استروژن چیست و چرا حفظ تعادل آن در بدن مهم است؟

استروژن (Estrogen) مهم‌ترین هورمونی است که در بدن زنان یافت می‌شود. این هورمون بیشتر از آنچه که تصور می‌کنید روی سلامتی تاثیر دارد، به طوری که عملکرد آن از باروری فراتر می‌رود و حتی به استحکام استخوان‌ها و بهبود خلق و خو می‌رسد. در این مقاله از مجله درمانکده درباره این هورمون مهم صحبت می‌کنیم و دلایل کاهش یا افزایش آن را توضیح می‌دهیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.

استروژن چیست؟

استروژن یک هورمون جنسی است که از کلسترول (نوعی چربی) ساخته می‌شود. این هورمون فقط به زنان جوان اختصاص ندارد، بلکه در بدن مردان، کودکان و زنان یائسه هم یافت می‌شود. در این افراد استروژن معمولا در بافت‌ چربی، استخوان‌ها، پوست، کبد و غده فوق‌کلیوی ساخته می‌شود. در مردان بالغ، بیضه‌ها هم می‌توانند این هورمون را تولید کنند.

بیشتر بخوانید: قاعدگی نامنظم؛ علل، علائم، تشخیص و درمان پریود نامنظم

انواع استروژن

این هورمون به سه شکل مختلف در بدن وجود دارد:

۱. استرادیول (E2)

در سنین باروری، E2 فراوان‌ترین استروژن بدن است و قوی‌ترین اثر را روی گیرنده‌های مخصوص این هورمون دارد. بیشتر E2 در تخمدان‌ها تولید می‌شود و مقدار کمی از آن از استرون مشتق می‌شود که یکی از انواع استروژن است. میزان تولید E2 در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌کند.

۲. استرون (E1)

این هورمون هم در سنین باروری ترشح می‌شود، اما نسبت به استرادیول تاثیر ضعیف‌تری روی گیرنده‌های هورمون دارد. بیشتر E1 بدن از یک هورمون جنسی به نام آندروژن ساخته می‌شود. این فرآیند در بافت چربی یا عضلات رخ می‌دهد.

تخمدان‌ها هم مقدار کمی E1 تولید می‌کنند. در دوران یائسگی که تخمدان‌ها تولید هورمون را متوقف می‌کنند، E1 تنها استروژنی است که بدن به تولید آن ادامه می‌دهد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تخمک گذاری در زنان

۳. استریول (E3)

به استریول «استروژن بارداری» می‌گویند. چون زمانی که باردار نیستید، E3 بسیار کمی در جریان خون وجود دارد که تقریبا غیر قابل تشخیص است. E3 ضعیف‌ترین اثر را روی گیرنده‌های هورمون دارد.

مقدار هر سه نوع استروژن در دوران بارداری بالا می‌رود، اما E3 بیشترین افزایش را دارد. چرا که توسط جفت تولید می‌شود.

بیشتر بخوانید: بارداری خارج از رحم

عملکرد هورمون استروژن

در دوران بلوغ، این هورمون مسئول رشد واژن، رحم، سینه‌ها و موهای ناحیه تناسلی است. این تغییرات نشانه نزدیک شدن اولین دوره قاعدگی و شروع سال‌های باروری هستند.

این هورمون زنانه در تنظیم چرخه قاعدگی هم نقش دارد. همچنین باعث ضخیم شدن دیواره داخلی رحم می‌شود تا بدن را برای بارداری آماده کند. اگر لقاح انجام نشود، دیواره داخلی رحم می‌ریزد و خونریزی پریود شروع می‌شود.

این هورمون عملکردهای دیگری هم دارد که به باروری مرتبط نیستند، از جمله:

• سلامت استخوان‌ها: این هورمون به رشد استخوان‌ها کمک و از تحلیل رفتن آن‌ها جلوگیری می‌کند. به همین دلیل، در دوران یائسگی که سطح آن کاهش می‌یابد، احتمال ابتلا به پوکی‌ استخوان بیشتر می‌شود.
• سلامت قلب: این هورمون با کاهش التهاب و کنترل سطح کلسترول به سالم نگه ‌داشتن عروق خونی کمک می‌کند.
• کنترل خلق ‌و خو: این هورمون روی نحوه اتصال ساختارهای مغز، نحوه ارتباط سلول‌های مغز و حتی شکل مغز تاثیر می‌گذارد. به‌علاوه، تولید سروتونین را افزایش می‌دهد. سروتونین یک ماده شیمیایی تنظیم‌کننده خلق و خو است. کاهش سروتونین احتمالا در افسردگی پس از زایمان و افسردگی دوران یائسگی نقش دارد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره خشکی واژن

علائم کمبود استروژن در زنان و مردان

مردانی که استروژن کمتری دارند ممکن است علائمی نظیر چاقی شکمی و کاهش میل جنسی را تجربه کنند. کمبود استروژن در زنان با علائم زیر همراه است:

• اختلال قاعدگی
• گرگرفتگی
• مشکلات خواب
• تعریق شبانه
• خشکی واژن که ممکن است هنگام برقراری رابطه جنسی باعث درد شود
• نازک شدن دیواره‌های واژن
• کاهش میل جنسی
• نوسانات خلقی
• احساس سردرد قبل از قاعدگی یا در حین آن
• مشکل در تمرکز

بیشتر بخوانید: ماساژ سینه؛ انواع، فواید و نحوه ماساژ پستان

علائم افزایش استروژن در زنان و مردان

علائم افزایش هورمون استروژن در زنان عبارت‌اند از:

• افزایش وزن
• خونریزی خفیف یا شدید در دوران قاعدگی
• تشدید علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
• وجود توده‌های غیر سرطانی در سینه‌ها
• خستگی شدید
• کاهش میل جنسی
• افسردگی
• اضطراب

مردان مبتلا به این مشکل علائم زیر را تجربه می‌کنند:

• ژنیکوماستی (بزرگ ‌شدن سینه‌ها)
• اختلال نعوظ
• ناباروری

بیشتر بخوانید: نحوه هورمون درمانی در دوران یائسگی

دلایل پایین بودن استروژن

علاوه بر یائسگی، عوامل زیر هم می‌توانند سطح این هورمون را کاهش دهند:

• اختلالات خوردن: بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) و پرخوری عصبی (بولیمیا) بدن را از مواد مغذی مورد نیاز برای متعادل نگه داشتن هورمون‌ها محروم می‌کنند.
• اختلالات ژنتیکی: سندرم ترنر و سندرم ایکس شکننده باعث کاهش این هورمون می‌شوند.
• بیماری‌های خود ایمنی: بعضی از بیماری‌های خود ایمنی که به تخمدان‌ها حمله می‌کنند، مانع تولید هورمون می‌شوند.
• نارسایی زودرس تخمدان (یائسگی زودرس): در این اختلال، تخمدان‌ها قبل از ۴۰ سالگی تولید تخمک و ساخت هورمون را متوقف می‌کنند.
• درمان‌هایی که روی تخمدان‌ها اثر می‌گذارند: پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ممکن است به تخمدان‌ها آسیب بزنند. برداشتن یک یا هر ۲ تخمدان هم می‌تواند باعث کاهش سطح هورمون شود.
• اختلالات غده هیپوفیز: غده هیپوفیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که عملکرد تخمدان‌ها را تنظیم می‌کنند. به همین دلیل، بیماری‌های این غده می‌توانند توانایی تخمدان‌ها را برای تولید هورمون کاهش دهند.
• آمنوره هیپوتالاموس: اگر بدن‌تان تحت‌فشار باشد (مثلا در اثر ورزش شدید) و مواد مغذی کافی دریافت نکند، به آمنوره هیپوتالاموس مبتلا می‌شوید. در این اختلال، مغز نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون‌های محرک تخمدان را بسازد.

بیشتر بخوانید: آناتومی و ساختار سینه (پستان) + راهنمایی کامل

دلایل بالا بودن استروژن

عوامل مختلفی می‌توانند سطح این هورمون را افزایش دهند، از جمله:

• داروها: گاهی‌اوقات، هورمون‌درمانی برای رفع کمبود استروژن ممکن است در ابتدا سطح این هورمون را بیش از حد بالا ببرد. معمولا مدتی طول می‌کشد تا پزشک بتواند دوز مناسب را تشخیص دهد.
• چربی بدن: این هورمون توسط بافت چربی ترشح می‌شود. بنابراین، چاقی می‌تواند میزان آن را افزایش دهد.
• الکل: مصرف بیش از حد الکل توانایی بدن را برای تجزیه این هورمون کاهش می‌دهد.
• مشکلات کبدی: کبد این هورمون را تجزیه و از بدن دفع می‌کند. اگر کبد عملکرد درستی نداشته باشد، ممکن است این هورمون در بدن انباشته شود.
• زنواستروژن‌های مصنوعی: دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که در محیط یافت می‌شوند و در بدن مثل استروژن عمل می‌کنند. این مواد در پلاستیک‌ها، آفت‌کش‌ها، محصولات پاک‌کننده خانگی و بعضی از صابون‌ها و شامپوها وجود دارند.
• بیماری‌ها: مقاومت به انسولین، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، فیبروئید رحم، آندومتریوز و بعضی از سرطان‌ها باعث افزایش این هورمون می‌شوند.

بیشتر بخوانید: کورتاژ و مراقبت‌های پس از آن + راهنمایی کامل

عوارض برهم خوردن تعادل استروژن

کمبود این هورمون روی متابولیسم قند و چربی تاثیر می‌گذارد و باعث افزایش وزن می‌شود. همچنین سرعت التیام زخم‌ها را کاهش می‌دهد و پوست را دچار پیری زودرس می‌کند.

اگر سطح این هورمون برای مدت طولانی بالا باشد، خطر ابتلا به پرفشاری خون، لخته شدن خون، هیپوکلسمی (کمبود کلسیم)، سرطان سینه، سرطان دهانه رحم و دیابت بارداری بیشتر می‌شود.

بیشتر بخوانید: پولیپ رحم چیست و چگونه درمان می شود

زمان مراجعه به پزشک

در صورتی که علائم زیر را مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید:

• تاخیر در شروع اولین قاعدگی (اکثر دختران تا ۱۶ سالگی اولین پریود خود را تجربه می‌کنند)
• فقدان قاعدگی یا افزایش فاصله بین 2 قاعدگی
• خونریزی و لکه‌بینی در دوران یائسگی

تشخیص بالا یا پایین بودن استروژن

پزشک می‌تواند سطح این هورمون را در خون، ادرار یا بزاق اندازه‌گیری کند. برای آزمایش استروژن به آمادگی خاصی مثل ناشتا بودن نیاز ندارید. اما قبل از انجام آن باید لیست تمام داروها و مکمل‌های مصرفی خود را در اختیار پزشک قرار دهید. چون ممکن است روی نتیجه آزمایش تاثیر بگذارند.

درمان برهم خوردن تعادل هورمون در بدن

راه‌های مختلفی برای درمان این مشکل وجود دارد که در ادامه به رایج‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.

درمان کمبود استروژن

پزشکان با استفاده از روش‌های زیر کمبود این هورمون را درمان می‌کنند:

۱. درمان جایگزینی هورمون (HRT)

HRT یکی از رایج‌ترین درمان‌های دوران یائسگی است. در HRT، از اشکال سنتتیک استروژن یا پروژسترون برای افزایش سطح هورمون استفاده می‌شود. این هورمون‌های سنتتیک به صورت قرص، اسپری بینی، پچ پوستی، ژل پوستی، آمپول، کرم یا حلقه واژینال تولید می‌شوند.

۲ نوع HRT وجود دارد:

• استروژن درمانی: اگر رحم شما با جراحی از بدن خارج شده باشد، پزشک این درمان را توصیه می‌کند.
• هورمون‌درمانی با استروژن و پروژسترون (EPT): اگر رحم داشته باشید، باید از ترکیب این ۲ هورمون استفاده کنید. وقتی استروژن به تنهایی تجویز می‌شود، دیواره داخلی رحم را ضخیم می‌کند و احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد. پروژسترون عملکرد این هورمون را در رحم متعادل می‌کند.

استفاده طولانی‌مدت از HRT خطر بروز سرطان سینه، لخته شدن خون، حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. به‌علاوه، این روش برای افراد زیر مناسب نیست:

• کسانی که از یائسه شدن آن‌ها بیش از ۱۰ سال می‌گذارد
• زنانی که سابقه ابتلا به سرطان سینه، سرطان تخمدان، ملانوم یا لخته شدن خون در پاها، ریه‌ها و مغز را دارند

بیشتر بخوانید: ناگفته‌هایی از واژن

۲. درمان‌ غیر هورمونی

اگر هورمون‌درمانی برای شما مناسب نباشد، پزشک ممکن است توصیه کند از داروهای ضد افسردگی (ونلافاکسین یا پاروکستین) برای درمان گرگرفتگی استفاده کنید. داروهایی که درد عصبی را هدف قرار می‌دهند (گاباپنتین) هم می‌توانند گرگرفتگی را کم کنند.

۳. درمان‌های خانگی

غذاهای زیر حاوی فیتواستروژن (استروژن گیاهی) هستند و بعضی از علائم یائسگی از جمله گرگرفتگی را کاهش می‌دهند:

• حبوبات
• دانه‌ها (دانه بزرک و تخمه آفتابگردان)
• انواع توت‌
• میوه‌ها (آلو، گلابی، سیب و انگور)
• مغزیجات
• انواع کلم
• سویا

این هورمون‌های گیاهی در بعضی از مکمل‌ها هم یافت می‌شوند. از این مکمل‌ها می‌توان به کوهوش سیاه، شبدر قرمز و ایزوفلاون‌های سویا اشاره کرد. قبل از مصرف هر نوع مکملی حتما با پزشک درباره فواید و عوارض احتمالی آن مشورت کنید.

بیشتر بخوانید: تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) + راهنمایی کامل

درمان بالا بودن هورمون استروژن

درمان این مشکل تا حد زیادی به علت زمینه‌ای بروز آن بستگی دارد.

۱. دارودرمانی

این داروها عبارت‌اند از:

• مهارکننده‌های آروماتاز که از تولید هورمون توسط سلول‌های چربی جلوگیری می‌کنند
• آگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین که مانع ترشح هورمون توسط تخمدان‌ها می‌شوند

۲. درمان خانگی

اگر افزایش هورمون به بیماری‌های زمینه‌ای مربوط نباشد، می‌توانید با رعایت نکات زیر به کاهش آن کمک کنید:

• پیروی از رژیم غذایی ضد التهاب یا گیاهی
• افزودن اسیدهای چرب امگا ۳ به رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌ آن
• حفظ وزن در محدوده مناسب
• کاهش استرس به کمک یوگا و مدیتیشن
• پرهیز از مصرف الکل
• پرهیز از مصرف هر گونه گیاه یا داروی گیاهی که ممکن است سطح هورمون را افزایش دهد
• افزایش مصرف آب
• بهبود کیفیت و کمیت خواب

بیشتر بخوانید: کیست مویی چیست و چگونه درمان می شود

کلام پایانی

استروژن مهم‌ترین هورمون در بدن زنان است. به همین دلیل، افزایش یا کاهش آن می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی روی سلامتی داشته باشد. اگر فکر می‌کنید تعادل این هورمون در بدن شما برهم خورده است، به متخصص زنان مراجعه کنید. برای مشاوره آنلاین با دکتر زنان یا تعیین وقت ویزیت حضوری می‌توانید از طریق سایت درمانکده اقدام کنید.  

سوالات متداول

منابع: .verywellhealth, my.clevelandclinic