دیر حرف زدن کودک نشانه چیست؟ از علائم تا روش‌های درمان

سرعت رشد هر کودک با دیگری متفاوت است، اما اگر بعضی توانایی‌ها مانند حرف‌زدن، از سن و زمان مشخصی دیرتر صورت بگیرند، نیاز به پیگیری و کشف دلایل وجود دارد. دیر حرف زدن کودک می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به یک بیماری عصبی، اختلالی در رشد یا کم‌شنوایی باشد. خبر خوب این است که بیشتر مشکلات گفتاری و تاخیر در صحبت‌کردن، قابل درمان هستند. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده، درباره دلایل چنین مشکلی می‌خوانید و با روش‌های درمان موجود هم آشنا می‌شوید.

دیر حرف زدن کودک به چه معناست؟

توانایی گفتار به معنای ایجاد صداها و گفتن کلمات است. کودکی که دیر حرف می‌زند، توانایی ساختن صداهای صحیح برای ایجاد کلمات را ندارد. گاهی هم ریشه این تاخیر مشکلاتی در درک و برقراری ارتباطات کلامی و غیرکلامی است.

در واقع، برخی از کودکان به دلیل ناتوانی در ایجاد صوت و صدای صحیح کلمات نمی‌توانند صحبت کنند و برخی هم صداهای صحیح را تولید می‌کنند، اما در ساختن کلمات، عبارات و جملات منطقی ناتوان هستند. ضمن اینکه در درک کلام دیگران هم ضعیف یا ناتوان‌اند.

بیشتر بدانید: لالی انتخابی

مهارت‌های گفتاری کودک در ۳ سال نخست زندگی

برای بررسی عمیق‌ دیر حرف زدن کودکان باید بدانیم که اصلا از چه زمانی و از چه موقع، شروع به استفاده از کلام، گفتار و صوت می‌کنند. موضوع گفتار و زبان از زمانی شروع می‌شود که کودک برای نخستین‌بار ناله و گریه می‌کند. 

کم‌کم و با گذشت ماه‌های نخست زندگی، اصوات ناله یا نق‌زدن کودک پیشرفته‌تر می‌شوند و بیشتر به گوش می‌رسند. همین آوا و اصوات هستند که نخستین کلمات کودک در سنین بالاتر را می‌سازند.

براساس پژوهش‌ها و مطالعات روی کودکان مختلف، تقسیم‌بندی‌هایی برای رشد کلامی کودکان در سنین مختلف طراحی شده است. 

۰ تا ۱ سالگی

اگر در ۲ ماهگی، خبری از هیچ آوایی از سوی کودک نیست، احتمالا پای مشکل دیر حرف زدن به میان است. معمولا از ۴ تا ۶ ماهگی، زبان شروع به رشد می‌کند و کودک با ایجاد صداهای خنده و غرغرکردن، درک خود از محیط را نشان می‌دهد.

از ۷ ماهگی به بعد هم باید کودک کلمات ساده‌ای را که می‌شنود، کاملا درک کند. ضمن اینکه در حوالی یک سالگی کلماتی مانند «ماما» و «بابا» گفته می‌شوند.

۱ تا ۲ سالگی

در این سنین، کودک باید دستورات و سوالات ساده را درک کند و با اعضای بدن آشنا شود. یادگیری کلمات تازه و ابراز واکنش نسبت به داستان‌ها، تصاویر یا آهنگ‌ها هم در همین مقطع سنی رخ می‌دهد. علاوه‌بر این‌ها، امکان طرح پرسش‌های ساده از سوی کودک هم وجود دارد.

۲ تا ۳ سالگی

در این بازه زمانی هم به دایره لغات کودک اضافه می‌شود و در حدود ۱۰۰۰ کلمه را بلد خواهد بود. علاوه‌بر این، کودکان در سن ۳ سالگی معمولا توانایی‌های گفتاری زیر را هم دارند:

• نام خود را صدا می‌کنند؛
• دیگران را با نام کوچک صدا می‌کنند؛
• داستان می‌گویند، شعر و ترانه می‌خوانند؛
• در جملات ۳ و ۴ کلمه‌ای از اسم، صفت و فعل استفاده می‌کنند.

نشانه‌های دیر حرف زدن کودکان 

بعضی از علائم نشان می‌دهند که کودک در حرف‌زدن تاخیر و مشکلاتی دارد. برای مثال، موارد زیر از جمله نشانه‌های تاخیر و دیر حرف زدن کودک هستند:

دیر حرف زدن کودک دو ساله	کودک کمتر از ۵۰ کلمه می‌داند.
تاخیر کلامی در دو و نیم سالگی	کودک از عبارات دوکلمه‌ای ترکیبی استفاده نمی‌کند و نمی‌تواند فعل و اسم‌ها را در جملاتش به کار بگیرد.
دیر حرف زدن کودک سه ساله	کودک دست‌کم، ۲۰۰ کلمه بلد نیست و اشیا و افراد را به نام واقعی صدا نمی‌کند. ضمنا درک حرف‌های او برایتان آسان نیست.
دیر حرف زدن کودک ۴ ساله و بزرگ‌تر	کودک نمی‌تواند کلماتی را که پیش‌تر یاد گرفته، استفاده کند.

حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است؟

اگر کودک شما به حوالی ۱۴ ماهگی رسیده و اولین کلمات خود را نگفته است، باید به پزشک اطفال مراجعه کنید. بررسی و زیر نظرگرفتن رشد گفتار و زبان در کودکان در این مواقع ضروری است. اگر دیرتر اقدام کنید، احتمال دارد که مسیر بهینه درمان را از دست بدهید. 

بیشتر بدانید: نوزاد از چند ماهگی میخنده؟

دلایل دیر حرف زدن کودکان

برای رفع مشکل تاخیر در صحبت‌کردن، باید بدانیم که چه عواملی باعث دیر حرف زدن کودک می‌شود و ریشه‌های آن را پیدا کنیم. هرچند که سرعت رشد و توانایی بچه‌ها یکسان نیست، اما دیر حرف‌زدن می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات فیزیکی یا ذهنی باشد و برای همین، نیاز به پیگیری دقیق دارد. در ادامه، به دلایل احتمالی این تاخیر اشاره می‌کنیم.

۱. مشکلات ساختار دهان

دیر حرف زدن کودک می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکل در ساختار دهان، زبان یا کام او باشد. بعضی از کودکان هم دچار مشکل آنکیلوگلوسیا (ankyloglossia) هستند و زبانشان در بازگویی برخی از حروف بند می‌آید. در این وضعیت، زبان به سقف دهان می‌چسبد و امکان صحبت‌کردن برای کودک سخت می‌شود. در نتیجه، گفتن و ادای برخی حروف دشوار و نشدنی خواهد بود. 

۲. کم‌شنوایی

کودکی که کلمات و صداها را به‌ خوبی نمی‌شنود، در بازگویی و ادای کلمات هم ناتوان و دچار مشکل خواهد بود. یکی از نشانه‌های کم‌شنوایی این است که وقتی او را صدا می‌کنید، هیچ واکنشی بروز نمی‌دهد. یا زمانی که از یک وسیله نام می‌برید، توجهی از خود نشان نمی‌دهد، اما اگر با ایما و اشاره یا ادا درآوردن، صحبت کنید، به شما واکنش نشان می‌دهد.

دقت کنید که این‌ها تنها علامت‌های کم‌شنوایی و اختلال در صحبت‌کردن نیستند. بنابراین، اهمیت مراجعه به پزشک و چکاپ شنوایی و توانایی‌های گفتاری کودکان بسیار مهم است. 

۳. اختلالات زبان و گفتار

بعضی از کودکان در حوالی ۳ سالگی، قدرت درک کلام دیگران را دارند، اما خودشان حرف نمی‌زنند. آن‌ها می‌توانند ارتباطات غیرکلامی برقرار کنند، اما ناتوانی در صحبت‌کردن نشان می‌دهد که احتمالا دچار نوعی اختلال گفتاری هستند.

بعضی از کودکان هم برخی کلمات را ادا می‌کنند، اما نمی‌توانند آن‌ها را با سیری منطقی و در قالب عبارتی معنی‌دار بگویند. این دسته از بچه‌ها هم احتمالا دچار اختلالات زبانی هستند. 

برخی از مشکلات زبانی و گفتاری ریشه در اختلالات مغزی دارند و حاکی از نوعی ناتوانی یادگیری هستند. یکی از دلایل چنین مشکلات و اختلالاتی تولد زودهنگام است. در واقع، احتمال دیر حرف زدن کودک نارس بیشتر از کودکان دیگر خواهد بود.

۴. فقدان تحریک

حرف‌زدن واکنشی ارتباطی است، یعنی زمانی که دیگران با ما صحبت می‌کنند، با سخن‌گفتن جواب آن‌ها را می‌دهیم و یک ارتباط شکل می‌گیرد. نقش محیط در توانایی صحبت‌کردن و رشد اهمیت زیادی دارد.

اگر کودک در محیطی رشد کند که با او صحبت نمی‌شود، مورد توجه نیست و در تعامل با اطرافیان قرار ندارد، دچار مشکلات کلامی هم می‌شود. فقدان تحریک یا نبود کسانی که به‌ درستی و مداوم با کودک ارتباط کلامی برقرار می‌کنند، روی صحبت‌کردن او اثر منفی می‌گذارد.

بیشتر بدانید: علائم دندان درآوردن نوزاد

۵. اختلالات طیف اوتیسم

در بسیاری از کودکان مبتلا به طیف اوتیسم هم اختلالات گفتاری و زبانی دیده می‌شود. از نشانه‌های مشکلات گفتاری کودکان مبتلا به این اختلال باید به موارد زیر هم اشاره کنیم:

• تکرار عبارت‌ها
• بروز رفتارهای تکراری
• وجود اختلال در تعاملات اجتماعی

۶. مشکلات عصبی

بعضی از اختلالات عصبی روی عضلات مورد استفاده برای حرف‌زدن، اثرات منفی می‌گذارند. از جمله مشکلات و اختلالات عصبی که صحبت‌کردن کودک را با مشکل مواجه می‌کنند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• فلج مغزی
• دیستروفی عضلانی
• آسیب‌های مغزی تروماتیک

۷. ناتوانی‌های ذهنی

گاهی‌اوقات، مشکلات و ناتوانی‌های ذهنی باعث دیر حرف زدن کودک می‌شوند. اگر کودک شما صحبت نمی‌کند، شاید دچار نوعی ناتوانی ذهنی است و مشکلی شناختی دارد. منظور از مشکلات شناختی اختلالاتی مربوط به حافظه، توجه، تمرکز، یادگیری، تصمیم‌گیری و حل مسأله است.

در واقع، گاهی مشکل تاخیر در صحبت‌کردن ریشه در ناتوانی‌های ذهنی دارد و ارتباطی میان آن و ایجاد کلمات در ساختار زبانی و گفتاری کودکان نیست. 

بیشتر بدانید: علائم اسکیزوفرنی در کودکان

۸. دوزبانه بودن

دیر حرف زدن کودکان دو زبانه هم موضوع رایجی است. رشد در محیط دوزبانه می‌تواند عاملی برای تاخیر در صحبت‌کردن باشد. کودکی که در چنین محیطی قرار می‌گیرد، باید دو زبان مختلف را به‌طور همزمان پردازش کند. این روند کمی دشوار است و ترکیب کلمات و ساختن جملات را کُندتر می‌کند. 

۹. کمبود برخی مواد و ویتامین‌ها

تغذیه هم نقش مهمی در رشد توانایی‌های مختلف کودکان دارد. کمبود مواد و ویتامین‌های زیر می‌تواند باعث دیر حرف زدن کودک شود:

• ویتامین‌های A، C و E
• اسیدهای چرب امگا 3
•  آهن، روی

این مواد به عملکردهای شناختی و سلامت اعصاب کودکان کمک می‌کنند. کمبود هریک از این‌ها روی توانایی صحبت‌کردن و یادگیری کلمات اثر منفی می‌گذارد.

بیشتر بدانید: کودک آزاری

برای دیر حرف زدن کودک چه باید کرد؟

با مراجعه به دکتر برای دیر حرف زدن کودک، مانع از بروز سدهای ارتباطی میان او و دیگران شوید. بنا به توصیه اطفال آمریکا، کودکان باید در سنین زیر، مورد بررسی قرار بگیرند تا صحت و سلامت گفتار و زبانشان معاینه شود:

• ۹ ماهگی
• ۱۸ ماهگی
• ۳۰ ماهگی

روند تشخیص تأخیر در حرف زدن کودک

۱۰ تا ۲۰درصد کودکان ۲ ساله دچار تاخیر در صحبت‌کردن کامل و متناسب با سن خود هستند. در این میان، شمار پسرانی که دیرتر حرف می‌زنند، ۳ برابر دختران است. علت دیر حرف زدن کودک پسر نسبت به دختران کاملا مشخص نیست. 

برای تشخیص دیر حرف‌زدن، نیاز به مراجعه منظم به پزشک است. در اوقاتی که پیش‌تر نام برده شدند، کودک را نزد متخصص اطفال ببرید تا چکاپ و بررسی‌های لازم را انجام بدهد.

برای تشخیص دیر حرف‌ زدن کودک، پزشک اطفال دهان، کام و زبان او را بررسی می‌کند. معاینه سطح شنوایی بچه‌ها هم برای ارزیابی وضعیت گفتار و زبان آن‌ها ضروری است. در برخی موارد، پزشکان برای رسیدن به نتیجه‌ای نهایی  از کمک متخصصان زیر هم بهره می‌برند:

• شنوایی‌سنج
• متخصص مغز و اعصاب
• آسیب‌شناس گفتار و زبان

درمان حر‌ف‌نزدن کودکان

روش‌های مختلفی برای دیر حرف زدن کودک وجود دارد. بنا به اینکه علت ماجرا چیست و چرا چنین وضعیتی به وجود آمده، از اقدامات مختلفی مانند موارد زیر استفاده می‌شود. تجربه دیر حرف زدن کودک معمولا برای والدین وحشتناک و سخت است، اما راه‌کارهای متنوعی دارد و نباید ناامید و نگران بمانند.

گفتاردرمانی

معمولا نخستین درمان پیشنهادی، مراجعه به مراکز گفتاردرمانی است. اگر مشکل کودک محدود به گفتار باشد، این روش کافی و مفید خواهد بود. اگر به‌موقع از این خدمات درمانی استفاده کنید، مشکل کودک با سرعت مناسب و پیش از رفتن به مدرسه حل می‌شود. گفتاردرمان‌ها به‌‌طور مستقیم با کودک تمرین می‌کنند و به والدین و مراقبان او هم نکات لازم برای پیش‌برد درمان را آموزش می‌دهند.

درمان مشکلات زمینه‌ای

در برخی از کودکان، مشکلات حرف‌زدن ریشه در ابتلا به اختلال و بیماری‌های دیگری دارد. بنابراین، برای درمان تاخیر در حرف‌زدن باید به‌سراغ حل مساله و عامل اصلی بروید. برای نمونه، با رفع مشکلات زیر، امکان درمان دیر حرف‌زدن به وجود می‌آید:

• رفع مشکلات شنوایی
• درمان بیماری‌های ساختار زبان و دهان
• انجام اقداماتی مانند کاردرمانی و فیزیوتراپی
• مدیریت و درمان اختلالات عصبی مختلف کودک

بیشتر بدانید: بوسیدن نوزاد

توصیه به والدین و مراقبان کودک

نقش محیط و افرادی که با کودک زندگی می‌کنند، در شکل‌گیری توانایی کلامی او بسیار پررنگ است. اقدامات زیر می‌توانند به حرف‌زدن بهتر کودک و درمان تاخیر کلامی کمک کنند:

• با کودک به‌طور مستقیم حرف بزنید و او را مخاطب قرار بدهید.
• زمانی که کسی از کودک چیزی می‌پرسد، به‌جای او جواب ندهید.
• هنگام حرف‌زدن از حرکات و اشاره‌کردن به اشیا هم کمک بگیرید.
• از کودک سوال بپرسید و به او زمان و حق انتخاب در پاسخ‌گویی بدهید.
• برای کودک کتاب بخوانید و تصاویر کتاب را به او نشان و توضیح بدهید.
• زمان صحبت با کودک صبور باشید و تمام تمرکز خود را به حرف‌زدن او معطوف کنید.
• حتی اگر متوجه خواسته کودک شده‌اید، صبر کنید تا او به طور کامل برایتان توضیح بدهد.
• اشعار و ترانه‌هایی برای کودک بخوانید که ساده هستند و امکان تکرار آن‌ها برایش وجود دارد.
• به‌جای اصلاح مستقیم اشتباهات کلامی بچه‌ها، سعی کنید که واژه و جمله صحیح را برایش تکرار کنید.
• فضایی برای معاشرت بیشتر کودک با بچه‌هایی فراهم کنید که از مهارت‌های کلامی و گفتاری خوبی برخوردارند.

دارو برای دیر حرف زدن کودک

معمولا برای رفع مشکل دیر حرف‌زدن کودکان از داروی خاصی استفاده نمی‌شود. تنها زمانی داروها مفید خواهند بود که علت این مشکل، ابتلا به یک اختلال عصبی یا روانی باشد. برای مثال، در موارد زیر، امکان تجویز دارو وجود دارد:

• استفاده از دارو برای دیر حرف زدن کودک بیش فعال
• رفع اختلالاتی مانند بیش‌فعالی-کم‌توجهی
• درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی

درمان دیر حرف زدن کودک در طب سنتی

یادتان باشد که توصیه‌های طب سنتی را با مشورت پزشک و زیر نظر متخصص پیاده‌سازی کنید. در واقع، تنها در صورتی باید به تجویزات این طب اعتماد کنید که از پشتوانه علمی و پژوهشی کافی برخوردار باشند. 

برای دیر حرف زدن کودک در طب سنتی توصیه‌هایی وجود دارد. هرگز بدون مشورت با پزشک اطفال و متخصصان مربوط به مشکل کودک خود، اقدام به استفاده از این موارد نکنید:

• ماساژدرمانی برای بهبود گردش خون در مغز و تقویت عملکرد سیستم عصبی
• مصرف غذاهای گرم و خشک مانند دارچین و عسل برای تقویت انرژی
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات برای تقویت سیستم عصبی
• ماساژ بدن با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون

علت دیر حرف زدن کودک در طب سنتی، عوامل و دلایلی مانند سردی مزاج، اختلالات عصبی و ضعف عمومی بدن عنوان می‌شود. باز هم تاکید می‌کنیم که از نتایج و توصیه‌های این نوع از طب، فقط در صورت مشورت و تایید پزشک استفاده کنید.

آیا دیر حرف زدن کودک نشانه کم هوشی است؟

حرف نزدن کودک یا دیر حرف‌زدن او لزوما به معنای کم‌هوشی نیست. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که گاهی، الگوهای رشد افراد بسیار باهوش هم با کودکان دیگر متفاوت است. برای مثال، امکان دارد که دچار تاخیر در حرف‌زدن باشند. این مشکل ریشه در عوامل و دلایل گوناگونی دارد و به هیچ عنوان، نشانه‌ای قطعی از کم‌هوشی نیست. حرف نزدن کودک ۴ ساله یا هر سن دیگری، باید با مراجعه به متخصص اطفال و پزشکان دیگر پیگیری و درمان شود.

جمع بندی

دیر حرف زدن کودک نیاز به پیگیری سریع و به‌موقع دارد. اگر این مشکل را پیگیری نکنید، امکان بروز اختلالات روانی، اجتماعی و رفتاری مختلف در کودک قوت می‌گیرد. با مراجعه به دکتر اطفال، سرنخ‌های لازم برای حرکت در مسیر درمان را به دست خواهید آورد.

برای این کار می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر انلاین اطفال مشورت کنید. همچنین، می‌توانید از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص کودکان از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سؤالات متداول

منابع:

healthline.com | kidshealth.org | toddlertalk.com |