آنورکسیا (Anorexia) یا بی اشتهایی عصبی نوعی اختلال خوردن است که افراد مبتلا به آن به طور غیر طبیعی از افزایش وزن می‌ترسند و تصویر بدنی غیر واقعی از خود دارند. این افراد با وجود لاغری شدید، خود را چاق می‌بینند؛ به همین دلیل به محدودیت‌های غذایی سختگیرانه و رفتارهای ناسالم مانند ورزش بیش از حد یا استفاده از داروهای لاغری روی می‌آورند.
این عارضه می‌تواند تاثیرات مخرب زیادی بر سلامت جسم و روح داشته باشد و حتی در موارد شدید منجر به مرگ شود. درک این اختلال و شناسایی آن در مراحل اولیه اهمیت زیادی دارد؛ زیرا درمان به موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با علت، علائم و بهترین راه درمان بی اشتهایی عصبی آشنا کنیم.
فهرست محتوا
آنورکسیا چیست؟
بی اشتهایی عصبی که در اصطلاح روانپزشکی به آن آنورکسیا (Anorexia Nervosa) می‌گویند، یکی از جدی‌ترین اختلالات خوردن است. افراد مبتلا به بیماری آنورکسیا به شدت از اضافه وزن می‌ترسند و تصویر نادرستی از بدن خود دارند. این افراد همیشه به دنبال کاهش وزن هستند و خود را حتی در لاغرترین حالت هم به عنوان فردی چاق می‌بینند. این مشکل می‌تواند منجر به کاهش وزن غیر طبیعی، خطرناک و حتی تهدید زندگی فرد شود.
افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی معمولا برای کاهش وزن کارهای افراطی همچون موارد زیر را انجام می‌دهند:
- رژیم‌های سختگیرانه
- ورزش بیش از حد
- استفاده نادرست از ملین‌ها
- استفراغ
- محدود کردن کالری مصرفی
بیشتر بدانید: درمان پرخوری عصبی
علت بیماری آنورکسیا
علت دقیق آنورکسیا به طور دقیق مشخص نیست. با این حال برخی عوامل در ایجاد آن نقش دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- عوامل ژنتیکی: افرادی که در خانواده سابقه اختلال خوردن، افسردگی یا اضطراب دارند، بیشتر در معرض ابتلا به بی اشتهایی عصبی هستند. اینکه کدام ژن‌ها باعث بروز این بیماری می‌شوند، هنوز مشخص نیست، اما برخی شرایط ژنتیکی نقش مهمی در بروز آن دارند.
- عوامل روانشناختی: افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی اغلب دارای ویژگی‌هایی همچون کمال‌گرایی، خودانتقادی و شخصیت وسواسی-اجباری هستند. این افراد معمولا تلاش می‌کنند تا به معیارهای ایده‌آلی که خود یا دیگران تعیین کرده‌اند برسند.
- عوامل محیطی: در بسیاری از جوامع، لاغری به عنوان معیار زیبایی و موفقیت تلقی می‌شود. این فشارها از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تقویت می‌شوند و می‌توانند افراد، به‌ویژه نوجوانان و جوانان را به سمت کاهش وزن شدید و محدودیت غذایی سختگیرانه سوق دهند.
- عوامل بیولوژیکی: برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تغییرات در سطح مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و دوپامین که بر خلق‌وخو، اشتها و سطح اضطراب بدن تاثیر می‌گذارند، باعث بروز آنورکسیا می‌شوند.
- تغییر و تحول شدید: برخی تغییرات در زندگی فرد مانند از دست دادن یا مریضی عزیزان، تغییر محل زندگی یا شغل و جابه‌جایی مدرسه می‌توانند باعث ایجاد استرس شدید شوند که این موضوع ریسک ابتلا به آنورکسیا را افزایش می‌دهد.
چه افرادی دچار بی اشتهایی عصبی می‌شوند؟
اغلب افراد تصور می‌کنند بی اشتهایی عصبی در دختران و زنان شیوع بالاتری دارد. این در حالی است که امروزه پسران و مردان هم به دلایل مختلفی مانند فشارهای اجتماعی به طور چشمگیری درگیر این اختلال می‌شوند. انورکسیا در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند، اما در عصر حاضر بی اشتهایی عصبی در نوجوانان به یکی از جدی‌ترین اختلالات خوردن تبدیل شده که تاثیرات فیزیکی و روانی عمیقی با خود به همراه دارد.
تغییرات هورمونی و جسمی دوره نوجوانی باعث می‌شوند تا نوجوانان نسبت به بدن خود حساس‌تر شوند. همچنین، برخی از آن‌ها به دلیل افزایش وزن طبیعی در دوره رشد، نگرانی و وسواس زیادی را درباره ظاهر خود تجربه می‌کنند.
از طرفی، بی اشتهایی عصبی در کودکان هم به دلیل برهم خوردن تعادل مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و دوپامین که در تنظیم خلق‌وخو و اشتها نقش مهمی دارند، رواج دارد. البته برای تایید این عارضه در کودکان باید بررسی بیشتری انجام شود؛ زیرا بعضی کودکان ممکن است بی‌اشتهایی را به دلیل اختلالات تغذیه‌ای، تاخیر در رشد یا شرایط پزشکی خاص تجربه کنند.
بیشتر بدانید:میوه‌های چربی سوز کدام اند؟
علائم بی اشتهایی عصبی
محدودیت مداوم در مصرف غذا از علائم اولیه بی اشتهایی عصبی است که باعث کاهش وزن شدید و غیر طبیعی می‌شود. امتناع از قرار گرفتن در جمع و غذا خوردن کنار دیگران از مهم‌ترین ویژگی‌های فرد مبتلا به آنورکسیا است. این افراد همیشه سعی می‌کنند عادات غذایی و مشکلات جسمی خود را از اطرافیان پنهان کنند. از دیگر نشانه‌های این عارضه می‌توان به علائم فیزیکی و رفتاری اشاره کرد که شامل موارد زیر می‌شوند:
علائم فیزیکی
- خستگی
- بی‌خوابی
- تغییر رنگ سر انگشتان دست
- سرگیجه و غش
- شکم درد و یبوست
- بروز موهای نرم و کرکی روی بدن
- ضربان قلب نامنظم
- زردی و خشکی پوست
- فشار خون پایین
- پوسیدگی دندان‌ها به دلیل استفراغ خودخواسته و مداوم
- تورم پاها و دست‌ها
علائم رفتاری
- انکار گرسنگی
- بهانه‌جویی برای عدم خوردن غذا
- سرگرم کردن خود با پخت‌وپز برای دیگران
- حذف وعده‌های غذایی اصلی
- خوردن غذاهای تکراری و محدود
- عدم تمایل برای غذا خوردن در مکان‌های عمومی
- انتخاب غذاهای سفت و نیازمند جویدن زیاد
- بررسی مداوم وزن بدن
- تف کردن غذا پس از جویدن آن
- شکایت مداوم از اضافه وزن
بیشتر بدانید: شربت راسیپ برای چیست؟
کدام اختلالات روانی باعث تقویت آنورکسیا می‌شوند؟
آنورکسیا و برخی اختلالات روانی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و ممکن است به طور همزمان در یک فرد رخ دهند. به طور مثال، بی اشتهایی عصبی در افسردگی دیده می‌شود و این ۲ اختلال می‌توانند یکدیگر را تقویت کنند و نتیجه آن شکل‌گیری یک چرخه معیوب است که فرد علاوه بر اختلال خوردن از بیماری روانی هم رنج می‌برد. از دیگر شرایط روانی زمینه‌ای مرتبط با بی اشتهایی عصبی می‌توان به اضطراب شدید، اختلالات شخصیت، سوءمصرف مواد مخدر و الکل، اختلال وسواس فکری، افکار خودکشی و آسیب به خود یا دیگران اشاره کرد.
درمان آنورکسیا
برای رهایی از بی اشتهایی عصبی به رویکرد چندجانبه مانند مداخله پزشکی، روان‌درمانی، تجویز رژیم غذایی اصولی و دارو درمانی نیاز است که باید زیر نظر پزشک متخصص، روانشناس، روانپزشک و کارشناس تغذیه به کار گرفته شوند.
به طور کلی می‌توان بهترین راه‌کار برای درمان قطعی بی اشتهایی عصبی را شامل موارد زیر دانست:
درمان پزشکی
اولین اولویت در موارد شدید آنورکسیا که فرد به شدت دچار کاهش وزن و مشکلات فیزیکی شده، بازگرداندن وضعیت جسمی به حالت طبیعی است. در این شرایط، برای درمان سریع بی اشتهایی عصبی فرد را در بیمارستان بستری می‌کنند تا از بروز مشکلات جدی‌تر مانند بیماری‌های قلبی و کمبودهای تغذیه‌ای آسیب‌زا جلوگیری شود.
مشاوره تغذیه‌ای
در تیم پزشکی درمان بی اشتهایی عصبی، وجود متخصص تغذیه ضروری است. متخصص تغذیه الگوهای غذایی سالم و متعادل را به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین، کمک می‌کند تا بیمار ترس و وسواس خود را نسبت به غذا و وزن کاهش دهد. در واقع، هدف از این بخش درمان، افزایش تدریجی وزن و بازگرداندن بدن به عملکرد طبیعی است.
بیشتر بدانید: آیا بی اشتهایی خطرناک است؟
روان‌درمانی
آنورکسیا یک اختلال خوردن به‌شمار می‌آید که ریشه آن در روان فرد است. به همین دلیل روانشناسان نقش مهمی در بهبود این اختلال دارند. آن‌ها اغلب به کمک رویکردهای مختلف روان‌درمانی همچون موارد زیر به بهبود این عارضه کمک می‌کنند:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): این روش یکی از بهترین راه‌کارهای درمان بی اشتهایی عصبی است. CBT به فرد کمک می‌کند تا افکار منفی و مخرب خود را در مورد فرم بدن و وزن بهتر بشناسد و تغییر دهد. این روش بر اصلاح الگوهای فکری و رفتاری نادرست که به این نوع اختلال خوردن دامن می‌زنند، تمرکز دارد.
- خانواده درمانی: معمولا برای درمان بی اشتهایی عصبی نوجوانان از رویکرد خانواده درمانی استفاده می‌کنند. این روش به اعضای خانواده آموزش می‌دهد که چگونه می‌توانند از نوجوان خود حمایت کنند و در بهبود او نقش موثری داشته باشند.
دارو درمانی
داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی را می‌توان بهترین دارو برای درمان بی اشتهایی عصبی دانست که باید زیر نظر روانپزشک مصرف شوند. معمولا روانپزشکان این داروها را برای کاهش علائم اضطراب و افسردگی مرتبط با آنورکسیا تجویز می‌کنند که در کنار روان‌درمانی برای تسریع روند بهبود علائم بیماری موثر هستند. لازم به ذکر است، داروهای ضد اضطراب نمی‌توانند به طور کامل بی اشتهایی عصبی را درمان کنند، اما به کنترل جنبه‌های روانی این اختلال کمک می‌کنند.
درمان بی اشتهایی عصبی با طب سنتی چگونه است؟
در طب سنتی برای درمان آنورکسیا از گیاهان دارویی مانند زنجبیل، نعناع، زردچوبه و عسل استفاده می‌کنند. همچنین، ماساژ درمانی با روغن‌های گیاهی مانند روغن کنجد یا روغن زیتون می‌تواند به بهبود علائم ناشی از این عارضه کمک کند.
اطباء طب سنتی معتقدند، گیاهان و روغن‌های دارویی برای تحریک اشتها و هضم بهتر افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی مفید هستند. با این حال، یادتان باشد راه‌کارهای طب سنتی نباید جایگزین درمان پزشکی و روانشناختی شوند؛ زیرا بی اشتهایی عصبی یک اختلال جدی است که در صورت عدم درمان به موقع، می‌تواند عوارض جدی جسمی و روانی ایجاد کند
برای بی اشتهایی عصبی چه بخوریم؟
بهبود بی اشتهایی عصبی نیازمند یک رویکرد تدریجی و متعادل در تغذیه است. متخصص تغذیه معمولا توصیه می‌کند به جای سه وعده غذایی بزرگ، وعده‌های کوچک و مکرر مصرف کنید تا بدن به تدریج به دریافت مواد غذایی عادت کند.
همچنین، در ابتدا بهتر است غذاهایی مانند سوپ، پوره سیب‌زمینی، ماست و موز مصرف شوند که هضم آن‌ها آسان است. در نهایت، متخصص تغذیه مواد غذایی سالم و مقوی همچون موارد زیر را به تدریج به برنامه غذایی بیمار اضافه می‌کند:
- ماهی
- مرغ
- تخم مرغ
- گوشت کم‌چرب
- عدس و لوبیا
- روغن زیتون
- آجیل
- غلات کامل
- اسفناج
- کلم بروکلی
- پرتقال
- توت فرنگی
- کیوی
- لبنیات کم‌چرب
عوارض آنورکسیا
این اختلال می‌تواند باعث بروز عوارض جسمی و روانی مختفی شود که عبارت‌اند از:
- کم‌آبی و نارسایی کلیه
- قاعدگی نامنظم در زنان
- تستوسترون پایین در مردان
- کم‌خونی
- مشکلات قلبی
- مشکلات گوارشی
- ضعف سیستم ایمنی
- کاهش دمای بدن
- اختلالات خلقی
- کاهش طول عمر
- انزوای اجتماعی
- کاهش عملکرد در محل کار، مدرسه یا فعالیت‌های روزمره
راهنمای مراجعه به پزشک
آنورکسیا یا بی اشتهایی عصبی یک اختلال خوردن است که می‌تواند در هر سنی بروز پیدا کند. این اختلال در نوجوانان بیشتر دیده می‌شود و احتمال بروز آن پس از سن ۴۰ سالگی کمتر است. افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی، غذای مصرفی خود را به شدت محدود می‌کنند و تصور درستی از فرم بدن‌شان ندارند.
این عارضه ریشه در روان فرد دارد؛ به همین دلیل برای درمان آن باید علاوه بر پزشک متخصص از روانشناس و روانپزشک هم کمک بگیرید. برای این کار می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این عارضه می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی باشد.
روانپزشکان معمولا برای کاهش علائم بی اشتهایی عصبی، قرص‌های ضد افسردگی یا ضد اضطراب تجویز می‌کنند.
این عارضه معمولا منجر به مشکلات گوارشی مانند یبوست، درد شکم، نفخ، مشکل در هضم غذا، کاهش اسید معده و کاستروپارزی می‌شود.
منابع: medicalnewstoday | clevelandclinic
سلام و سپاس از این مطلب خوب. بنظر من علاوه بر درمانهای مرسوم مثل درمان شناختی رفتاری مشارکت دادن خانواده و اطرافیان در درمان بیمار بسیار مهم و موثر است.
باسلام چگو نه می توان مواد محرک راترک کرد چو ن من به محض ترک کردن دچار علایمی چو ن بی اشتهایی حمله عصبی وغیره می شوم