سلول بنیادی چیست؟ معجزه درمان بیماری‌های صعب‌العلاج

همه انسان‌ها زندگی خود را از یک سلول به نام زیگوت یا تخمک بارورشده شروع می‌کنند. زیگوت تقسیم می‌شود و سلول‌هایی را تولید می‌کند که به سلول‌های تخصصی تمایز می‌یابند و عملکرد خاصی را در بخشی از بدن بر عهده می‌گیرند. به عنوان مثال، گلبول‌های قرمز به طور خاص برای حمل اکسیژن در خون طراحی شده‌اند. سلول بنیادی (Stem cell) یک سلول تمایز نیافته است، به این معنی که می‌تواند به سلول‌هایی تبدیل شود که عملکردهای متعددی را در قسمت‌های مختلف بدن انجام می‌دهند. این مقاله از مجله درمانکده به بحث درباره سلول‌ بنیادی‌ و کاربرد آن‌ اختصاص دارد. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

سلول بنیادی چیست؟

سلول‌‌های بنیادی‌ مواد خام بدن هستند؛ به این معنی که در تولید سایر سلول‌ها با عملکرد تخصصی نقش دارند. تحت شرایط مناسب در بدن یا آزمایشگاه، این سلول‌ها تقسیم می‌شوند و سلول‌های دیگری به نام سلول‌های دختر را تشکیل می‌دهند. سلول‌های دختر به سلول‌های بنیادی جدید یا سلول‌های تخصصی (تمایز یافته) با عملکرد خاص مانند سلول‌های خونی، سلول‌های مغزی، سلول‌های ماهیچه‌ای قلب یا سلول‌های استخوانی تبدیل می‌شوند. در بدن هیچ سلول دیگری به جز سلول بنیادی توانایی تولید انواع سلول‌های جدید را ندارد.

انواع سلول بنیادی

سلول‌‌های بنیادی‌ انواع مختلفی دارند که عبارت‌اند از:

۱. سلول بنیادی جنینی

این سلول‌ها از جنین‌های سه تا پنج روزه به دست می‌آیند. در این مرحله، جنین بلاستوسیست نامیده می‌شود و حدود ۱۵۰ سلول دارد. سلول‌های بنیادی جنینی پرتوان هستند؛ به این معنی که می‌توانند به سلول‌‌های بنیادی‌ بیشتری تقسیم شوند یا سایر سلول‌های بدن را تولید کنند. به همین دلیل، می‌توان از آن‌ها برای بازسازی یا ترمیم بافت‌ها و اندام‌های بیمار استفاده کرد.

بیشتر بدانید: پیوند مغز استخوان چگونه است؟

۲. سلول بنیادی بالغ

این سلول‌ها به تعداد کم در اکثر بافت‌های بالغ یافت می‌شوند. به عنوان مثال، می‌توان به سلول بنیادی بافت چربی یا مغز استخوان اشاره کرد. تفاوت سلول بنیادی جنینی و بالغ در این است که سلول‌های بنیادی بالغ توانایی کمتری در ایجاد سلول‌های مختلف بدن دارند.

تا همین اواخر، محققان فکر می‌کردند که سلول‌‌های‌ بنیادی‌ بالغ فقط می‌توانند دسته‌ای از سلول‌های مشابه را ایجاد کنند. به عنوان مثال، سلول بنیادی مغز استخوان فقط توانایی تولید سلول‌های خونی را دارد. با این حال، شواهد جدید نشان می‌دهد که این سلول‌ها ممکن است قادر به ایجاد انواع مختلفی از سلول‌ها باشند. به عنوان مثال، سلول‌‌‌ بنیادی‌‌ مغز استخوان احتمالا می‌توانند سلول‌های استخوان یا ماهیچه‌ قلب را تولید کنند. این یافته باعث شده است که محققان آزمایش سلول‌های بنیادی بالغ را روی افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی یا قلبی شروع کنند.

۳. سلول‌های بالغ تغییر یافته که خواص سلول‌های بنیادی جنینی را دارند

دانشمندان با استفاده از برنامه‌ریزی مجدد ژنتیکی موفق شده‌اند سلول‌های بالغ عادی را به Stem cell تبدیل کنند. در حقیقت، محققان با تغییر ژن‌های سلول‌های بالغ، آن‌ها را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که مشابه سلول‌های بنیادی جنینی عمل کنند.

این تکنیک جدید ممکن است امکان استفاده از سلول‌های دستکاری‌شده را به جای سلول‌های بنیادی جنینی فراهم کند و جلوی پس زدن  سلول‌‌های بنیادی‌‌ جدید را توسط سیستم ایمنی بگیرد. با این حال، دانشمندان هنوز نمی‌دانند که آیا استفاده از سلول‌های بالغ دستکاری‌شده روی انسان اثر نامطلوب دارد یا خیر.

محققان توانسته‌اند سلول‌های بافت همبند را بگیرند و آن‌ها را برای تبدیل شدن به سلول‌های عملکردی قلب برنامه‌ریزی کنند. در مطالعات حیوانی، استفاده از سلول‌های قلبی جدید در حیوانات مبتلا به نارسایی قلبی با بهبود عملکرد قلب و افزایش بقا همراه بوده است.

۴. سلول‌های بنیادی پری‌ناتال

محققان سلول‌‌های‌ بنیادی‌ را در مایع آمنیوتیک و خون بند ناف کشف کرده‌اند. این سلول‌ها توانایی تبدیل شدن به سلول‌های تخصصی را دارند. مایع آمنیوتیک در کیسه اطراف جنین قرار دارد و از آن محافظت می‌کند.

کاربرد سلول‌های بنیادی

محققان امیدوارند که تحقیق روی سلول‌‌‌ بنیادی‌ بتواند به موارد زیر کمک کند:

۱. درک نحوه بروز بیماری‌ها

با مشاهده سلول‌‌های بنیادی‌ای که در استخوان‌ها، عضله قلب، اعصاب و سایر اندام‌ها و بافت‌ها بالغ می‌شوند، محققان می‌توانند نحوه ایجاد بیماری‌های مختلف را بهتر درک کنند.

۲. تولید سلول‌های سالم برای جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده

سلول‌‌های بنیادی‌‌ به سلول‌های خاصی تبدیل می‌شوند که می‌توانند برای بازسازی و ترمیم بافت‌هایی که تحت تاثیر بیماری قرار گرفته‌اند یا آسیب دیده‌اند، استفاده شوند. از بیماری های قابل درمان با سلول های بنیادی می‌توان به آسیب‌های نخاعی، دیابت نوع یک، بیماری پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، بیماری آلزایمر، بیماری قلبی، سکته مغزی، سوختگی، سرطان و آرتروز اشاره کرد.

علاوه بر این، به نظر می‌رسد که سلول‌‌های‌ بنیادی‌‌ ممکن است پتانسیل رشد برای تبدیل شدن به بافت جدید و استفاده در پزشکی بازساختی (ترمیم یا جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده) یا پیوند را داشته باشند.

بیشتر بدانیم: لنفوسیتی حاد لوسمی چیست؟

۳. بررسی اثربخشی و ایمنی داروهای جدید

قبل از مصرف هر گونه داروی جدید توسط بیماران، محققان می‌توانند از بعضی از Stem cells برای آزمایش ایمنی و کیفیت دارو استفاده کنند. برای اینکه آزمایش داروهای جدید دقیق باشد، سلول‌ها باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که ویژگی‌های سلول‌های مورد هدف دارو را کسب کنند. به عنوان مثال، می‌توان با تولید سلول‌های عصبی تاثیر یک داروی جدید را برای درمان بیماری‌های عصبی بررسی کرد.

کلام پایانی

سلول‌‌های‌ بنیادی‌‌ تنها سلول‌هایی هستند که می‌توانند به طور نامحدود تکثیر شوند و با ایجاد سلول‌های تخصصی به ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده کمک کنند. در حال حاضر، متخصص خون و آنکولوژی از این سلول‌ها برای کنترل یا درمان سرطان‌های خون و اختلالات خونی استفاده می‌کنند. با این حال، محققان معتقدند که Stem cells احتمالا پتانسیل درمان بیماری‌های دیگری را هم دارند. اگر در این زمینه به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، می‌توانید از طریق سایت درمانکده با دکتر خون و آنکولوژی آنلاین مشورت کنید.

بیشتر بدانیم: کم خونی آپلاستیک؛ علائم، دلایل، عوارض و نحوه درمان

سوالات متداول

منابع: mayoclinic, healthdirect