لوبوتومی یکی از بحث‌برانگیزترین روش‌های درمانی در تاریخ روانپزشکی است که در اوایل قرن بیستم برای درمان اختلالات روانی شدید استفاده می‌شد. هدف از این روش جراحی مغز که در ابتدا به عنوان یک نوآوری علمی مورد استقبال قرار گرفت، قطع ارتباط عصبی در لوب پیشانی مغز به منظور کاهش علائم روانی بود. اما خیلی زود مشخص شد که عوارض جانبی ناشی از جراحی لوبوتومی بیشتر از فواید آن است و در نهایت با ظهور داروهای موثرتر کنار گذاشته شد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا بررسی کنیم Lobotomy چیست و چه اثراتی دارد.
فهرست محتوا
لوبوتومی چیست؟
لوبوتومی (Lobotomy) یک روش جراحی مغز در روانپزشکی است که در گذشته برای درمان اختلالات روانی شدید مانند اسکیزوفرنی، افسردگی اساسی و اختلال وسواس فکری (OCD) استفاده می‌شد. مغز انسان دارای لوب‌های مختلفی است که هر یک وظایف خاصی دارند. درمان لوبوتومی با جراحی بر روی لوب فرونتال آغاز می‌شود و هدف آن قطع ارتباط این بخش با سایر قسمت‌های مغز است. این روش در سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ که هیچ درمان دارویی موثری برای بهبود بیماری‌های روانی وجود نداشت، مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر و با توجه به استانداردهای امروزی، روش لوبوتومی خطرناک است و به عنوان یک جراحی غیر انسانی و منسوخ شناخته می‌شود.
مراحل آزمایش لوبوتومی
اولین جراحی لوبوتومی در سال ۱۹۳۵ توسط دانشمند و متخصص مغز و اعصاب پرتغالی به نام Egas Moniz صورت گرفت. مونیز نخستین آزمایش‌های خود را بر روی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و افسردگی شدید انجام می‌داد و معتقد بود که این روش می‌تواند با قطع ارتباط در لوب پیشانی مغز، تغییراتی در رفتار و احساسات بیماران ایجاد کند.
اولین جراحی‌های مونیز نسبتا موفقیت‌آمیز بود، اما عوارض جدی در پی داشت. اگاس مونیز به دلیل توسعه روش لوبوتومی در سال ۱۹۴۹ جایزه نوبل دریافت کرد. این موضوع باعث شد تا روش جراحی مذکور بیش از پیش در جهان شناخته شود. هر چند بعدها بسیاری از منتقدان به دلیل عوارض شدید ناشی از آن به اعطای جایزه نوبل انتقاد کردند.
رفته رفته بروز عوارض جانبی پس از جراحی شدت گرفت و برخی افراد دچار آسیب‌های دائمی شناختی، شخصیتی و حتی مرگ شدند. مجموع این نتایج نامطلوب باعث شد تا لوبوتومی از دهه ۶۰ میلادی منسوخ شود و در حال حاضر، اغلب منتقدان از آن به عنوان یک روش غیر اخلاقی و وحشیانه یاد می‌کنند.
اثرات لوبوتومی
این جراحی برای بیمارانی که سال‌ها از اختلالات روانی رنج می‌بردند، مورد استفاده قرار می‌گرفت. پزشکان فکر می‌کردند محرک‌های غیر طبیعی در لوب پیشانی باعث بروز رفتارهای خشونت‌آمیز و تکانشی می‌شوند. آن‌ها بر این باور بودند که لوبوتومی می‌تواند این محرک‌های غیر طبیعی را کاهش دهد و بیمار را آرام کند.
دانشمندان موافق لوبوتومی در اوایل قرن بیستم از این روش برای درمان اختلالات زیر استفاده می‌کردند:
- افسردگی اساسی
- اختلال وسواس فکری (OCD)
- روان‌پریشی
- روان‌گسیختگی یا اسکیزوفرنی
- روان‌رنجوری مزمن
- جنون جوانی
بیشتر بدانید: تحریک مغناطیسی مغز چیست؟
روش جراحی lobotomy چگونه است؟
در ابتدا این روش به صوت جراحی مغز باز انجام شد که با موفقیت‌هایی همراه بود. پس از آن، متخصصان مغز و اعصاب روش انجام لوبوتومی را کمی اصلاح کردند تا کم‌تهاجمی شود. در ایالات متحده مرسوم بود که بیماران لوبوتومی توسط ایجاد سوراخ در جمجمه درمان شوند. پزشکان، سوراخی در جمجمه ایجاد می‌کردند تا بتوانند ارتباط لوب فرونتال و تالاموس را به کمک پمپاژ الکل به قشر پیشانی قطع کنند. این کار باعث از بین رفتن بافت مغز در آن ناحیه می‌شد.
مدتی بعد، یکی دیگر از دانشمندان به نام والتر فریمن روند جراحی لوبوتومی را تغییر داد. او بر این اعتقاد بود که روش Lobotomy از طریق چشم کم‌تهاجمی‌تر است. در این روش، به جای سوراخ کردن جمجمه از ابزار مخصوصی به نام یخ‌شکن استفاده می‌کردند تا از طریق حدقه چشم وارد جمجمه شود و در مغز سوراخ ایجاد کند. جراح بدین شکل و بدون نیاز به جراحی باز جمجمه به لوب پیشانی مغز برای قطع ارتباط عصبی دسترسی پیدا می‌کرد.
عوارض لوبوتومی
این روش جراحی به دلیل ماهیت تهاجمی و تاثیر مستقیم بر مغز، عوارض جانبی جدی و گاها دائمی به همراه دارد. امروزه متخصصان دریافتند که لوبوتومی اختلالات روانی را درمان نمی‌کند، بلکه عملکرد لوب فرونتال را کاهش می‌دهد. از مهم‌ترین عوارض این روش درمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌تفاوتی
- حواس‌پرتی
- صرع
- عفونت مغزی و آبسه
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
- عدم ابتکار عمل
- کاهش توانایی‌های اجتماعی
- سرخوشی و احساس شادی شدید
- تغییرات قابل توجه در شخصیت
- عدم توانایی در تصمیم‌گیری
- کاهش توانایی شناختی
- مشکلات گفتاری و گاها حرکتی
یکی از انتقادهای وارد شده بر Lobotomy این است که روش مذکور اختلالات روانی را بهبود نمی‌بخشد، بلکه این روش به دلیل محدودیت‌هایی که ایجاد می‌کند به نفع کسانی است که از بیماران لوبوتومی نگهداری می‌کنند.
آیا امروزه لوبوتومی انجام می‌شود؟
بر اساس تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۷ صورت گرفت، روش جراحی لوبوتومی در بسیاری از کشورهای سراسر جهان به ندرت انجام می‌شود. اگر چه تکنیک‌های جدیدی به این جراحی اضافه شده و ریسک خطر آن کاهش یافته، اما همچنان اغلب روانپزشکان و متخصصان مغز و اعصاب آن را به عنوان یک تکنیک درمانی منسوخ معرفی می‌کنند.
این روش در نیمه دوم قرن بیستم به دلیل عوارض جانبی شدیدی که داشت، کنار گذاشته شد. از طرفی، ظهور داروهای روانپزشکی مدرن و روش‌های درمانی غیر تهاجمی مانند روان‌درمانی و تحریک مغناطیسی (TMS) باعث شدند تا درمان با Lobotomy در بسیاری از کشورها غیر رسمی شناخته شود.
با این حال، انجام این جراحی هنوز در برخی کشورها قانونی است. بعضی پزشکان معتقدند در حال حاضر با تکنیک‌های تصویربرداری مانند CT اسکن، MRI و نوار مغزی (EEG) می‌توان قسمت‌های مختلف مغز از جمله لوب پیشانی را به دقت بررسی کرد و جراحی لوبوتومی را با ریسک کمتری انجام داد.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد، کشورهایی که همچنان از Lobotomy حمایت می‌کنند، قوانین خاصی برای استفاده از آن تنظیم کرده‌اند. این روش امروزه در شرایط بسیار خاص و به شکل دقیق‌تر و پیشرفته‌تر انجام می‌شود که به آن جراحی عصبی عملکردی (Functional Neurosurgery) یا نوروسرجری می‌گویند.
منظور از لوبوتومی شیمیایی چیست؟
این اصطلاح به نوعی درمان اشاره دارد که در آن بدون اینکه جراحی فیزیکی روی مغز انجام شود، از داروهای قوی برای کاهش فعالیت مغز و مهار علائم اختلالات روانی استفاده می‌کنند. در واقع، در این روش برخلاف لوبوتومی سنتی که شامل قطع ارتباط عصبی در مغز است، از داروهای خاص کمک می‌گیرند تا عملکرد بخش‌هایی از مغز که در ایجاد اختلالات روانی نقش دارند، سرکوب شود.
در لوبوتومی شیمیایی معمولا از داروهای ضد روان‌پریشی یا داروهای آرام‌بخش قوی مانند کلرپرومازین (Chlorpromazine)، هالوپریدول (Haloperidol) و لیتیوم (Lithium) استفاده می‌کنند. این داروها عملکرد نورون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز را تغییر می‌دهند. امروزه اصطلاح لوبوتومی شیمیایی به ندرت استفاده می‌شود و بیشتر آن را به عنوان یک توصیف غیر رسمی برای درمان دارویی قوی به کار می‌برند. چرا که بسیاری از داروهای روانپزشکی مدرن با دقت بالایی تولید می‌شوند و عوارض جانبی نسبتا کمی برای بیمار ایجاد می‌کنند.
بیشتر بدانید: تحریک مغزی چیست؟
راهنمای مراجعه به پزشک
لوبوتومی نوعی جراحی مغز است که در اوایل قرن بیستم به عنوان یک روش درمانی برای بهبود اختلالات روانی شدید مانند اسکیزوفرنی، افسردگی اساسی و اختلال وسواس فکری استفاده می‌شد. این روش در ابتدا محبوبیت زیادی داشت، اما به دلیل ایجاد عوارض جانبی شدید همچون تغییر شخصیت، از دست دادن توانایی شناختی و حتی مرگ مورد انتقاد قرار گرفت و منسوخ شد.
با ظهور داروهای روانپزشکی، اغلب متخصصان متوجه شدند بهترین راه‌کار برای درمان اختلالات روانی استفاده از روش دارو درمانی و سایر رویکردهای کم‌تهاجمی مانند روان‌درمانی است. اگر درگیر اختلالت روانی و مشکلات عاطفی هستید می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این روش در ایران همچون بسیاری از کشورهای دیگر منسوخ شده است و از آن به عنوان یک روش درمانی غیر اخلاقی و وحشیانه یاد می‌کنند.
پزشکان در طول دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ از این روش برای درمان اختلالات روانی شدید همچون افسردگی اساسی، اسکیزوفرنی یا روان‌گسیختگی، اختلال وسواس فکری، روان‌پریشی و جنون جوانی استفاده می‌کردند.
این روش، نوعی جراحی مغز است که ارتباطات عصبی را در لوب پیشانی قطع می‌کند تا محرک‌های غیر طبیعی به آن ورود نکنند. پزشکان معتقدند این کار باعث می‌شود تا رفتارهای تکانشی و خشونت‌آمیز بیمار برطرف شود.
منابع: medicalnewstoday | webmd
