گواتر چه زمانی خطرناک است؟ انواع و علائم آن را بشناسید!

گواتر (Goiter) زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید شما بزرگتر شود. تیروئید یک غده پروانه‌ای است که در پایه گردن درست زیر سیب آدم قرار دارد. اگرچه گواتر معمولا بدون درد است، اما اگر بیش از اندازه بزرگ باشد باعث سرفه شده و بلع یا نفس کشیدن را دشوار می‌کند.

غده تیروئید برای عملکرد درست فرآیندهای بدن بسیار ضروری است. کنترل متابولیسم بدن یکی از نقش‌های اساسی این غده محسوب می‌شود. اگر هورمون‌های ترشح شده از غده تیروئید بیش از اندازه (پرکاری تیروئید) یا خیلی کم (کم‌کاری تیروئید) تولید شوند فرد به بیماری گواتر مبتلا خواهد شد. البته این به معنی عملکرد نادرست غده تیروئید نیست. بلکه عوامل مختلفی می‌توانند بر بزرگ شدن غده تیروئید اثرگذار باشد. در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا شما را با علائم و نشانه‌های انواع گواتر و درمان آن آشنا کنیم.

گواتر چیست؟

گواتر وضعیتی است که در آن غده تیروئید شما از اندازه طبیعی خود بزرگتر می‌شود. در برخی مواقع کل تیروئید بزرگ خواهد اما احتمال این وجود دارد که یک یا چند توده کوچک به نام ندول تیروئید ایجاد کند. غده تیروئید نوعی غدد درون‌ریز کوچک است که به پروانه شباهت دارد. 

این غده در قاعده گردن جای می‌گیرد که تولیدکننده دو هورمون حیاتی بدن به نام تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیروئین (T3) است. این هورمون‌ها در برخی عملکردهای بدن نقش مهمی ایفا می‌کنند. از جمله:

• هضم
• دمای بدن
• متابولیسم
• نبض و ضربان قلب
• خلق‌وخو و تحریک‌پذیری

خوب است بدانید که گواتر (Goiter) می‌تواند در هر سنی بروز پیدا کند و نشانه‌های آزاردهنده‌ای داشته باشد. برای درمان یا کسب اطلاعات بیشتر از آن، می‌توانید در درمانکده از دکتر فوق تخصص غدد نوبت بگیرید و با آن‌ها مشاوره داشته باشید. همچنین آزمایش خون در محل یکی‌دیگر از خدمات درمانکده است که انجام آن برای تشخیص این بیماری ضروری خواهد بود.

نحوه عملکرد غده تیروئید

بزرگ شدن غده تیروئید همیشه به معنی عملکرد نادرست آن نیست. درواقع این غده درون‌ریز ممکن است به سه شکل عمل کنند.

عملکرد	تعریف	علائم
یوتیروئیدیسم	ترشح هورمون‌ها به مقدار معمولی	–
پرکاری تیروئید	تولید بیش از حد هورمون‌ها	اصلی ترین علائم آن شامل عصبی بودن، اضطراب، بدخلقی، تورم در قاعده گردن، کاهش وزن، ضربان قلب بالا و اختلال در خواب می‌شود.
کم کاری تیروئید	ترشح هورمون‌ها به مقدار کم	علائم گواتر کم کار شامل یبوست، افسردگی، خستگی، کلسترول بالا، ضعف عضلانی، ضربان قلب آهسته، صدای خشن و مشکل حافظه می‌شود.‌

انواع گواتر کدامند؟

این بیماری را می‌توان بر اساس نحوه رشد و سطح هورمون دسته‌بندی کرد.

طبقه‌بندی بر اساس نوع بزرگ شدن

• گواتر ساده: در این نوع کل غده تیروئید متورم شده اما هنگام لمس کردن صاف می‌شود.
• گواتر گره‌ای: زمانی‌که یک توده جامد یا مایع به نام ندول تیروئید ایجاد شود، بر روی گردن برآمدگی شکل می‌گیرد.
• گواتر چند ندولار: در این نوع توده‌های زیادی در تیروئید شما وجود دارد که در برخی مواقع دیده می‌شوند و گاهی تنها از طریق معاینه یا اسکن قابل مشاهده هستند.

طبقه‌بندی بر اساس سطح هورمون

• گواتر سمی: در این نوع تیروئید بیش از اندازه بزرگ شده و هورمون بسیار زیادی ترشح می‌کند.
• گواتر غیرسمی: ممکن است تیروئید بزرگ شود اما سطح هورمون آن طبیعی باشد. به عبارت دیگر شما کم‌کاری یا پرکاری تیروئید ندارید.

علائم و نشانه‌های گواتر

اصلی‌ترین نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

• احساس توده در زیر قاعده گردن
• احساس سفتی در ناحیه گلو
• تورم ورید گردن
• مشکل در بلع
•  تنفس دشوار
• گرفتگی صدا
• سرگیجه
• سرفه

علائم گواتر خفیف

اکثر افراد ورم غده تیروئید را به صورت خفیف تجربه می‌کنند. از همین‌رو علائم و نشانه‌های بیماری در آن‌ها بسیار ناچیز خواهد بود. در این مواقع با با تشخیص و درمان به‌موقع می‌توان بیماری را برطرف کرد. 

علائم تیروئید خفیف عبارتند از:

• سرفه خفیف
• تغییر بسیار ناچیز تن صدا
• احساس فشار کمی در ناحیه گلو

نشانه‌های تیروئید عصبی

گواتر عصبی نتیجه پرکاری تیروئید است. علائم گواتر عصبی عبارتند از:

• کاهش وزن
• خشکی پوست
• لرزش دست‌ها
• اختلالات خواب
• تغییر در خلق‌وخو
• افزایش ضربان قلب
• حرکات روده غیرطبیعی
• اضطراب و عصبانیت شدید
• خستگی و ضعف ماهیچه‌ها

علائم گواتر سمی

اگر این بیماری بسیار پیشرفته شود شما هنگام دراز کشیدن به سختی نفس می‌کشید یا دائما احساس می‌کنید قرص و دارو در گلو گیر کرده که احتمال خفگی وجود دارد. این نشانه‌ها زمانی‌که گواتر سمی شده باشد بروز پیدا می‌کنند. در این صورت رشد غیرطبیعی غده تیروئید به سمت قفسه سینه پیش می‌رود. معمولا تیروئید سمی بدون نیاز به اسکن به صورت واضح دیده می‌شود. 

سایر علائم گواتر سمی عبارتند از:

• کاهش وزن
• تعریق شدید
• افزایش اشتها
• خستگی مفرط
• عدم تحمل گرما
• گرفتگی عضلات
• افزایش دفع مدفوع
• اضطراب و بی‌قراری

زنان چگونه نشانه‌های تیروئید را تجربه می‌کنند؟

این بیماری در زنان بیشتر از مردان شایع است. بانوان پس از یائسگی و به‌طور کلی بعد از 40 سالگی بیشتر در معرض ابتلا به گواتر هستند. علائم بیماری گواتر در زنان هم کمی متفاوت‌تر از مردان خواهد بود. آن‌ها در اغلب موارد دچار بی‌نظمی‌هایی در پریود می‎شوند.

آیا شما نیز دارای این علائم هستید؟ در صورت پاسخ مثبت بهتر است به لیست بهترین پزشک غدد مراجعه کنید یا از طریق مشاوره آنلاین با متخصص غدد و متابولیسم روند ویزیت خود را انجام دهید.

علت بزرگ شدن غده تیروئید

همان طور که پیشتر گفتیم غده تیروئید هورمونهای تیروکسین (T4)، تریودوتیرونین (T3) و کلسی تونین (تنظیم کننده مقدار کلسیم خون) را تولید میکند. غده هیپوفیز و هیپوتالاموس مسئولیت میزان تولید و رهاسازی T4 و T3 را برعهده دارند.

هیپوتالاموس، ناحیه‌ای در پایه مغز که به عنوان یک ترموستات برای کل سیستم عمل می‌کند، به غده هیپوفیز سیگنال می‌دهد تا هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید کند. غده هیپوفیز، که آن هم در پایه مغز قرار دارد، بسته به میزان تیروکسین و T3 در خون، مقدار مشخصی از TSH را آزاد می‌کند. غده تیروئید، به نوبه خود، تولید هورمون‌های خود را بر اساس میزان TSH دریافتی از غده هیپوفیز تنظیم می‌کند.

برخی شرایط در ایجاد بیماری گواتر اثرگذار هستند که شامل موارد زیر می‌شوند:

کمبود ید

ید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی ضروری است و شایع‌ترین علت گواتر در سراسر جهان غیر از ایالت متحده شناخته می‌شود. در کشورهای در حال توسعه، افرادی که در مناطق خشک و یا در ارتفاعات زندگی می‌کنند، غالباً از نظر ید کمبود دارند و وقتی تیروئید در تلاش برای به دست آوردن ید بیشتر است، امکان ایجاد گواتر وجود دارد. كمبود يد ممكن است با رژيم غذايي حاوي غذاهای مهاركننده هورمون مانند كلم، کلم بروكلي و گل کلم بدتر شود.

بیماری گریوز (Graves disease)

گواتر ممکن است زمانی رخ دهد که غده تیروئید هورمون تیروئیدی زیادی تولید کند (پرکاری تیروئید). در شخصی که به بیماری گریوز مبتلا است، آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کنند و باعث می‌شود تیروکسین اضافی تولید کند. این تحریک بیش از حد باعث تورم تیروئید می‌شود.

بیماری هاشیموتو (Hashimotos disease)

گواتر همچنین می‌تواند ناشی از کم کاری تیروئید باشد. مانند بیماری هاشیموتو که یک بیماری خود ایمنی است. اما به جای تولید هورمون بیش از حد، هاشیموتو به تیروئید آسیب می‌رساند. به‌ طوری‌که میزان تولید هورمون بسیار کم می‌شود.

سرطان تیروئید

در این شرایط اغلب تیروئید شما بسیار بزرگ شده است.

بارداری

هورمونی که در دوران بارداری تولید می‌شود، گنادوتروپین کوریونی انسان (HCG)، ممکن است باعث شود تا غده تیروئید کمی بزرگ شود.

تیروئیدیت

التهاب تیروئید یک بیماری التهابی است که می‌تواند باعث درد و تورم در تیروئید شود. همچنین ممکن است باعث افزایش بیش از حد تولید تیروکسین شود. 

عوارض بزرگ شدن تیروئید

در مورد گواترهای کوچک که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نمی‌کنند، جای نگرانی نیست. اما گواترهای بزرگ می‌توانند باعث مشکل در تنفس یا بلعیدن و همچنین سرفه و کوفتگی شوند.

گواترهایی که ناشی از شرایط دیگر مانند کم‌کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید باشند، معمولا با تعدادی از علائم مانند خستگی، افزایش وزن، کاهش وزن ناخواسته، تحریک‌پذیری یا مشکل خواب همراه هستند که آزاردهنده خواهد بود.

روش تشخیص گواتر

در یک معاینه فیزیکی دکتر فوق غدد ممکن است با لمس گردن هنگام بلع، غده تیروئید بزرگ شده را کشف کند. همچنین احتمالا پزشک م‌یتواند وجود ندول‌ها را احساس کند.

جدول زیر نشان دهنده سایر آزمایشات لازم برای تشخیص این بیماری است:

روش تشخیص	توضیحات
آزمایش خون	اندازه‌گیری و بررسی سطح هورمون تیروئید
آزمایش آنتی‌بادی	بررسی وجود آنتی‌بادی خاصی از اشکال گواتر
سونوگرافی تیروئید	بررسی اندازه و تصویر تیروئید برای رد یا تایید وجود ندول
بیوپسی	برداشتن نمونه از بافت یا سلول برای رد یا تایید سرطان
اسکن تیروئید	بررسی اندازه و عملکرد تیروئید
CT اسکن / MRI	بررسی اندازه و گسترش گواتر در صورت رشد به سمت قفسه سینه

آیا گواتر قابل درمان است؟

ممکن است یک گواتر ساده برای مدت کوتاهی بروز پیدا کند و بدون درمان خودبه‌خود از بین برود. از طرفی بسیاری از آن‌ها مانند گواتر ندولار با سطح طبیعی هورمون تیروئید مرتبط هستند که معمولا پس از تشخیص پزشک به درمان نیاز پیدا نمی‌کنند.

با این حال ممکن است در معرض کم‌کاری یا پرکاری تیروئید باشند. اگر غده تیروئید شما بزرگ است باید به دکتر فوق تخصص غدد مراجعه کنید تا پزشک علل متعدد بیماری را تشخیص دهد و راه‌کارهای مناسبی برای درمان گواتر انتخاب کند‌.

گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:

دارودرمانی

اگر علت گواتر کم‌کاری تیروئید باشد پزشک داروی لووتیروکسین (Levothyroxine) تجویز می‌کند که جایگزین مناسبی برای هورمون تیروئید است. اما در صورتی که علت بیماری پرکاری تیروئید باشد داروهایی مانند متیمازول (methimazole) و پروپیل تیوراسل (propylthiouracil) تجویز خواهد شد. داروی کورتیکواستروئیدی یا آسپرین برای درمان گواتر ناشی از التهاب گزینه مناسبی است.

ید رادیواکتیو

در بعضی موارد از ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف شده و از طریق جریان خون به غده تیروئید می‌رسد و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد. این درمان اندازه گواتر را کاهش می‌دهد اما در نهایت ممکن است باعث کم کاری تیروئید شود.

جراحی

برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کامل یا جزئی) گزینه‌ای است که در صورت داشتن تیروئید بزرگ آزاردهنده یا گواتر ایجاد کننده مشکل تنفسی و بلع انتخاب می‌شود. این روش برای درمان سرطان غده تیروئید هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان خانگی گواتر

شما به کمک رعایت برخی موارد در خانه می‌توانید التهاب تیروئید را برطرف کنید. دکتر تغذیه درمانکده شما را در این مورد راهنمایی خواهد کرد.

نکات زیر را در رژیم غذایی خود رعایت کنید:

• روزانه به مقدار 150 میکروگرم ید مصرف کنید. این ماده در ماهی، سویا و محصولات لبنی وجود دارد.
• آب لیمو سرشار از آنتی‌اکسیدان است و خواض ضد التهابی دارد. از همین‌رو سموم جمع شده در محل التهاب را از بین می‌برد و به سلول‌ها اجازه نمی‌دهد سرطانی شوند.
• با مصرف آجیل، گوشت گاو یا ماهی‌تن مقدار کافی سلنیوم که عنصر ضروری برای تنظیم هورمون تیروئید است وارد بدن شما می‌شود.

نتیجه گواتر (Goiter)

تیروئید یک غده مهم در سیستم غدد درون‌ریز بدن است که تاثیر به‌سزایی در عملکرد و فرآیندهای بدن دارد. اگر این غده بزرگ شود بیماری تیروئید بروز پیدا می‌کند که خوشبختانه قابل درمان است. وجود یک توده در جلوی گردن شما نشانه التهاب تیروئید است که باید زیر دکتر فوق غدد نظر درمان شود.

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با سایر علائم این بیماری و انواع روش درمان آن آشنا کردیم. شما برای کاهش علائم ناشی از گواتر چه راه‌کاری دارید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول

منبع: Mayoclinic | clevelandclinic | medicalnewstoday