد بالا، نکات زیر را هم رعایت کنید:

• بدون زدن ضد آفتاب در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرید.
• از غذاهای تند و پرادویه استفاده نکنید.
• زخم‌های دهانی خود را با آب نمک بشویید تا از انتشار آن‌ها و بروز عفونت جلوگیری شود.
• اگر پس از قرار گرفتن در موقعیت استرس‌زا بلافاصله دچار تبخال دهان می‌شوید، تکنیک‌های مدیریت استرس را بیاموزید.

راهنمای مراجعه به پزشک

تبخال دهان از طریق ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-۱) ایجاد می‌شود. این ویروس روی لب‌ها، داخل دهان یا اطراف آن زخم‌های کوچک و دردناکی به وجود می‌آورد که شاید مشکل جدی پزشکی محسوب نشوند، اما معمولا می‌تواند برای فرد مبتلا ناراحتی زیادی به همراه داشته باشد. اگر تبخال‌های دهانی شما پس از ۲ هفته بهبود نیافتند یا با علائمی همچون گلو درد، تب بالا و مشکل در بلع همراه شدند، حتما به پزشک متخصص عفونی مراجعه کنید.

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را به طور مفصل با شکل ظاهری، علت و روش‌های درمان تبخال دهانی آشنا کردیم. اگر همچنان سوالاتی درباره این عفونت ویروسی دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص مشورت کنید. 

برای این کار می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص پوست آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص پوست از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: mayoclinic | healthline