زمانی که فردی نارسایی کلیوی دارد، کلیه‌ها آن‌طور که باید خون را تصفیه نمی‌کنند. به این ترتیب مواد زائد و سموم در جریان خون باقی می‌مانند و به اندام‌های مختلف می‌روند. در این هنگام درمان دیالیز برای حذف مایعات اضافی، سموم و مواد زائد توصیه میشود. این روش تا حد زیادی عملکرد کلیه‌های ناسالم را بازیابی می‌کند و کیفیت زندگی بیماران کلیوی را بهبود می‌بخشد. اگر می‌خواهید بدانید دیالیز چگونه است و چرا انجام میشود، ادامه این مقاله از مجله پزشکی درمانکده را از دست ندهید.
فهرست محتوا
- دیالیز چیست؟
- دیالیز برای چه بیماری‌هایی است؟
- چرا دیالیز ضروری است؟
- دیالیز به چه صورت انجام میشود؟
- کدام دیالیز بهتر است؟
- عوارض دیالیز چیست؟
- دیالیز و مرگ
- عوارض دیالیز برای افراد مسن
- دیالیز در چه قسمت‌هایی انجام میشود؟
- آیا دیالیز در بیماران دیابت انجام میشود؟
- هزینه دیالیز
- اگر دیالیز جواب ندهد، چه باید کرد؟
- مراقبت‌های بعد از دیالیز
- سخن پایانی
- سوالات متداول
دیالیز چیست؟
اصطلاح دیالیز (به انگلیسی Dialysis)، به فرآیندی گفته میشود که در طی آن مواد زائد و سموم خون به جای کلیه‌ها از طریق دستگاه خاصی دفع میشود. دیالیز کردن روشی کارآمد در افرادی است که نارسایی کلیوی دارند و کلیه‌هایشان نمی‌توانند به وظایف خود عمل کنند.
دیالیز برای چه بیماری‌هایی است؟
درمان دیالیز کاربردهای گوناگونی دارد و برای کاهش عوارض نارسایی کلیوی و افزایش کیفیت زندگی بیماران تجویز میشود. برخی از مهم‌ترین بیماری‌هایی را که با دیالیز درمان می‌شوند در ادامه آورده‌ایم:
- بیماری‌های مزمن کلیوی: بیماری‌های مزمن کلیوی نظیر گلومرولونفریت به کمک Dialysis درمان می‌شوند.
- کم‌کاری کلیوی: Dialysis به عنوان درمان اصلی در کم‌کاری کلیوی که با علائمی چون اختلال آب و الکترولیت، اسیدوز خونی و احتباس مایعات بدن همراه است، شناخته میشود.
- مسمومیت شدید: در مسمومیت‌های شدید دارویی، غذایی یا مسمومیت‌های مرتبط با حشرات، Dialysis با هدف حذف سریع سموم از خون انجام میشود.
- از کارافتادگی کلیه: در این شرایط کلیه‌ها عملکرد خوبی ندارند و از عهده وظایف خود برنمی‌آیند.
- بیماری فابر: این بیماری یک عارضه ژنتیکی نادر است که به بخش‌های مختلف بدن از جمله کلیه‌ها و قلب آسیب می‌زند.
- دیالیز برای کراتین بالا: میزان کراتین خون، درستی عملکرد کلیه‌ها را نشان می‌دهد. زمانی که کراتین خون بیشتر از ۸ میلی‌گرم در دسی‌لیتر شود، فرد باید تحت درمان Dialysis قرار گیرد.
- سندروم گودپاسچر (Goodpasture): سندروم گودپاسچر نوعی اختلال خودایمنی است که در آن سلول‌های سیستم ایمنی به سلول‌های کلیوی و ریوی حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برند.
- بیماری همولیتیک اورمیک: بیماری همولیتیک اورمیک بیشتر در اثر عفونت باکتری E.coli اتفاق می‌افتد و در آن عروق خونی کوچک مسدود شده و منجر به از‌بین‌رفتن کلیه‌ها میشود.
چرا دیالیز ضروری است؟
کلیه‌ها نقشی حیاتی در بدن ایفا می‌کنند؛ آن‌ها با حفظ تعادل الکترولیت‌ها، حفظ تعادل اسیدی-بازی و حذف مواد زائد خون از سلامت بدن و سایر ارگان‌ها پشتیبانی می‌کنند. زمانی که کلیه‌ها به دلیل بیماری قادر به انجام‌دادن وظایف خود نباشند، خون تصفیه نمی‌شود و مشکلات متعددی برای فرد ایجاد میشود. به همین دلیل افراد مبتلا به نارسایی کلیوی، باید به طور منظم تحت درمان دیالیز قرار گیرند. در غیر این‌صورت احتمال بروز مشکلات زیر وجود دارد:
- مشکلات قلبی
- کم‌خونی
- افزایش کراتین خون
- افزایش فشار خون
- به‌هم‌خوردن تعادل الکترولیت‌ها
- احتباس مایعات در بدن
- کاهش شدید وزن
- کندی روند رشد
- پریکاردیت
بیشتر بخوانید: خطرات عمل پیوند کلیه
دیالیز به چه صورت انجام میشود؟
دیالیز به دو شکل انجام میشود:
۱- همودیالیز
همودیالیز رایج‌ترین مدل دیالیز است که در آن خون حاوی مواد زائد و املاح بیمار، وارد دستگاه خاصی میشود که شبیه به کلیه‌ها عمل می‌کند. خون طی فرآیندهای مختلف پالایش شده و مواد زائد آن حذف می‌شوند. سپس خون تمیز از سمت دیگر دستگاه مجددا وارد بدن میشود. به طور میانگین هر فرد باید سه مرتبه در هفته همودیالیز انجام دهد که سه تا پنج ساعت طول می‌کشد. قبل از همودیالیز لازم است که یک جراحی جزئی روی رگ‌های بدن انجام شود. همودیالیز به سه روش ورودی مختلف انجام میشود:
- دیالیز با فیستول شریانی-وریدی که در آن یک سرخرگ و یک سیاهرگ به هم متصل می‌شوند.
- دیالیز با گرافت شریانی-وریدی که در آن یک لوله حلقه‌ای درون رگ قرار می‌گیرد.
- دیالیز با شالدون که نوعی کاتتر منعطف و دارای یک لوله ورودی و یک لوله خروجی است.
در عکس دیالیز کلیه می‌توانید چگونگی تصفیه خون در حین درمان را مشاهده کنید:
روش اول و دوم دوام بیشتری دارند و با یک‌بار انجام آن‌ها، فرد تا سه ماه می‌تواند دیالیز انجام دهد؛ اما روش سوم برای دیالیز در زمان کم مناسب است و نهایتا سه هفته دوام دارد.
۲- دیالیز صفاقی یا پریتونئال
در این روش کاتتر درون شکم یا صفاق طی یک جراحی کار گذاشته میشود. صفاق در واقع نوعی پرده غشایی است که از طریق کاتتر به فیلتراسیون خون کمک می‌کند. روند دیالیز صفاقی چندین ساعت طول می‌کشد و چهار الی ۶ مرتبه در روز باید انجام شود. روند تصفیه خون در این روش در هنگام خواب و کما هم انجام میشود. در طی روش پریتونئال مایعی به نام دیالیزات داخل صفاق جریان می‌یابد و مواد زائد را به خود جذب می‌کند و در نهایت از طریق شکم به بیرون منتقل میشود. روش‌های مختلف Dialysis صفاقی عبارت‌اند از:
۱. دیالیز پریتونئال مداوم که در زمان بیداری انجام میشود و فرآیند تصفیه خون از طریق پرده شکمی بدون نیاز به دستگاه انجام میشود.
۲. دیالیز پریتونئال چرخه‌ای که به کمک یک دستگاه مایع درون صفاق به جریان می‌افتد و مواد زائد را جذب می‌کند.
۳. دیالیز پریتونئال نوبتی که معمولا در مراکز درمانی انجام میشود و فرآیند طولانی‌تری دارد.
کدام دیالیز بهتر است؟
انتخاب روش دیالیز منوط به شرایط بدنی فرد، دلیل انجام دیالیز و نظر پزشک است. بنابراین نمی‌توان گفت که کدام روش برای بیماران دیالیزی بهتر است و برای دانستن این موضوع باید با پزشک معالج مشورت کرد.
عوارض دیالیز چیست؟
این روش هم مانند سایر روش‌های درمانی در کنار کاربردها و مزایایی که دارد، عوارضی هم دارد که عبارت‌اند از:
- تهوع و استفراغ
- ورم دست و پاها
- خستگی
- گرفتگی عضلات
- خارش پوست
- اختلال خواب
- اضطراب و استرس
- افسردگی و مشکلات روحی
- عدم تعادل الکترولیت‌ها
- عطش و تشنگی شدید
- ناپایداری فشار خون
- مشکل قلبی
- افزایش وزن
- فتق
بیشتر بخوانید: نارسایی کلیه چیست؟
دیالیز و مرگ
مرگ در اثر دیالیز یک عارضه نادر است و معمولا به دنبال موارد زیر رخ می‌دهد:
- اختلال قلبی و عروقی
- آمبولی ریوی
- ترومبوز
- افزایش شدید فشار خون
- خونریزی جدی
- خونریزی سیستم گوارشی
- سرطان
- افت شدید قند خون
- تضعیف سیستم ایمنی
- ابتلا به عفونت‌ها
عوارض دیالیز برای افراد مسن
شدت عوارض دیالیز در افراد مسن بیشتر از سایرین است:
- دیالیز برای عفونت خون: تعدد ورود و خروج سوزن به بدن باعث بروز عفونت میشود.
- دیالیز با فشار پایین یا بالا: به‌هم‌خوردن تعادل سدیم و پتاسیم می‌تواند فشار را افزایش یا کاهش دهد.
- آمیلوئیدوز: پروتئين‌های فیبریلی غیرطبیعی در دیگر اندام‌ها از جمله مغز استخوان، کبد، قلب و کلیه‌ها رسوب می‌کنند.
- ضعف شدید: کهولت سن در کنار کاهش انرژی بدن باعث ضعف شدید بعد از دیالیز میشود.
- سوءتغذیه: بی‌میلی به غذا باعث کاهش وزن و سوءتغذیه میشود.
- لرز: تغییرات الکترولیتی سیستم عصبی را تحریک می‌کند و لرز را به همراه می‌آورد.
دیالیز در چه قسمت‌هایی انجام میشود؟
برای انجام فرآیند دیالیز یک جراحی جزئی روی رگ انجام میشود؛ در نتیجه رگ باید یک سری مشخصه‌هایی داشته باشد که بتوان این جراحی را روی آن انجام داد. رایج‌ترین مناطق برای دیالیز عبارت‌اند از:
- دیالیز از گردن و شانه
- دیالیز از طریق دست
- دیالیز از پا و کشاله ران
آیا دیالیز در بیماران دیابت انجام میشود؟
طبق تحقیقات در حال حاضر بخش بزرگی از بیماران دیالیزی، مبتلا به دیابت هستند. مدیریت درمان نارسایی کلیوی در بیماران دیابتی بسیار حساس است و شامل موارد زیر است:
- دیالیز صفاقی
- همودیالیز
- پیوند کلیه
اگر دیابت دارید و در معرض ابتلا به نارسایی کلیوی هستید، از همین الان برای پیگیری روند درمان و پیشگیری از نارسایی شدید کلیوی با متخصص بیماری‌های کلیوی مشورت کنید. با ارائه راهکارهای درمانی و اصلاح سبک زندگی می‌توان نارسایی کلیوی را به تعویق انداخت.
بیشتر بخوانید: تاثیر سنگ کلیه بر چاقی
هزینه دیالیز
هزینه درمان Dialysis با توجه به عوامل زیر تعیین میشود:
- موقعیت جغرافیایی
- دولتی یا خصوصی‌بودن مرکز
- استفاده از خدمات بیمه
- بیماری زمینه‌ای
- روش درمان
در مراکز دولتی بخش زیادی از هزینه این درمان توسط بیمه پرداخت میشود. در صورتی که فرد درمان خود را در مراکز خصوصی بگذراند، کل هزینه‌ها به عهده خود فرد است.
اگر دیالیز جواب ندهد، چه باید کرد؟
در صورتی که درمان دیالیز برای اولین بار جواب ندهد یا حال بیمار بعد از دیالیز وخیم شود، با مشورت مشاوره آنلاین دکتر کلیه روش‌های درمانی دیگر مثل پیوند کلیه برای کنترل بیماری کلیوی و جلوگیری از بروز عوارض آن جایگزین می‌شوند.
مراقبت‌های بعد از دیالیز
رعایت توصیه‌های بعد از دیالیز اهمیت ویژه‌ای دارد و در بهبود هر چه سریع‌تر بیمار موثر هستند:
- تغذیه مناسب در دوره درمان اهمیت ویژه‌ای دارد.
- مایعات بیشتری بنوشید تا بدن دچار کم‌آبی نشود.
- در مصرف نمک، مواد غذایی دارای سدیم و فسفر احتیاط کنید.
- در صورت مشاهده هرگونه علامت غیر عادی مثل تهوع، استفراغ شدید یا تنگی نفس به پزشک مراجعه کنید.
- در رژیم غذایی خود از مواد پر پروتئين مثل لبنیات، گوشت، ماهی، مرغ و منابع گیاهی استفاده کنید.
- سبزیجات و میوه‌های غنی از آنتی‌اکسیدان بیشتری مصرف کنید.
- از مصرف مشروبات الکلی و دخانیات بپرهیزید.
سخن پایانی
افرادی که کلیه‌هایشان به هر دلیلی از کار افتاده‌اند و کارایی قبل را ندارند، باید هفته‌ای حداقل سه مرتبه تحت درمان دیالیز قرار گیرند. در این مقاله از مجله پزشکی درمانکده اطلاعات کاملی در رابطه با انواع مختلف دیالیز، عوارض و مراقبت‌های بعد از آن‌ها و اینکه دیالیز برای چه بیماری است، به شما ارائه کردیم.
درمانکده با گردآوری جمعی از بهترین پزشکان و متخصصان سعی کرده تا نوبت‌دهی از پزشکان را برای شما آسان‌تر کند. شما می‌توانید از طریق درمانکده برای دریافت نوبت مشاوره پزشکی آنلاین یا حضوری از متخصص کلیه یا نفرولوژی اقدام کنید.
سوالات متداول
Dialysis روشی درمانی برای بازگرداندن نقش کلیه‌ها و حذف سموم و مواد زائد از خون در مبتلایان به بیماری‌های کلیوی است.
خیر. Dialysis تنها عملکرد کلیه‌های از دست‌رفته را جبران می‌کند و برای برگرداندن کلیه باید عمل پیوند کلیه انجام داد.
میزان جواب‌دهی دیالیز به عوامل مختلفی از جمله وضعیت عمومی فرد، علت نارسایی کلیوی و فرآیند درمان بستگی دارد.
در صورتی که این درمان در بیماران پاسخگو نباشد باید به سراغ روش‌های دیگر مثل پیوند کلیه رفت.
بله. درد و فشار از ناراحتی‌های شایع در روند این درمان هستند.
هر دو روش همودیالیز و روش صفاقی با شرط حضور تیم پزشکی در خانه امکان‌پذیر هستند.
بله. البته انجام این کار به وضعیت سلامت بیمار و دلیل بروز کما بستگی دارد.
خیر. این درمان نه تنها باعث مرگ نمی‌شود، بلکه طول عمر بیماران را پنج الی ۱۰ سال افزایش می‌دهد.
در صورت انجام‌ندادن درمان دیالیز احتمال بروز مشکلاتی نظیر کم‌خونی، افزایش فشار خون، افزایش کراتین خون و مشکلات قلبی وجود دارد.
منابع: my.clevelandclinic | webmd
