سرم دکستروز نوعی سرم قندی است که جایگزین کمبود مایعات در بدن می‌شود و در شرایطی که فرد دچار افت ناگهانی قند خون شده، گلوکز مورد نیاز را تامین می‌کند. این محلول که از ترکیب آب (H2O) و دکستروز مونوهیدرات (Dextrose Monohydrate) به وجود می‌آید، توسط پزشک برای جبران کمبود مایعات و قند بدن تجویز می‌شود. در حال حاضر، سرم دکستروز در دوزهای پنج، ۱۰، ۲۰ و ۵۰ درصد در دسترس است و آن را به صورت وریدی تزریق می‌کنند.
اگر پزشک به تازگی برایتان سرم دکستروز تجویز کرده، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با موارد مصرف و عوارض آن بیشتر آشنا کنیم.
فهرست محتوا
سرم دکستروز چیست؟
این سرم یکی از پرکاربردترین سرم‌ها در حوزه پزشکی است که می‌تواند قند خون بیمار را در شرایط اضطراری به سرعت افزایش دهد و موجب تامین انرژی مورد نیاز بدن شود. در واقع، دکستروز نوعی قند ساده یا همان گلوکز است که مصرف دارویی دارد. در حال حاضر این سرم برای بیمارانی که قادر به خوردن غذا از طریق دهان نیستند، درمان هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) و جبران کمبود مایعات بدن تجویز می‌شود.
مکانیسم اثر سرم دکستروز
مکانیسم اثر این سرم بر پایه تامین انرژی و حفظ تعادل مایعات بدن عمل می‌کند. دکستروز نوعی قند ساده است که به راحتی جذب می‌شود و می‌تواند افت قند خون ناگهانی را برطرف کند. در واقع، این نوع قند پس از تزریق وارد جریان خون می‌شود و سلول‌ها به سرعت آن را جذب می‌کنند. سپس در سلول از طریق مسیر گلیکولیز به گلوکز-۶-فسفات تبدیل می‌شود و در ادامه با شرکت در چرخه کربس انرژی تولید می‌کند.
همچنین سرم دکستروز به عنوان محلول هیپوتونیک، مایعات را از فضای داخل عروق به فضای بین سلولی و داخل سلولی انتقال می‌دهد و باعث جبران کم‌آبی بدن می‌شود. جالب است بدانید، دکستروز تزریقی می‌تواند به سرعت سطح گلوکز خون را افزایش دهد و علائم ناشی از هیپوگلیسمی مانند سرگیجه، ضعف و اختلالات شناختی را برطرف کند.
بیشتر بدانید: آب مقطر
انواع سرمهای دکستروز
این سرم در چندین غلظت مختلف موجود است که هر یک برای شرایط خاص پزشکی استفاده می‌شوند. در ادامه درباره آن‌ها بیشتر توضیح می‌دهیم:
سرم دکستروز ۵ درصد
این محلول که معمولا به اختصار D۵ گفته می‌شود، شامل پنج درصد دکستروز (قند) در آب است و در ۲ حجم ۵۰۰ و ۱۰۰۰ سی‌سی تولید می‌شود. دکستروز تزریقی پنج درصد یکی از پرکاربردترین سرمهای قندی به‌شمار می‌آید که پزشک آن را برای شرایطی مانند افت قند خون، شوک انسولینی و رقیق کردن برخی داروها تجویز می‌کند.
سرم دکستروز ۱۰ درصد
یکی دیگر از انواع سرمهای قندی، سرم دکستروز ۱۰ درصد است که از ۱۰ گرم دکستروز در ۱۰۰ میلی‌لیتر آب تشکیل می‌شود. این سرم را هم در ۲ حجم ۵۰۰ و ۱۰۰۰ سی‌سی تولید می‌کنند. دکستروز تزریقی ۱۰ درصد معمولا توسط پزشک برای هیپوگلیسمی، جبران کمبود مایعات بدن و شوک انسولینی تجویز می‌شود، اما کاربردی در رقیق‌سازی دارو ندارد.
سرم دکستروز ۲۰ درصد
این محلول حاوی ۲۰ گرم دکستروز در ۱۰۰ گرم آب است. دکستروز تزریقی ۲۰ درصد حجم بالاتری قند دارد؛ به همین دلیل از آن برای شرایطی مانند شوک انسولینی که فرد نیاز به افزایش سریع قند خون دارد، استفاده می‌کنند.
سرم دکستروز ۵۰ درصد
سرمهای دکستروز ۵۰ درصد حاوی ۵۰ گرم دکستروز و ۱۰۰ سی‌سی آب است. این سرم در مواردی مانند هیپوگلیسمی شدید استفاده می‌شود و به جبران افت ناگهانی قند خون کمک می‌کند.
سرم دکستروز سالین
دکستروز تزریقی سالین شامل دکستروز و سدیم کلرید می‌شود و در ۲ حجم ۵۰۰ و ۱۰۰۰ سی‌سی موجود است. این محلول را معمولا با نام‌های سرم دکستروز ۳/۳۳ یا سرم دکستروز و سدیم کلراید می‌شناسند که به تامین انرژی و حفظ الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند. از موارد مصرف آن می‌توان برای سرماخوردگی و درمان بی‌حالی، ضعف بدن، هیپوگلیسمی و شوک انسولینی اشاره کرد.
بیشتر بدانید: آب هیدروژنه
سرم دکستروز رینگر لاکتات
این سرم که حاوی دکستروز و محلول رینگر لاکتات است به تامین مایعات بدن و الکترولیت‌ها کمک می‌کند. از آن بیشتر در مواقعی که بدن نیاز به بازسازی سریع مایعات دارد، استفاده می‌کنند. با این حال، تزریق آن برای افراد مبتلا به مشکلات کلیوی توصیه نمی‌شود؛ زیرا در شرایطی مانند نارسایی کبدی، کبد قادر به متابولیزه کردن لاکتات موجود در این سرم نیست.
سرم دکستروز برای چیست؟
مهم‌ترین کاربرد دکستروز تزریقی با دوزهای مختلف شامل موارد زیر می‌شود:
- جبران هیپوگلیسمی (کمبود قند خون)
- تامین آب از دست رفته بدن
- کاهش تب
- شوک تزریق اشتباه انسولین
- کاهش حجم پلاسمای خون
- جبران کمبود الکترولیت‌های بدن
- رقیق‌سازی برخی از داروها
- تامین انرژی مورد نیاز بیماران تحت جراحی
دیگر موارد مصرف این سرم در شرایط خاص به شرح زیر است:
سرم دکستروز برای زردی نوزاد
سرم دکستروز برای نوزاد در شرایطی که دچار زردی شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سرم می‌تواند به جبران قند خون بدن نوزاد کمک کند و برای یک مدت کوتاه جایگزین شیر مادر شود. زردی نوزاد به دلیل افزایش بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود و با علائم زرد شدن پوست و چشم‌ها بروز پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، دکستروز تزریقی به عنوان جزئی از درمان انتخاب می‌شود و به تامین انرژی و مایعات بدن نوزاد کمک می‌کند تا عملکرد کبد بهبود یابد و بیلی‌روبین را به صورت طبیعی دفع کند.
سرم دکستروز برای سرماخوردگی
این سرم در شرایطی مانند سرماخوردگی، به‌ویژه اگر بیمار قادر به خوردن و نوشیدن نباشد، برای کاهش تب، بی‌حالی، ضعف بدن و کمبود مایعات مفید است. تب بالا می‌تواند با از بین بردن گلبول‌های سفید قوای بدن را کاهش دهد؛ به همین دلیل با صلاحدید پزشک سرم دکستروز تزریق می‌شود تا قند کافی برای مقابله با عوامل بیماری‌زا در اختیار سلول‌ها قرار بگیرد.
بیشتر بدانید: ممنوعیت استفاده از بتادین
سرم دکستروز برای فشار خون
دکستروز تزریقی پنج درصد یکی از بهترین سرم‌ها برای فشار خون بالا به‌شمار می‌آید. این سرم از لحاظ الکترولیتی، ایزوتونیک است و به تامین انرژی، الکترولیت‌های بدن و مایعات از دست رفته کمک می‌کند.
سرم دکستروز برای شوک انسولین
این سرم می‌تواند به افرادی که پس از تزریق انسولین دچار افت قند خون شدیدی شدند، کمک کند تا کمبود گلوکز در بدن‌شان جبران شود. در چنین شرایطی، پزشک بسته به میزان علائم ناشی از افت شدید قند خون یکی از دکستروزهای تزریقی ۱۰، ۲۰ یا ۵۰ درصد را تجویز می‌کند.
موارد احتیاط و منع استفاده از دکستروز تزریقی
این سرم در صورت وجود شرایط و بیماری‌های زیر باید با احتیاط مورد استفاده قرار بگیرد و ممکن است در مواردی منع مصرف داشته باشد:
- حساسیت به ترکیبات سرم
- بیماری قلبی
- مشکلات کلیوی
- پانکراتیت
- دیابت
- کم‌آبی شدید بدن
- سنگ کیسه صفرا
- مشکلات بینایی خاص
- سابقه سکته مغزی
- بیماری ریوی
- عفونت‌های حاد
مصرف سرم دکستروز در بارداری و شیردهی
سرم دکستروز برای زن باردار در شرایط خاص مانند وقتی که مادر به تامین قند خون سریع یا مایعات نیاز دارد، تجویز می‌شود. به عنوان مثال، در مواردی که خانم باردار به دلیل حالت تهوع شدید نمی‌تواند غذا بخورد یا آب بنوشد، از دکستروز تزریقی به عنوان منبع انرژی و تامین قند مورد نیاز بدن استفاده می‌کنند. با این حال، سرم دکستروز باید در دوران بارداری با احتیاط و زیر نظر پزشک استفاده شود تا مادر و جنین در معرض عوارض احتمالی قرار نگیرند.
همچنین استفاده از سرم دکستروز در شیردهی هم نیاز به تجویز مستقیم پزشک دارد؛ زیرا در حال حاضر مشخص نیست ترکیبات قندی این سرم از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود یا خیر؛ بنابراین نمی‌توان به طور دقیق درباره آسیب‌های احتمالی ناشی از آن صحبت کرد.
بیشتر بدانید: سرم رینگر
عوارض سرم دکستروز ۵ درصد
این سرم مانند هر داروی دیگری می‌تواند با برخی عوارض جانبی همراه باشد که معمولا به دلیل تجویز غیر تخصصی خودسرانه بروز پیدا می‌کنند. از مهم‌ترین خطرات و عوارض دکستروز تزریقی پنج درصد و سایر دوزهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش قند خون
- دفع گلوکز از ادرار
- افزایش کتون‌های خون و ادرار
- کاهش سطح هوشیاری
- احتمال کتواسیدوز دیابتی
- هایپوکالمی (دفع پتاسیم خون)
- ترومبوز وریدی
- توهم
- تشنج
- سندرم هایپرمولار
- ادم ریوی
- اسهال
- ایسکمی مغزی
- خونریزی مغزی
- هیپومنیزیمی
- هیپوفسفاتمی
- هیپرولمی
- آشفتگی ذهنی
تداخل دارویی دکستروز تزریقی
تداخل دارویی این سرم زمانی ایجاد می‌شود که از آن برای رقیق کردن برخی داروهای استفاده می‌کنند. بعضی از داروها اگر با سرم قندی رقیق شوند خاصیت خود را از دست می‌دهند. داروهایی که با این سرم تداخل دارند، عبارت‌اند از:
- کلرید منیزیم
- سیترات منیزیم
- آمفوتریسین ب
- لیپوزومال
فرق سرم دکستروز با سدیم کلراید چیست؟
دکستروز تزریقی و سدیم کلراید هر ۲ برای تامین مایعات و نیازهای خاص بدن استفاده می‌شوند، اما هدف و کاربردشان متفاوت است. سرم دکستروز نوعی سرم قندی به‌شمار می‌آید و عمدتا برای تامین انرژی و قند خون استفاده می‌شود، در حالی که سدیم کلراید با نام دیگر نرمال سالین نوعی سرم نمکی است و به جبران مایعات و الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند.
راهنمای مراجعه به پزشک
دکستروز نوعی قند ساده است که ترکیب دوز مشخصی از آن با آب تحت عنوان سرم قندی شناخته می‌شود و یکی از پرکاربردترین محلول‌های تزریقی در علم پزشکی به‌شمار می‌آید. این سرم به دلیل تامین انرژی، جبران کمبود مایعات بدن و افزایش قند خون نقش مهمی در کنترل وضعیت بیماران دارد. با این حال، استفاده از سرم دکستروز باید با دقت انجام شود؛ زیرا مصرف بی‌رویه یا نادرست آن می‌تواند منجر به افزایش قند خون یا عدم تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن شود.
ما در این مقاله از مجله درمانکده به بررسی، انواع، کاربرد و عوارض سرم دکستروز با دوزهای مختلف پرداختیم. اگر درباره ایمنی استفاده از آن متناسب با شرایط خاص خود سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر عمومی انلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر عمومی از پزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این سرم برای شستشوی زخم‌ها استفاده نمی‌شود.
بله، اما این کار باید توسط پزشک یا پرستار مجرب در محیط استریل انجام شود.
به طور کلی، این سرم در دوران بارداری خطرناک نیست، اما باید با احتیاط و زیر نظر پزشک استفاده شود.
منابع: drugs | healthline
