استفراغ خونی چیست؟ + علت، علائم و روش‌های درمان آن

استفراغ خونی که به آن در اصطلاح پزشکی هماتمز یا هماتمزیس (Hematemesis) می‌گویند، یک علامت نگران‌کننده است که می‌تواند نشان‌دهنده مشکل جدی در دستگاه گوارش باشد. این عارضه بر اثر دلایل مختلفی بروز پیدا می‌کند و بسیار مهم است تا در اسرع وقت علت ایجاد آن توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار بگیرد. رنگ و ظاهر خون معمولا بسته به منبع خونریزی و مدت زمان وجود آن در معده، متفاوت است و به پزشک در پیدا کردن علت استفراغ خونی کمک می‌کند.

در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا بررسی کنیم خون بالا اوردن نشانه چه بیماری است و چگونه می‌توان آن را درمان کرد.

استفراغ خونی چیست؟

این عارضه به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد هنگام استفراغ، خون دفع می‌کند. در واقع، ممکن است فرد خون را همراه با محتویات معده خارج کند یا آن را به تنهایی بالا بیاورد. اگر عکس استفراغ خونی را دیده باشید حتما می‌دانید که بالا اوردن خون صرفا به معنی وجود رگه‌های خون در استفراغ نیست. در این عارضه ممکن است مقدار زیادی خون قرمز روشن یا دانه‌های قهوه‌ای رنگ (ناشی از ماندن خون برای مدت طولانی در معده) از گلو خارج شوند.

وجود خون در استفراغ به هیچ‌وجه طبیعی نیست و نباید دست کم گرفته شود. مقدار کم خون می‌تواند نشانه آسیب جزئی یا خون‌دماغ باشد، اما هماتمزیس یک وضعیت حاد پزشکی به‌شمار می‌آید و معمولا نشان‌دهنده بیماری جدی است.

علائم بالا اوردن خون

معمولا رنگ خون دفع‌شده همراه با محتویات معده از قرمز روشن تا قهوه‌ای متغیر است. برخی افراد ممکن است بسته به علت خون بالا اوردن، علائم دیگری را هم تجربه کنند که عبارت‌اند از:

• سرگیجه، احساس ضعف و غش
• ضربان قلب تند
• گیجی
• پوست سرد و رنگ‌پریده
• تحریک‌پذیری و بی‌قراری
• اضطراب
• حالت تهوع
• تاری دید
• گشاد شدن مردمک چشم
• کاهش تولید ادرار
• تنفس کم‌عمق اما بسیار سریع
• معده درد شدید

خون بالا اوردن نشانه چیست؟

اگر شما هم کنجکاو هستید بدانید استفراغ خونی از چیست، خواندن این بخش را از دست ندهید. متخصصان مهم‌ترین دلیل خون بالا اوردن را ناشی از عوامل زیر می‌دانند:

زخم معده

زخم‌های گوارشی یکی از مهم‌ترین دلایل استفراغ خونی هستند. اگر در معده یا مری زخمی وجود داشته باشد و خونریزی کند، احتمالا خون بالا می‌آورید.

تومور بدخیم مری یا معده

استفراغ خونی با رنگ تیره، می‌تواند یکی از علائم سرطان معده یا مری باشد. زمانی که رگ‌های خونی در اطراف تومور معده یا مری به دلیل تحریک و فرسایش دچار پارگی شوند، فرد وضعیت هماتمزیس را تجربه می‌کند.

واریس مری یا معده

زمانی که شبکه عروقی درون معده یا مری دچار آسیب شوند، رگ‌ها و وریدهای واریسی به وجود می‌آیند که آماده پاره شدن هستند. کوچک‌ترین تحریک و آسیب می‌تواند منجر به پارگی آن‌ها و خون بالا اوردن فرد شود.

التهاب حاد

التهاب حاد معده و پوشش مری می‌تواند باعث خونریزی رگ‌های درون بافتی شود. برخی عفونت‌ها، مصرف زیاد الکل، داروهای NSAID، آسپرین و رفلاکس شدید معده ممکن است باعث ایجاد التهاب در دستگاه گوارش و استفراغ خونی شوند.

کدام بیماری‌ها باعث استفراغ خون می‌شوند؟

از دیگر بیماری‌هایی که منجر به بالا اوردن خون می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نارسایی کبدی
• نقص در رگ‌های خونی دستگاه گوارش
• التهاب دوازدهه
• ضایعه دیلافوی (بیرون زدن یک سرخرگ از طریق دیواره معده)
• گاستریت
• ازوفاژیت (التهاب مری)
• سرطان پانکراس
• خوردگی معده (تجزیه بافت پوشش معده)
• زخم پپتیک
• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
• افزایش فشار وریدی

بیشتر بدانید: علت سرگیجه در زنان

علل شایع هماتمزیس در بزرگسالان

علاوه بر تمام مواردی که در بالا عنوان کردیم، استفراغ خونی در بزرگسالان می‌تواند به دلیل عوارض حاد ناشی از زیاده‌روی در مصرف الکل ایجاد شود. این عوارض شامل موارد زیر هستند:

• پارگی در دستگاه گوارش: یکی از عوارض مصرف الکل، استفراغ شدید است که این عارضه در بلندمدت فشار زیادی به معده و روده وارد می‌کند. برخی افراد در چنین شرایطی دچار پارگی روده می‌شوند.
• سیروز: مصرف بیش از حد الکل باعث آسیب رساندن به کبد و ایجاد زخم در آن می‌شود. در چنین وضعیتی احتمال پاره شدن رگ‌های خونی و ورود خون به استفراغ وجود دارد.

علت استفراغ خونی کودکان

این عارضه در نوزادان و خردسالان ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:

• ناهنجاری‌های مادرزادی
• اختلالات انعقاد خون
• کمبود ویتامین K
• آلرژی به شیر
• بلعیدن خون یا اشیای خارجی

آیا استفراغ خونی برای زن باردار خطرناک است؟

حدود یک سوم خانم‌های باردار ممکن است به دلیل تهوع و ویار این دوره دچار استفراغ خونی شوند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که زن حامله به دلیل استفراغ شدید ناشی از ویار دچار پارگی و آسیب به بافت مری شده باشد. با این حال، اگر هماتمزیس را در سه ماه آخر بارداری تجربه کنید، احتمالا نشان‌دهنده خونریزی در دستگاه گوارش یا زخم معده است که باید به دقت توسط پزشک مورد بررسی قرار بگیرد.

استفراغ خونی بعد از عمل بینی طبیعی است؟

در جواب افرادی که نگران بالا اوردن خون پس از عمل بینی هستند، باید بگوییم حالت تهوع و چندین نوبت استفراغ خونی بعد از جراحی بینی طبیعی است. شما ممکن است تا سه روز اول دچار خونریزی از بینی شوید. همچنین، برخی افراد تا یک هفته پس از جراحی، ترشحات خونابه‌ای بینی را در پشت حلق احساس می‌کنند و تصورشان این است که خون بالا آورده‌اند.

آیا ضربه به سر می‌تواند باعث هماتمزیس شود؟

حالت تهوع و استفراغ یکی از نشانه‌های اصلی آسیب جدی به سر و ضربه مغزی هستند. گاهی ممکن است فرد استفراغ خونی بعد از ضربه به سر را تجربه کند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که سر و جمجمه دچار شکستگی‌های متعدد شده باشند و خونریزی داخلی اتفاق افتاده باشد. اگر پس از ضربه به سر، همراه با محتویات معده یا به تنهایی خون بالا آوردید سریعا به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.

روش تشخیص هماتمزیس

پزشک برای تشخیص علت این عارضه ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد زمان شروع و شدت آن سوالاتی می‌پرسد. سپس تاریخچه پزشکی فرد و داروهایی که مصرف می‌کند را مورد بررسی قرار می‌دهد. در نهایت به کمک یک سری بررسی‌های رادیولوژیک مانند CT اسکن، MRI، اسکن PET، سونوگرافی و آندوسکوپی علت اصلی هماتمزیس مشخص می‌شود. همچنین، از ازمایش استفراغ خونی که به پیدا شدن دلیل این عارضه کمک می‌کند، می‌توان به آزمایش خون و آزمایش مدفوع اشاره کرد.

بیشتر بدانید:درمان حالت تهوع خانگی

درمان استفراغ خونی

بهترین گزینه‌های درمانی این عارضه شامل موارد زیر هستند:

دارو درمانی

اگر هماتمزیس به دلیل زخم‌های معده و مری ایجاد شده باشد، پزشک برای کاهش اسید معده و ترمیم زخم‌ها داروی ضد اسید و کنترل‌کننده جریان خون تجویز می‌کند.

انتقال خون

گاهی‌اوقات، استفراغ خونی آن‌قدر شدید است که فرد خون بسیار زیادی از دست می‌دهد. در چنین شرایطی، برای جبران خون از دست‌رفته، تزریق خون انجام می‌شود.

آنژیوگرام

زمانی که دلیل خون بالا اوردن، خونریزی از یک سرخرگ باشد، با استفاده از روش آنژیوگرام محل خونریزی را می‌بندند.

جراحی

اگر سایر روش‌های درمانی به بهبود هماتمزیس کمک نکنند، پزشک از روش جراحی برای بستن زخم‌ها کمک می‌گیرد. همچنین، زمانی که تومورهای معده یا مری دلیل بالا اوردن خون باشند، باید به کمک جراحی آن‌ها را از بافت دچار خونریزی جدا کرد.

درمان خانگی

درمان خانگی استفراغ خونی کارساز نیست. چرا که این عارضه یک مشکل جدی است و به طور کلی نمی‌توان آن را با درمان‌های خانگی مدیریت کرد. با این حال، تا زمان مراجعه به پزشک می‌توانید با استفاده از چند راه‌کار ساده به کاهش خطرات ناشی از این عارضه کمک کنید:

• آرامش خود را حفظ کند و از انجام فعالیت‌های شدید بپرهیزید.
• مقداری آب سرد بنوشید تا شدت خونریزی کاهش پیدا کند.
• تحت هیچ شرایطی مواد غذایی و نوشیدنی‌های گرم، تند، اسیدی و حاوی کافئین مصرف نکنید. 
• به حالت نیمه نشسته دراز بکشید تا احتمال برگشت خون به مری و تحریک آن کاهش یابد.
• بدون مشورت با پزشک از مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن خودداری کنید.

عوارض خون بالا اوردن

برخی عوارض بسته به شدت و علت هماتمزیس ایجاد می‌شوند؛ از جمله:

• کم‌خونی 
• شوک هیپوولمیک 
• ذات‌الریه آسپیراسیون

بعد از استفراغ خونی چه بخوریم؟

بعد از تجربه این عارضه، تغذیه مناسب و محتاطانه به دلیل حساسیت دستگاه گوارش و احتمال آسیب‌دیدگی آن ضروری است. در چنین وضعیتی، باید رژیم غذایی خود را به تدریج آغاز کنید و مواد غذایی نرم و غیر تحریک‌کننده را در برنامه غذایی خود بگنجانید. غذاهای انتخابی شما باید برای معده سبک باشند و هضم‌شان زیاد طول نکشد. 

بهترین مواد غذایی در دوره بهبود هماتمزیس عبارت‌اند از:

• نوشیدن مقدار کافی مایعات شفاف مانند آب، محلول‌های الکترولیت (آب قند یا آب نمک) یا آبگوشت
• برنج سفید ساده و سیب‌زمینی پخته 
• نان تست یا کرار بدون نمک
• مرغ یا تخم مرغ آب‌پز
• موز

اگر پس خوردن هر یک از مواد غذایی بالا دچار درد و ناراحتی در معده شدید یا مجدد خون بالا آوردید، حتما به پزشک معالج خود اطلاع دهید. برای جلوگیری از این رخداد، بهتر است غذاها را به تدریج و زیر نظر متخصص تغذیه به رژیم خود اضافه کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

استفراغ خونی یک وضعیت حاد پزشکی است که می‌تواند بر اثر دلایل مختلفی بروز پیدا کند. تشخیص علت این عارضه کمی مشکل است و نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک متخصص دارد. از طرفی، بسیار مهم است که پس از مشاهده اولین رگه‌های خونی درون استفراغ یا تجربه خون بالا اوردن سریعا به پزشک مراجعه کنید تا علت بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود. 

اگر به دنبال یک پزشک متخصص باتجربه و کاربلد هستید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص داخلی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص داخلی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با متخصص گوارش آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوارش به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.

سوالات متداول

منابع: medicalnewstoday | clevelandclinic