فنتانیل (Fentanyl) یک داروی شبهمورفین تجویزی است که برای تسکین دردهای متوسط تا شدید استفاده میشود. این دارو در صورت مصرف غیر قانونی، میتواند باعث اعتیاد و حتی مرگ بر اثر اوردوز (Overdose) شود. این داروی مصنوعی تا ۱۰۰ برابر قویتر از موادی مانند مورفین (Morphine)، هروئین (Heroin) و اکسیکدون (Oxycodone) است و در دسته مسکنهای مخدر قرار میگیرد.
در نظر داشته باشید که چسب درد فنتانیل برای تسکین دردهای طولانیمدت به کار میرود؛ درحالیکه برای تسکین سریع دردها از اسپری بینی، قرص، اسپری زیر زبانی، تزریق و آبنباتهای مکیدنی استفاده میشود. در ادامه این مقاله از مجله درمانکده به این سوالات پاسخ خواهیم داد که قرص فنتانیل برای چیست، چه عوارضی دارد و به چه میزان میتوان از آن استفاده کرد.
فهرست محتوا
- اطلاعات شناسنامهای داروی فنتانیل
- کاربرد قرص فنتانیل
- روش مصرف داروی فنتانیل
- محاسبه دوز فنتانیل
- عوارض مصرف قرص فنتانیل
- موارد احتیاط پیش از مصرف یا منع مصرف
- تداخلات دارویی فنتانیل
- بیماریهای مرتبط با قرص فنتانیل
- افراد آسیبپذیر در مقابل داروی فنتانیل
- فعل و انفعالات دارو در بدن
- مقایسه فنتانیل و مورفین
- راهنمای پزشک
- سوالات متداول
اطلاعات شناسنامهای داروی فنتانیل
اطلاعات شناسنامهای این دارو را میتوانید در جدول زیر مشاهده کنید:
عناوین | توضیحات |
چکیده راهگشای دارو | این دارو نوعی شبهمورفین است که برای بیهوشی و مدیریت دردهای شدید و ناگهانی استفاده میشود. |
نام دارو | این دارو با نام فنتانیل [FEN-ta-nil] شناخته میشود. |
برند دارو | این دارو با نامهای تجاری Actiq، Lazanda، Fentora و Subsys به بازار عرضه میشود. |
بکگراند دارو | این دارو یک شبهمورفین قوی است که در دهه ۱۹۵۰ برای تسکین سریع و شدید درد توسعه یافت و در سال ۱۹۶۸ تاییدیه FDA را دریافت کرد. این دارو معمولا در بیهوشی و درمان دردهای سرطانی مزمن استفاده میشود و با مورفین و اکسیکدون مرتبط است.این دارو اغلب بهعنوان ناخالصی در مواد مخدر غیرقانونی مانند هروئین یافت میشود. در سال ۲۰۱۷، بیش از ۴۷,۶۰۰ مرگ ناشی از مصرف بیش از حد مواد در آمریکا به شبهمورفینها مربوط بود. در کانادا نیز این دارو روزانه جان ۱۱ نفر را میگیرد. |
نوع دارو | این دارو از نوع مولکول کوچک (Small Molecule) است. |
گروه دارو | این دارو در گروه داروهای تاییدشده، غیرقانونی، در حال تحقیق و تاییدشده برای دامپزشکی قرار دارد. |
ساختار دارو | |
فرمول شیمیایی | C22H28N2O |
کاربرد قرص فنتانیل
کاربردهای اصلی این دارو عبارتاند از:
۱. مدیریت درد ناگهانی در بیماران سرطانی
این دارو معمولا برای بیماران سرطانی که درد ناگهانی و شدید را تجربه میکنند، تجویز میشود. این قرصها برای جذب سریع طراحی شدهاند و به تسکین فوری درد کمک میکنند. همچنین این دارو معمولا برای بیمارانی که بهدلیل استفاده مداوم از داروهای مخدر، به آنها مقاوم شدهاند، تجویز میشود.
۲. مدیریت بیهوشی و کنترل درد جراحی
فنتانیل یکی از مهمترین داروها برای بیهوشی عمومی است. این دارو بهدلیل تاثیر سریع و قوی، معمولا همراه با سایر داروهای بیهوشی برای القای بیهوشی قبل از عمل جراحی، نگهداری بیهوشی در طول عمل جراحی و کاهش درد حین و بعد از عمل جراحی استفاده میشود.
یکی از مزایای این دارو برای بیهوشی این است که باعث کاهش نیاز به داروهای بیهوشی دیگر میشود و پایداری سیستم قلبی-عروقی بیمار را حفظ میکند. با این حال، این دارو میتواند اثر قوی بر سیستم تنفسی بگذارد؛ بنابراین باید حتما از آن در محیطهای کنترلشده و توسط متخصصان بیهوشی استفاده شود.

۳. مراقبتهای تسکینی (پالیاتیو)
این دارو برای مدیریت درد بیمارانی که در مراحل پایانی بیماری قرار دارند بهویژه افراد مبتلا به بیماریهای لاعلاج نیز تجویز میشود. هدف اصلی تجویز این دارو، بهبود کیفیت زندگی بیماران از طریق تسکین سریع و موثر درد است.
روش مصرف داروی فنتانیل
هنگام مصرف این دارو به نکات زیر توجه داشته باشید:
- این دارو را فقط در صورت تجویز پزشک استفاده کنید و از مصرف خودسرانه آن بپرهیزید.
- دستورالعمل مصرف دارو که در جعبه آن قرار دارد را با دقت بخوانید.
- دارو را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید.
- این دارو ممکن است بر تفکر یا واکنشهای شما تاثیر بگذارد؛ بنابراین تا زمانی که نمیدانید این دارو چگونه بر شما اثر میگذارد از رانندگی یا کار با ماشینآلات خودداری کنید.
- اگر بیشتر از دوز تجویزشده از این دارو استفاده کردید، فورا به یک مرکز پزشکی مراجعه کنید.
- اگر از چسبهای پوستی استفاده میکنید و یک نوبت را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را استفاده کنید. برای جبران دوز فراموششده، از چسب اضافی استفاده نکنید.
- اگر از قرص و اسپری زیر زبانی استفاده میکنید و یک نوبت را فراموش کردید و زمان زیادی تا نوبت بعدی باقی نمانده است، دوز فراموششده را مصرف نکنید.
- فنتانیل را فقط در صورتی مصرف کنید که قبلا تحت درمان با داروهای مسکن اپیوئیدی (Opioid Pain Medicine) مشابه بودهاید و بدن شما به آنها عادت کرده است.
- این دارو را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- هرگز این دارو را در مقادیر بیشتر یا برای مدت طولانیتر از آنچه تجویز شده است، مصرف نکنید.
- اگر احساس میکنید میل شما به مصرف فنتانیل افزایش یافته است، این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.
روش استفاده از قرص مکیدنی فنتانیل
برای استفاده از قرصهای مکیدنی، مراحل زیر را دنبال کنید:
- با استفاده از قیچی، بسته بلیستر (نوعی بستهبندی دارو) را باز کرده و قرص را خارج کنید. تا زمانی که آماده مصرف نیستید، بسته را باز نکنید.
- قرص را با استفاده از اپلیکاتور موجود در بسته دارو در داخل دهان، بین گونه و لثه قرار دهید. قرص را بمکید؛ اما آن را نجوید، خرد نکنید یا گاز نگیرید.
- قرص را با استفاده از اپلیکاتور آن از یک طرف به طرف دیگر دهان حرکت دهید تا دارو بهصورت مخاطی جذب شود.
- در مدت مصرف قرص، چیزی نخورید و ننوشید.
- اگر قبل از اتمام قرص احساس سرگیجه، خوابآلودگی شدید یا حالت تهوع کردید، فورا آن را از دهان خارج کنید.
- در صورتی که قرص را کامل مصرف کردید، اپلیکاتور آن را در سطل زباله بیندازید.
- اگر قرص را کامل تمام نکردید، اپلیکاتور را زیر آب داغ بگیرید تا تمام دارو حل شود؛ سپس آن را در سطل زبالهای که دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی است بیندازید.
بیشتر بدانید: ژلوفن
روش تزریق فنتانیل
تزریق فنتانیل معمولا برای کنترل درد و بیهوشی استفاده میشود. روشهای تزریق این دارو عبارتاند از:
- تزریق وریدی (IV): این روش اغلب در جراحیها برای القا و حفظ بیهوشی استفاده میشود.
- تزریق عضلانی (IM): در مواردی که دسترسی وریدی امکانپذیر نیست، میتوان این دارو را به صورت عضلانی تزریق کرد. این روش نسبت به تزریق وریدی، در شروع اثر تاخیر دارد؛ اما همچنان برای کنترل درد موثر است.
در نظر داشته باشید که تزریق این دارو باید توسط مراقبان بهداشتی و تحت نظارت پزشک انجام شود؛ بنابراین از تزریق آن در خانه خودداری کنید.

نحوه استفاده از قرصهای فنتانیل زیر زبانی و گونهای
برای استفاده از قرصهای زیر زبانی، مراحل زیر را دنبال کنید:
- یک واحد بلیستر را از کارت بلیستر جدا کنید.
- فویل را به عقب بکشید تا واحد بلیستر باز شود. قرص را از فویل خارج نکنید و سعی نکنید آن را با فشار از فویل بیرون بیاورید.
- تا زمانی که آماده مصرف نیستید، بلیستر را باز نکنید.
- قرص را داخل دهان خود و بین گونه و لثه، در نزدیکی دندانهای عقب بالا یا زیر زبان، تا حد ممکن در عقب دهان قرار دهید.
- اجازه دهید قرص بهطور کامل حل شود. این فرآیند ممکن است ۱۴ تا ۲۵ دقیقه طول بکشد.
- قرص را نصف نکنید و نجوید. همچنین آن را بهطور کامل قورت ندهید.
- اگر پس از ۳۰ دقیقه هنوز مقداری از قرص در دهان باقی مانده است، آن را با یک جرعه آب قورت دهید.
- اگر قبل از حل شدن کامل قرص، احساس سرگیجه، خوابآلودگی شدید یا حالت تهوع کردید، دهان خود را با آب بشویید و باقیمانده قرص را در سینک ظرفشویی یا توالت تف کنید.
- توالت یا سینک را با آب بشویید تا بقایای قرص از بین برود.
بیشتر بدانید: دیکلوفناک
محاسبه دوز فنتانیل
میزان دوز این دارو بر اساس عواملی مانند سن، وزن بدن، وضعیت جسمانی، بیماریهای زمینهای و داروهای همزمان تنظیم میشود. میزان دوز مورد نظر برای گروههای مختلف به شرح زیر است:
۱. دوز فنتانیل در بیهوشی
میزان دوز این دارو برای بیهوشی عبارت است از:
- تزریق وریدی (IV) بولوس: مقدار معمول شامل یک دوز اولیه بین یک تا ۲ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.
- انفوزیون مداوم: پس از تزریق اولیه، یک انفوزیون مداوم (تزریق یک دارو یا مایع بهصورت پیوسته و با سرعت کنترلشده به بدن) با نرخ یک تا پنج میکروگرم به ازای هر کیلوگرم در ساعت قابل انجام است که بر اساس سطح مورد نیاز تسکین درد و آرامبخشی تنظیم میشود.
۲. دوز فنتانیل در نوزادان
میزان دوز این دارو برای نوزادان عبارت است از:
- لولهگذاری داخل نای انتخابی: دوز وریدی چهار میکروگرم در کیلوگرم که طی سه دقیقه تزریق میشود.
- تزریق وریدی (IV) بولوس: یک تا ۲ میکروگرم در کیلوگرم طی سه دقیقه، هر ۲ تا چهار ساعت در صورت نیاز تکرار میشود.
- انفوزیون مداوم: یک تا پنج میکروگرم در کیلوگرم در ساعت که بر اساس پاسخ و وضعیت بالینی نوزاد تنظیم میشود.
۳. دوز فنتانیل در اطفال
میزان دوز این دارو برای اطفال عبارت است از:
- تزریق وریدی (IV) بولوس: مقدار یک میکروگرم در کیلوگرم که طی ۲ دقیقه تزریق میشود. حداکثر دوز مجاز در یک نوبت ۵۰ میکروگرم است. این دوز ممکن است در صورت نیاز هر ۱۵ دقیقه تکرار شود؛ اما نیاز به پایش دقیق برای بررسی عوارض جانبی دارد.
- تجویز داخل بینی: در شرایطی که دسترسی وریدی امکانپذیر نباشد از فنتانیل در داخل بینی میتوان استفاده کرد. دوز اولیه ۱.۵ میکروگرم در کیلوگرم است و در صورت عدم تسکین کافی، دوز دوم ۰.۷۵ تا ۱.۵ میکروگرم در کیلوگرم، ۱۰ دقیقه بعد تجویز میشود. این روش به دلیل شروع سریع اثر و سهولت تجویز در شرایط اورژانسی مفید است.
۴. دوز فنتانیل در بزرگسالان
میزان دوز این دارو برای بزرگسالان عبارت است از:
- بیهوشی: بهعنوان داروی کمکی در بیهوشی عمومی، دوز اولیه وریدی ۵۰ تا ۱۰۰ میکروگرم قابل تجویز است و دوزهای اضافی ۲۵ تا ۵۰ میکروگرم در صورت نیاز برای حفظ تسکین درد داده میشود. برای جراحیهای بزرگتر، ممکن است دوزهای بالاتری مورد نیاز باشد که متناسب با نیاز بیمار تنظیم میشود.
- مدیریت درد حاد: برای درد شدید حاد، یک دوز اولیه وریدی ۲۵ تا ۵۰ میکروگرم تجویز میشود و دوزهای بعدی بر اساس پاسخ بیمار تنظیم میشوند.
- مدیریت درد مزمن: در بیماران مبتلا به درد مزمن، معمولا از چسبهای پوستی فنتانیل استفاده میشود. این چسبها دوز مداوم فنتانیل را طی ۷۲ ساعت ارائه میدهند و در مقادیر ۱۲ تا ۱۰۰ میکروگرم در ساعت موجود هستند.
بیشتر بدانید: قرص آلفن ایکس ال ۱۰۰
عوارض مصرف قرص فنتانیل
شایعترین عوارض فنتانیل عبارتاند از:
- سردرد، سرگیجه و خوابآلودگی
- رنگپریدگی، احساس ضعف یا خستگی
- یبوست، حالت تهوع، استفراغ و احساس درد معده
- مشکلات خواب مانند بیخوابی
- تورم در دستها یا پاها
- افزایش تعریق یا احساس سرما
- خارش، قرمزی یا بثورات پوستی در محل چسب (در صورت استفاده از چسب)

این دارو ممکن است عوارض جانبی جدی دیگری نیز داشته باشد. در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فورا به یک متخصص درد مراجعه کنید:
- واکنشهای آلرژیک شدید مانند کهیر، مشکل در تنفس، تورم صورت، لبها، زبان یا گلو
- کاهش ضربان قلب، آه کشیدن، تنفس سطحی یا توقف تنفس در خواب
- خوابآلودگی شدید یا احساس بیهوشی
- گیجی، ترس شدید، افکار یا رفتار غیرعادی
- کاهش سطح کورتیزول مانند حالت تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، سرگیجه، ضعف یا خستگی شدید
- بروز علائم سندرم سروتونین مانند بیقراری، توهم، تب، تعریق، لرز، ضربان قلب سریع، سفتی یا اسپاسم عضلانی، از دست دادن هماهنگی بدن، حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
موارد احتیاط پیش از مصرف یا منع مصرف
پیش از مصرف این دارو به نکات زیر توجه کنید:
- فنتانیل مانند سایر داروهای مخدر تنفس را کند میکند. در صورت ضعف شدید تنفسی، خطر مرگ وجود دارد؛ بنابراین در صورت کندی تنفس، مکثهای طولانی، کبودی لبها یا کاهش هوشیاری فورا به اورژانس مراجعه کنید.
- مصرف این دارو در سالمندان ممکن است باعث بروز سوء تغذیه یا ضعیف شدید شود.
- مصرف طولانیمدت این دارو ممکن است بر باروری (توانایی فرزندآوری) در مردان و زنان تاثیر بگذارد؛ اما هنوز مشخص نیست که این اثرات دائمی است یا خیر.
- اگر از چسب فنتانیل استفاده میکنید و دچار تب شدهاید، این موضوع را به پزشک اطلاع دهید. دمای بالا میتواند باعث جذب بیشتر دارو از طریق پوست شود.
- هرگز نوع مصرف دارو (قرص زیر زبانی، چسب پوستی و…) را بدون مشورت پزشک تغییر ندهید؛ زیرا دوز مصرفی در هر شکل دارویی متفاوت است.
- مصرف فنتانیل در بارداری میتواند پس از تولد باعث علائم ترک خطرناک در نوزاد شود؛ بنابراین از مصرف خودسرانه این دارو در دوران بارداری بپرهیزید.
- در زمان شیردهی از مصرف این دارو خودداری کنید.
بیشتر بدانید: سوماتریپتان
تداخلات دارویی فنتانیل
فنتانیل با بسیاری از داروها تداخل دارد و ممکن است عوارض خطرناک یا حتی مرگ ایجاد کند. اگر از آنتیبیوتیکها، داروهای ضدقارچ، داروهای قلبی یا فشار خون، داروهای ضد تشنج یا داروهای درمان HIV و هپاتیت C استفاده میکنید، قبل از مصرف دارو این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. تداخلات دارویی فنتانیل عبارتاند از:
- داروهای شبهمورفین دیگر مانند مسکنهای افیونی یا شربتهای تجویزی ضدسرفه
- آرامبخشها مانند دیازپام (Diazepam)، آلپرازولام (Alprazolam)، لورازپام (Lorazepam)، آتیوان (Ativan)، کلونازپام (Klonopin)، ترانکسین (Tranxene)، زاناکس (Xanax) و…
- داروهای خوابآور یا کندکننده تنفس مانند قرص خواب، شلکنندههای عضلانی، آرامبخشها، داروهای ضدافسردگی و داروهای ضدروانپریشی
- داروهای سرماخوردگی، آلرژی، آسم و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
- داروهای ادرارآور
- داروهای بیماری حرکت، سندرم روده تحریکپذیر و مثانه بیشفعال
- داروهایی که بر سطح سروتونین تاثیر میگذارند از جمله داروهای ضد افسردگی، درمان پارکینسون، داروهای میگرن، داروهای ضد عفونت شدید یا داروهای ضد تهوع و استفراغ
بیماریهای مرتبط با قرص فنتانیل
این دارو یک ماده افیونی قوی و مصنوعی است که استفاده نادرست از آن میتواند باعث بروز مشکلات جدی برای سلامتی افراد شود. اثرات آن را میتوان به عوارض کوتاهمدت و بلندمدت تقسیم کرد.
۱. مشکلات سلامتی مرتبط با فنتانیل در کوتاهمدت
عوارض مصرف این دارو برای سلامتی بدن در کوتاهمدت عبارتاند از:
- سرکوب تنفسی
- خطر اوردوز
- گیجی و اختلال در هوشیاری
- حالت تهوع و استفراغ
۲. مشکلات سلامتی مرتبط با فنتانیل در بلندمدت
عوارض مصرف این دارو برای سلامتی بدن در بلندمدت عبارتاند از:
- وابستگی جسمی و اعتیاد
- یبوست مزمن
- مشکلات تنفسی در هنگام خواب مانند آپنه خواب
- مشکلات قلبیعروقی
- اختلالات هورمونی و تولیدمثل
- اختلالات روانی

افراد آسیبپذیر در مقابل داروی فنتانیل
اگر یکی از شرایط زیر را دارید، نباید از این دارو استفاده کنید:
- به این دارو حساسیت دارید.
- مبتلا به انسداد معده یا روده هستید.
- آسم شدید یا مشکلات تنفسی جدی دارید.
همچنین برای اطمینان از بیخطر بودن مصرف این دارو، اگر سابقه هر یک از موارد زیر را دارید، به پزشک خود اطلاع دهید:
- مشکلات تنفسی، آپنه خواب
- آسیب به سر، تومور مغزی یا بیماریهای روانی
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
- مشکلات ادراری
- صرع یا تشنج
- بیماری کبدی یا کلیوی
- مشکلات مربوط به کیسه صفرا، پانکراس یا تیروئید
فعل و انفعالات دارو در بدن
فنتانیل با اتصال به گیرندههای خاصی در مغز و نخاع بهویژه گیرندههای مو (μ-opioid)، باعث کاهش انتقال پیامهای درد در سیستم عصبی میشود. این اتصال، یک واکنش زنجیرهای ایجاد میکند که در آن تولید مادهای به نام cAMP کاهش مییابد. کاهش cAMP باعث میشود که ورود یونهای کلسیم به داخل سلول کمتر شود و در نتیجه، فعالیت سلولهای عصبی کاهش پیدا کند. این فرایند منجر به کاهش ارسال سیگنالهای درد و تحریکپذیری نورونها میشود.
مقایسه فنتانیل و مورفین
فنتانیل و مورفین هر ۲ از داروهای اپیوئیدی قوی هستند که برای کنترل درد استفاده میشوند؛ اما از نظر قدرت اثر، فارماکوکینتیک، کاربردها و خطرات تفاوتهای قابل توجهی دارند. تفاوتهای این ۲ دارو عبارتاند از:
- فنتانیل تقریبا 100 برابر قویتر از مورفین است.
- فنتانیل شروع اثر سریعی دارد و مدت اثر آن کوتاهتر از مورفین است.
- مورفین دارای شروع اثر کندتر و مدت اثر طولانیتری است.
- مورفین معمولا برای تسکین دردهای متوسط تا شدید استفاده میشود و در اشکال مختلفی مانند قرصهای خوراکی و محلولهای تزریقی در دسترس است.
- فنتانیل بیشتر برای دردهای شدید یا مزمن تجویز میشود؛ بهویژه برای بیمارانی که به سایر اپیوئیدها مقاوم شدهاند.
- فنتانیل در قالبهایی مانند چسبهای پوستی، قرصهای حلشونده در دهان و محلولهای تزریقی تولید میشود.
- هر ۲ دارو میتوانند عوارضی مانند سرکوب تنفسی و خوابآلودگی ایجاد کنند. با این حال، بهدلیل قدرت بالاتر، فنتانیل خطر اوردوز بیشتری دارد و میتواند کشنده باشد.
راهنمای پزشک
در این مقاله به این سوال پاسخ دادیم که فنتانیل چیست و چه کاربردهایی دارد؟ علاوه بر این، به بررسی عوارض جانبی، روشهای مصرف و دوز مناسب برای هر شخص نیز پرداختیم. همانطور که اشاره شد، فنتانیل یک مسکن قوی است که برای تسکین دردهای شدید بهویژه در بیماران سرطانی کاربرد دارد.
با وجود اثربخشی بالا، مصرف نادرست این دارو میتواند منجر به وابستگی، سوء مصرف و حتی مرگ بر اثر اوردوز شود. از آنجا که فنتانیل با بسیاری از داروها تداخل دارد و مصرف نادرست آن میتواند خطرات جدی ایجاد کند. بدینترتیب، توصیه میکنیم قبل از مصرف این دارو حتما با متخصص درد مشورت کنید. برای این کار میتوانید به وبسایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر درد آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبتدهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص درد از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
فنتانیل یک داروی مخدر قوی است که برای تسکین دردهای شدید مانند دردهای ناشی از سرطان یا جراحی، استفاده میشود. این دارو در دوزهای بالا خطر اوردوز و اعتیاد دارد و باید فقط تحت نظر پزشک مصرف شود.
عوارض جانبی فنتانیل شامل خوابآلودگی، سرگیجه، تهوع، یبوست، مشکلات تنفسی و وابستگی شدید است. مصرف بیش از حد آن میتواند منجر به ایست تنفسی و مرگ شود.