عوارض پنی سیلین چیست؟ از حساسیت‌های شایع تا واکنش‌های جدی

پنی‌سیلین یکی از پرکاربردترین آنتی‌بیوتیک‌ها در حوزه پزشکی است که توانسته جان میلیون‌ها نفر را از بیماری‌های عفونی نجات دهد. با این حال، همانند هر داروی دیگری ممکن است مصرف آن با عوارض جانبی مختلف همراه باشد.  عوارض پنی سیلین بسیار متنوع است و شامل بثورات پوستی، مشکلات گوارشی و حتی آلرژی می‌شود.

در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی دقیق‌تر این عوارض می‌پردازیم و نکات مهمی را برای پیشگیری و مدیریت آن‌ها با شما به اشتراک می‌گذاریم. اگر از این دارو استفاده می‌کنید یا قصد مصرف آن را دارید، این مقاله را تا انتها بخوانید.

عوارض پنی سیلین

از عوارض پنی سیلین تزریقی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• بثورات پوستی
• تغییر حس چشایی یا بویایی
• سردرد

این دارو همچنین می‌تواند به واکنش‌های آلرژیک و مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها منجر شود و خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی که به سختی درمان می‌شوند را افزایش دهد:

• آلرژی: جدی‌ترین عارضه پنی‌سیلین است و باید فورا درمان شود.
• مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها: استفاده نادرست از پنی‌سیلین و سایر آنتی‌بیوتیک‌ها (برای مثال، زیاده‌روی در مصرف دارو یا تکمیل نکردن دوره درمان) به این عارضه منجر می‌شود.
• عفونت باکتریایی: بعضی از افراد با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به عفونت باکتریایی کلستریدیوم دیفیسیل (C.diff) مبتلا می‌شوند. چون دارو باکتری‌هایی که از رشد C.diff جلوگیری می‌کنند را از بین می‌برد. این عارضه با اسهال شدید، معده‌درد و تب همراه است و به سختی درمان می‌شود.

علائم حساسیت به پنی‌ سیلین

علائم و نشانه‌های حساسیت به پنی‌سیلین یک ساعت پس از مصرف دارو رخ می‌دهند. در موارد نادر، واکنش‌ها می‌توانند ساعت‌ها، روزها یا هفته‌ها بعد از تزریق ظاهر شوند. علائم حساسیت به این دارو عبارت‌اند از:

• بثورات پوستی
• کهیر
• خارش
• تب
• تورم
• تنگی نفس
• خس‌خس سینه
• آبریزش بینی
• خارش و آبریزش چشم
• آنافیلاکسی

در ادامه یک نمونه عکس حساسیت به پنی سیلین آورده شده است:

۱. آنافیلاکسی

از مهم‌ترین عوارض بعد از پنی سیلین می‌توان به آنافیلاکسی اشاره کرد. آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک نادر و تهدید‌کننده حیات است که باعث ایجاد اختلال گسترده در عملکرد سیستم‌های بدن می‌شود. علائم این عارضه شامل موارد زیر است:

• تنگ شدن مجاری تنفسی و گلو و در نتیجه ایجاد مشکل در تنفس
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• سرگیجه یا سبکی سر
• نبض ضعیف و تند
• افت فشار خون
• تشنج
• از دست دادن هوشیاری

۲. واکنش‌های تاخیری ناشی از حساسیت به پنی‌سیلین

واکنش‌های نادر روزها یا هفته‌ها پس از مصرف پنی‌سیلین ایجاد می‌شوند و گاهی‌اوقات بعد از توقف استفاده از دارو هم ادامه پیدا می‌کنند. این عوارض عبارت‌اند از:

• بیماری سرم (Serum sickness) که باعث تب، درد مفصل، بثورات پوستی، حالت تهوع و تورم می‌شود
• کم‌خونی ناشی از دارو یا کاهش گلبول‌های قرمز خون که با خستگی، ضربان نامنظم قلب و تنگی نفس و… همراه است
• واکنش دارویی با ائوزینوفیل و علائم سیستمیک (DRESS) که به بثورات پوستی، افزایش گلبول‌های سفید خون و تورم منجر می‌شود
• سندرم استیون جانسون یا نکرولیز اپیدرمال سمی که باعث ایجاد تاول می‌شود

این دارو می‌تواند روی کلیه‌ هم تاثیر بگذارد. نفریت از مهم‌ترین عوارض پنی سیلین برای کلیه است. این عارضه که به التهاب کلیه اشاره دارد با علائم مختلفی مثل تب، دفع خون در ادرار، تورم، گیجی و… مشخص می‌شود.

چه زمانی برای درمان عوارض پنی سیلین نزد پزشک برویم؟

در صورتی که بعد از تزریق دارو علائم حساسیت به پنی‌سیلین را تجربه کردید، در  اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم شدید بودند یا به آنافیلاکسی مشکوک شدید، فورا با اورژانس (تلفن ۱۱۵) تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین بیمارستان بروید.

علت حساسیت به آمپول پنی‌سیلین

آلرژی به پنی‌سیلین زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن نسبت به دارو حساس می‌شود و به اشتباه به آن به عنوان یک ماده خطرناک واکنش نشان می‌دهد.

قبل از اینکه سیستم ایمنی به پنی‌سیلین حساس شود، باید حداقل یک بار در معرض این دارو قرار بگیرید. به عبارت دیگر، اولین بار که پنی‌سیلین تزریق می‌کنید، سیستم ایمنی بدن دارو را به عنوان یک ماده خطرناک شناسایی می‌کند و علیه آن آنتی‌بادی می‌سازد. دفعه بعد که پنی‌سیلین مصرف می‌کنید، این آنتی‌بادی‌ها دارو را تشخیص می‌دهند و سیستم ایمنی به طور مستقیم به آن حمله می‌کند. مواد شیمیایی آزادشده توسط این فعالیت‌ها باعث ایجاد علائم و نشانه‌های مرتبط با واکنش آلرژیک می‌شوند.

بیشتر بدانید: آموکسی سیلین ۵۰۰ برای چیست؟

حساسیت به سایر داروهای مرتبط

پنی‌سیلین به دسته‌ای از داروهای ضد باکتری به نام بتا-لاکتام تعلق دارد. اگرچه مکانیسم‌ عملکرد داروها متفاوت است، اما معمولا با حمله به دیواره سلول‌های باکتری با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند. علاوه بر پنی‌سیلین، سایر داروهای بتا-لاکتام به‌ویژه سفالوسپورین‌ها هم با واکنش آلرژیک مرتبط هستند.

اگر به یک نوع پنی‌سیلین آلرژی داشته باشید، احتمال دارد به انواع دیگر این دارو یا بعضی از سفالوسپورین‌ها هم حساسیت نشان دهید.

سایر داروهای خانواده پنی‌سیلین عبارت‌اند از:

• آموکسی‌سیلین
• آمپی‌سیلین
• دیکلوکساسیلین
• نافسیلین
• اگزاسیلین
• پنی سیلین G
• پنی سیلین V  
• پیپراسیلین
• تیکارسیلین

سفالوسپورین‌ها شامل موارد زیر هستند:

• سفاکلر
• سفادروکسیل
• سفازولین
• سفدینیر
• سفپیم
• سفوتتان
• سفپروزیل
• سفوروکسیم
• سفالکسین

چه عواملی احتمال بروز عوارض پنی سیلین را افزایش می‌دهند؟

هر شخصی ممکن است حساسیت به پنی‌سیلین را تجربه کند. با این حال، عوامل زیر خطر بروز این عارضه را افزایش می‌دهند:

• سابقه ابتلا به سایر آلرژی‌ها مانند آلرژی غذایی یا تب یونجه
•  واکنش آلرژیک به سایر داروها
• سابقه خانوادگی آلرژی دارویی
• مواجهه زیاد با داروی پنی‌سیلین به دلیل دوزهای بالا، استفاده مکرر یا استفاده طولانی‌مدت
• ابتلا به بعضی از بیماری‌ها از جمله عفونت با ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) و ویروس اپشتین-بار که با آلرژی دارویی مرتبط هستند.

تشخیص حساسیت به پنی‌سیلین

معاینه دقیق و انجام تست‌های مناسب برای تشخیص آلرژی ضروری است. چرا که تشخیص نادرست ممکن است به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های نامناسب یا گران‌قیمت منجر شود.

پزشک معاینه‌ بدنی انجام می‌دهد، در مورد علائم‌تان سوال می‌پرسد و آزمایش‌های ضروری را تجویز می‌کند. همچنین ممکن است شما را به فوق متخصص آلرژی ارجاع دهد. تست‌های زیر به تشخیص حساسیت به پنی‌سیلین کمک می‌کنند:

۱. تست پوستی

پزشک مقدار کمی از پنی‌سیلین را با یک سوزن کوچک به پوست شما تزریق می‌کند. واکنش مثبت به این تست با ایجاد یک برآمدگی قرمز و خارش‌دار مشخص می‌شود.

نتیجه مثبت نشان‌دهنده احتمال حساسیت به پنی‌سیلین است و نتیجه منفی معمولا به این معنی است که به دارو حساسیت ندارید. اما تفسیر نتیجه منفی دشوارتر است. چون بعضی از واکنش‌های دارویی را نمی‌توان با تست‌های پوستی تشخیص داد.

۲. چالش درجه‌بندی‌شده

اگر تشخیص حساسیت به پنی‌سیلین قطعی نباشد، پزشک ممکن است چالش دارویی درجه‌بندی‌شده را توصیه کند. در این روش، شما حداکثر پنج دوز از پنی‌سیلین مورد نظر را دریافت می‌کنید (دارو با دوز کم شروع می‌شود و تا دوز مورد نظر افزایش می‎‌یابد). اگر بدون هیچ واکنشی به دوز آخر برسید، پزشک به این نتیجه می‌رسد که به آن نوع پنی‌سیلین حساسیت ندارید.

از سوی دیگر، اگر به یکی از انواع پنی‌سیلین حساسیت داشته باشید، پزشک ممکن است چالش درجه‌بندی‌شده را با یک نوع پنی‌سیلین یا سفالوسپورین که احتمال دارد باعث واکنش آلرژیک نشود، توصیه کند. این کار به پزشک کمک می‌کند که آنتی‌بیوتیک مناسب شما را بیابد.

در طول یک چالش دارویی، پزشک به دقت شما را تحت نظر می‌گیرد. همچنین خدمات مراقبتی برای درمان واکنش نامطلوب در دسترس است.

بیشتر بدانید: آموکسی کلاو برای چه عفونتی است؟

درمان عوارض پنی سیلین

مداخله برای درمان حساسیت به پنی‌سیلین به ۲ استراتژی کلی تقسیم می‌شود.

۱. درمان علائم فعلی حساسیت

راه‌کارهای زیر برای بهبود علائم واکنش آلرژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند:

• قطع دارو: در صورتی که پزشک تشخیص دهد به پنی‌سیلین حساسیت دارید یا ممکن است به آن واکنش نشان دهید، قطع دارو اولین قدم درمان است.
• آنتی‌هیستامین‌ها: پزشک ممکن است مصرف یک نوع آنتی‌هیستامین نظیر دیفن‌هیدرامین را توصیه کند که مواد شیمیایی سیستم ایمنی را طی واکنش آلرژیک مهار می‌کند.
• کورتیکوستروئیدها: کورتیکواستروئیدهای خوراکی و تزریقی برای درمان التهاب و سایر واکنش‌های جدی استفاده می‌شوند.
• درمان آنافیلاکسی: آنافیلاکسی به تزریق سریع اپی‌نفرین و مراقبت‌های بیمارستانی نیاز دارد.

۲. حساسیت‌زدایی دارویی

در صورتی که هیچ آنتی‌بیوتیک مناسب دیگری برای درمان عفونت وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است درمانی به نام حساسیت‌زدایی دارویی را پیشنهاد دهد که شما را قادر به مصرف یک دوره پنی‌سیلین می‌کند. در این روش، دوز بسیار کم و سپس دوزهای بالاتر دارو را هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه یک‌بار در طول چند ساعت یا چند روز دریافت می‌کنید. اگر بدون هیچ واکنشی به دوز مورد نظر برسید، می‌توانید درمان را ادامه دهید.

مهم است که دارو را طبق دستور مصرف کنید تا تحمل شما نسبت به آن در کل دوره درمان حفظ شود. اگر در آینده به پنی‌سیلین نیاز داشته باشید، باید درمان حساسیت‌زدایی را تکرار کنید. شما در طول مداخله به دقت تحت نظر هستید و مراقبت‌های حمایتی برای درمان واکنش‌ها در دسترس‌تان قرار دارد. حساسیت‌زدایی همیشه موفقیت‌آمیز نیست و گاهی‌اوقات به واکنش‌های جدی منجر می‌شود.

راه‌های پیشگیری از عوارض پنی سیلین

اگر به پنی‌سیلین حساسیت دارید، باید از مصرف آن خودداری کنید. اقداماتی که می‌توانید برای محافظت از خود انجام دهید شامل موارد زیر است:

• آگاه‌سازی متخصصان و پرسنل بهداشتی: مطمئن شوید که آلرژی به پنی‌سیلین یا سایر آنتی‌بیوتیک‌ها به طور واضح در اسناد پزشکی شما مشخص شده باشد. همچنین همیشه این موضوع را به دندانپزشک و سایر پزشکانی که به آن‌ها مراجعه می‌کنید، اطلاع دهید.
• دستبند هشدار پزشکی: از یک دستبند هشدار پزشکی که نشان‌دهنده حساسیت دارویی شما باشد، استفاده کنید. این اطلاعات می‌تواند درمان مناسب را در مواقع اضطراری تضمین کند.

کلام پایانی

پنی‌سیلین یکی از رایج‌ترین آنتی‌بیوتیک‌هایی است که برای درمان عفونت‌های باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با وجود مزایای فراوان این دارو، بعضی از افراد ممکن است به آن حساسیت داشته باشند و عوارض جانبی مختلفی را تجربه کنند. از آنجا که آلرژی به پنی‌سیلین می‌تواند بسیار خطرناک باشد، توصیه می‌شود به محض مشاهده هر گونه علامت غیر عادی فورا با اورژانس تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید.

اگر در مورد آلرژی به پنی‌سیلین یا سایر عوارض این دارو به راهنمایی نیاز دارید، با دکتر آلرژی و ایمونولوژی یا متخصص عفونی مشورت کنید. برای این کار می‌توانید از طریق سایت درمانکده اقدام کنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص آسم، آلرژی و ایمونولوژی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص آسم، آلرژی و ایمونولوژی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با متخصص عفونی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص عفونی به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.

سوالات متداول

منابع: mayoclinic, my.clevelandclinic