اگر شما از آن دسته افرادی هستید که با قرار گرفتن در فضاهای بسته مانند آسانسور به شدت می‌ترسید، ضربان قلب‌تان افزایش می‌یابد و احساس ناخوشایندی پیدا می‌کنید، از اختلال کلاستروفوبیا رنج می‌برید. این اختلال که نوعی ترس شدید و غیر منطقی است، می‌تواند زندگی فرد را به چالش بکشد و حتی بر فعالیت‌های ساده مانند سوار شدن مترو تاثیر بگذارد و آن را به یک تجربه اضطراب‌آور تبدیل کند. اگر شناخت درستی از این ترس داشته باشید، می‌توان آن را کنترل کرد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با علائم، علل و راه‌کارهای مقابله با کلاستروفوبیا آشنا کنیم.
فهرست محتوا
کلاستروفوبیا چیست؟
کلاستروفوبیا (Claustrophobia) یا تنگناهراسی یکی از رایج‌ترین انواع فوبیا به‌شمار می‌آید و به معنی ترس شدید و غیر منطقی از فضاهای کوچک و بسته است. این بیماری در دسته اختلالات اضطرابی و فوبیای موقعیتی جای می‌گیرد و علائم آن می‌تواند از یک حمله عصبی کوچک تا حمله پانیک اساسی متغیر باشند. این نوع ترس شدید و غیر منطقی زمانی توسط روانشناسان به عنوان فوبیا شناخته می‌شوند که تاثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره فرد بگذارد و توانایی او را برای قرار گرفتن در فضاهای بسته مختل کند. از دیگر نام‌های متداول این نوع فوبیا می‌توان به ترس از مکان‌های محدود و ترس از تنگنا اشاره کرد.
فرد در چه مکانهایی بیشتر دچار کلاستروفوبیا می‌شود؟
افراد مبتلا به این فوبیا وقتی در مکانهایی مانند آسانسور، تونل، اتاق‌های کوچک و بدون پنجره، کابین هواپیما یا حتی ازدحام جمعیت قرار می‌گیرند، دچار ترس شدید و غیر منطقی یا به نوعی وحشت‌زدگی می‌شوند. دیگر مکان‌ها و محرک‌هایی که ممکن است باعث بروز تنگناهراسی شوند، عبارت‌اند از:
- انجام سی‌تی اسکن یا MRI
- فضای کنسرت و مهمانی
- سرویس بهداشتی عمومی
- فضای داخل کمد
- اتاق رختکن و حمام
- فضای داخل هواپیما
- درب‌های چرخشی فروشگاه‌ها
- تنها ماندن در یک اتاق یا ماشین با درب بسته
- غارها
- کارواش
- فضای داخل اتومبیل با قفل اتوماتیک
بیشتر بدانید: فوبیا چیست؟
علائم بیماری کلاستروفوبیا
نشانه‌های این اختلال می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند، اما معمولا شامل واکنش‌های جسمی و روانی در مواجهه با فضاهای بسته و محدود می‌شوند که عبارت‌اند از:
علائم جسمی تنگناهراسی
- تپش قلب سریع
- تعریق بیش از حد
- حالت تهوع
- لرزش بدن
- احساس ضعف
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- سرگیجه و احساس از دست دادن تعادل
- خشکی دهان
- احساس فشار در قفسه سینه
علائم روانی تنگناهراسی
- ترس شدید از گیر افتادن و احساس ناتوانی در فرار کردن
- حس از دست دادن کنترل و دیوانه شدن
- ترس شدید، وحشت‌زدگی و احساس بروز حملات پانیک
- نیاز فوری به ترک محیط بسته
- احساس خفگی و اتمام اکسیژن محیط
اگر علائم فوق آن‌قدر شدید هستند که بر زندگی روزمره شما تاثیر منفی گذاشته‌اند، حتما به روانشناس مراجعه کنید.
بیشتر بدانید: آگورافوبیا چیست؟
علت کلاستروفوبیا
در حال حاضر، متخصصان سلامت روان یک دلیل مشخص برای اختلال کلاستروفوبیا یا ترس از فضاهای بسته پیدا نکرده‌اند. آن‌ها معتقدند، ترکیبی از عوامل محیطی، ژنتیکی، تجربیات کودکی و عملکرد مغز می‌توانند باعث ایجاد این نوع فوبیا شوند.
در ادامه درباره دلایل احتمالی تنگناهراسی بیشتر توضیح می‌دهیم:
۱- تجربیات ناخوشایند
این اختلال می‌تواند بر اثر یک تجربه ناخوشایند یا اتفاق آسیب‌زا ایجاد شود. به عنوان مثال، کودکی که در یک فضای بسته مانند کمد یا اتاق خواب گیر افتاده است، مستعد ابتلا به تنگناهراسی است. همچنین گیر افتادن در فضاهای بسته و کوچک مانند آسانسور، حمام یا اتاق تاریک برای مدت طولانی و تجربه خفگی یا ناتوانی در نفس کشیدن می‌توانند قرار گرفتن مجدد در آن موقعیت‌ها را برای فرد دشوار کند.
بیشتر بدانید: فوبیای خاص
۲- عوامل ژنتیکی
برخی متخصصان معتقدند، این نوع فوبیا می‌تواند بر اثر نقص در ژنی به نام GPM6A ایجاد شود. در واقع، می‌توان گفت اگر والدین دچار کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی باشند، احتمال ابتلای فرزندان به این نوع فوبیا وجود دارد. همچنین فوبیاها از جمله تنگناهراسی می‌توانند از طریق یادگیری مشاهده‌ای از والدین و اطرافیان منتقل شوند.
۳- عملکرد مغز و سیستم عصبی
مطالعات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به ترس از فضاهای بسته و محدود در آمیگدال مغز خود (بخشی از مغز که ترس را پردازش می‌کند) بیش‌فعالی دارند. این بخش از مغز برای شرطی‌سازی ترس و ایجاد واکنش جنگ یا گریز، در مواقعی که محرک یا موقعیت هولناکی وجود دارد، نیاز است. اما فرد مبتلا به تنگناهراسی به دلیل فعالیت بیشتر آمیگدال، واکنش شدیدی به موقعیت‌های استرس‌زا همچون فضاهای بسته نشان می‌دهد.
۴- شرطی‌سازی ذهنی
زمانی که فرد چندین بار در موقعیت‌های مشابه مانند گیر افتادن در آسانسور، درگیر احساس ترس و اضطراب شده باشد، ذهن او این موقعیت‌ها را با خطر مرتبط می‌داند و ترس شدید و غیر منطقی را تقویت می‌کند.
بیشتر بدانید: فوتوفوبیا
اختلال کلاستروفوبیا در کودکان چگونه است؟
این اختلال در کودکان نسبت به بزرگسالان شایع‌تر است، زیرا کودکان ترس و هراس بیشتری نسبت به فضاهای بسته و محدود دارد. با این حال، هر میزان از ترس و وحشت کودکان را نمی‌توان با کلاستروفوبیا مرتبط دانست. زمانی که متخصص سلامت روان علائمی همچون کج‌خلقی، قایم شدن، آویزان شدن از افراد یا اشیا، مقاومت زیاد برای مواجه شدن با اشیا، مکان و موقعیت‌هایی که باعث ترس می‌شود را به طور مکرر در کودک مشاهده کند، ابعاد مختلف تنگناهراسی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
روش تشخیص تنگناهراسی
این بیماری معمولا بر اساس علائم رفتاری و واکنش‌های فرد در موقعیت‌های خاص تشخیص داده می‌شود. متخصص سلامت روان برای این منظور معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و درباره سابقه ترس و شدت آن از بیمار سوالاتی می‌پرسد. همچنین در صورت نیاز ممکن است مصاحبه بالینی (ارزیابی روانشناختی) یا تست مواجهه ذهنی و عملی (تجسم یک موقعیت ترسناک در ذهن مانند آسانسور یا قرار گرفتن فرد در آن موقعیت با شرایط کنترل‌شده) انجام شود.
بیشتر بدانید: ترایپوفوبیا چیست؟
درمان کلاستروفوبیا چیست؟
برای درمان قطعی تنگناهراسی باید به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. برای اثربخشی بهتر مراحل درمان این اختلال، فرد مبتلا باید نسبت به بیماری و علت ایجاد آن آگاهی داشته باشد. متخصص سلامت روان معمولا پس از مشخص کردن علت کلاستروفوبیا، بسته به سطح و شدت بیماری از راه‌کارهای درمانی مختلف همچون موارد زیر استفاده می‌کند:
۱- درمان شناختی رفتاری (CBT)
یکی از رایج‌ترین روشهای درمان کلاستروفوبیا است که در آن فرد می‌آموزد تا افکار منفی و غیر منطقی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را با الگوهای فکری منطقی جایگزین کند.
۲- مواجهه درمانی
در این روش، فرد به صورت تدریجی و کنترل‌شده در فضاهای بسته قرار می‌گیرد تا حساسیت او نسبت به این موقعیت‌ها کمتر شود. متخصصان طرفدار این روش درمانی مدعی هستند که هر چه فرد بیشتر در معرض آن چیزی که می‌ترسد قرار بگیرد، کمتر دچار ترس شدید و غیر منطقی می‌شود. برای این منظور، ابتدا از بیمار می‌خواهند عکس فضای بسته را ببیند، سپس آن را در ذهن خود تجسم کند و در مراحل بعدی به کمک درمانگر در آن موقعیت قرار می‌گیرد.
۳- درمان رفتاری هیجانی منطقی (REBT)
این روش، نوعی از درمان شناختی رفتاری است که به صورت عمل‌گرا انجام می‌شود و بر زمان حال تاکید دارد. در روش REBT باید به احساسات، نگرش‌ها و رفتارهای ناسالم توجه کنید و آن‌قدر درباره باورهای غیر منطقی خود حرف بزنید تا جایگزین سالم و واقع‌بینانه برای آن پیدا شود.
۴- تکنیک آرامش و تجسم
یکی از تکنیک‌هایی که روانشناسان برای آرام کردن فرد مبتلا به کلاستروفوبیا آموزش می‌دهند، استفاده از روش آرامش و تجسم است. در این تکنیک، فرد موقع تجربه علائم تنگناهراسی تمریناتی همچون شمارش معکوس از ۱۰ یا تجسم فضای امن را انجام می‌دهد. متخصصان سلامت روان معتقدند، این تکنیک‌ها به آرامش اعصاب شما کمک می‌کنند و موجب کاهش سطح وحشت‌زدگی می‌شوند.
۵- واقعیت مجازی (VR)
در روش واقعیت مجازی فضاهایی همچون آسانسور یا دستگاه MRI به کمک کامپیوتر شبیه‌سازی شده‌اند تا فرد بدون احساس خطر در معرض این موقعیت‌ها قرار بگیرد. در واقع، تجربه فضاهای بسته و محدود در دنیای مجازی به بیمار کمک می‌کند تا با ترس شدید و غیر منطقی خود در یک محیط امن کنار بیاید.
۶- دارو درمانی
پزشک زمانی از دارو برای کلاستروفوبیا استفاده می‌کند که شدت علائم این اختلال زیاد باشد و فرد به کمک راه‌کارهای فوق آرام نشود. به طور معمول، داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب در کنار روان‌درمانی برای بهبود تنگناهراسی تجویز می‌شوند، اما درمان کامل این اختلال به تنهایی با دارو درمانی امکان‌پذیر نیست.
بیشتر بدانید: فوبیای اجتماعی
روشهای مدیریت کلاستروفوبیا
اغلب افراد برای پیشگیری از تنگناهراسی سعی می‌کنند در فضاهایی که باعث بروز این اختلال می‌شود، قرار نگیرند. این روش راه‌حل خوبی برای بلندمدت نیست، زیرا ممکن است گاهی در فضای بسته و محدود قرار بگیرید و نتوانید به سرعت از آن خارج شوید.
برای پیشگیری از حملات عصبی و مشابه پانیک که با ترس از تنگنا و مکان‌های محدود مرتبط هستند، نکات زیر را رعایت کنید:
- عمیق و آرام نفس بکشید و در هر نفس تا سه بشمارید.
- به خود یادآور شوید که ترس‌تان غیر طبیعی است و فضای بسته تهدیدی برای شما ایجاد نمی‌کند.
- از تکنیک گفتگوی سالم با خود استفاده کنید، مثلا بگویید: این فقط یک احساس گذرا است و به من آسیبی نمی‌زند.
- روی یک شی خاص تمرکز کنید یا مثلا موسیقی و پادکست گوش دهید تا ذهن‌تان از ترس منحرف شود.
- یک مکان یا لحظه‌ای را تجسم کنید که برایتان آرامش‌بخش است.
- شمارش معکوس از ۱۰ انجام دهید یا روی جزئیات محیط اطراف خود متمرکز شوید.
راهنمای مراجعه به پزشک
کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی یکی از رایج‌ترین انواع فوبیاها است که با ترس شدید از فضاهای بسته و کوچک همراه می‌شود. این نوع فوبیا می‌تواند بر زندگی روزمره فرد تاثیر منفی بگذارد و باعث شود بیمار از قرار گرفتن در فضاهای بسته مانند آسانسور اجتناب کند. خوشبختانه، در حال حاضر راه‌کارهای مختلفی برای درمان تنگناهراسی وجود دارند که بهترین گزینه توسط روانشناس بسته به سطح و شدت اختلال انتخاب می‌شود.
ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با علل، علائم و روشهای درمانی اختلال ترس از فضاهای بسته و محدود آشنا کردیم. اگر درباره نحوه درمان آن متناسب با شرایط خاص خود سوالاتی دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این بیماری در دسته اختلالات اضطرابی و فوبیای موقعیتی جای می‌گیرد و به معنی ترس شدید و غیر منطقی از فضاهای بسته و محدود است.
بله. خوشبختانه این اختلال به کمک روش‌هایی همچون درمان شناختی رفتاری، درمان رفتاری هیجانی منطقی، واقعیت مجازی، تکنیک تجسم و آرامش، مواجهه درمانی و دارو درمانی بهبود پیدا می‌کند.
رایج‌ترین انواع تنگناهراسی شامل ترس از فضاهای بسیار کوچک، ترس از فضاهای بدون خروجی واضح، ترس از ازدحام جمعیت، ترس از تجهیزات پزشکی و درمانی، ترس از وسایل نقلیه کوچک و ترس از تجربیات ناخوشایند گذشته می‌شوند.
منابع: webmd | healthline
