دستگاه گوارش با یک لایه مخاطی پوشیده شده است که از آن در برابر اسید و شیره‌های گوارشی محافظت می‌کند. اگر این لایه محافظ آسیب ببیند، اسید با دیواره دستگاه گوارش تماس پیدا می‌کند و باعث ایجاد زخم‌های باز می‌شود که به آن‌ها زخم های گوارشی می‌گویند. برای اینکه درباره این مشکل شایع اطلاعات بیشتری کسب کنید، این مقاله از مجله درمانکده را تا انتها بخوانید.
انواع زخم های گوارشی
سه نوع زخم در دستگاه گوارش وجود دارد:
- زخم مری: داخل مری (لوله بین دهان و معده) ایجاد می‌شود.
- زخم معده: روی دیواره داخلی معده به وجود می‌آید.
- زخم دئودنوم: در قسمت فوقانی روده کوچک که به آن دئودنوم، دوازدهه یا اثنی‌عشر می‌گویند ایجاد می‌شود.
علائم زخم دستگاه گوارش
زخم های گوارشی کوچک ممکن است در مراحل اولیه هیچ علامتی نداشته باشند. در سایر موارد، بیماران درد و سوزشی را تجربه می‌کنند که از ناف تا قفسه سینه امتداد می‌یابد. از علائم دیگر زخم گوارشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر اشتها
- احساس ضعف
- حالت تهوع
- مدفوع خونی یا تیره رنگ
- کاهش وزن ناخواسته
- سوء هاضمه
- استفراغ
- درد قفسه سینه
- مشکل در تنفس
عوارض زخم های گوارشی
زخم های گوارشی درمان‌نشده با گذشت زمان بدتر می‌شوند و عوارض زیر را ایجاد می‌کنند:
- سوراخ شدن: زخم‌های دستگاه گوارش در دیواره معده یا روده کوچک سوراخ ایجاد می‌کنند و باعث پریتونیت (عفونت حفره شکم) می‌شوند. این عارضه با درد ناگهانی و شدید شکم همراه است.
- خونریزی داخلی: خونریزی خفیف زخم به کم‌خونی منجر می‌شود، اما خونریزی شدید به بستری شدن در بیمارستان نیاز دارد. علائم خونریزی عبارت‌اند از: سبکی سر، سرگیجه، مدفوع سیاه و استفراغ خون.
- بافت اسکار: این بافت ضخیم پس از آسیب‌دیدگی دستگاه گوارش ایجاد می‌شود و عبور غذا را دشوار می‌کند. استفراغ و کاهش وزن ناخواسته از علائم این عارضه هستند.
- سرطان معده: در افراد آلوده به هلیکوباکتر پیلوری خطر ابتلا به سرطان معده افزایش می‌یابد. این باکتری عامل اصلی ایجاد زخم در دستگاه گوارش است.
بیشتر بدانید: درد زخم معده به کجا می‌زند؟
زمان مراجعه به پزشک
چنانچه علائم زخم های گوارشی را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر آنتی‌اسیدها و سایر داروهای بدون نسخه در درمان مشکلات گوارشی شما بی‌تاثیر هستند، باید با پزشک مشورت کنید. در صورت مشاهده علائم زیر فورا به دنبال درمان بروید:
- درد ناگهانی و شدید شکم
- غش، تعریق بیش از حد یا گیجی (ممکن است علائم شوک باشند)
- وجود خون در استفراغ یا مدفوع
- درد شکمی که با حرکت کردن بدتر می‌شود، اما با دراز کشیدن بهبود می‌یابد
علت ایجاد زخم های گوارشی
زخم‌های دستگاه گوارش زمانی ایجاد می‌شوند که پوشش محافظ مری، معده یا روده کوچک از بین برود و اسید معده با دیواره داخلی این اندام‌ها تماس پیدا کند. عوامل زیر باعث از بین رفتن این پوشش محافظ می‌شوند:
- هلیکوباکتر پیلوری، یک نوع باکتری که می‌تواند باعث عفونت و التهاب معده شود
- استفاده مکرر از آسپرین، ایبوپروفن و سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (خطر مرتبط با این رفتار در زنان و افراد بالای ۶۰ سال بیشتر است)
- مصرف سایر داروها همراه با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، از جمله استروئیدها (کورتون‌ها)، داروهای ضد انعقاد خون، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (داروی ضد افسردگی) و داروهای پوکی استخوان (آلندرونات و ریزدرونات)
- پرتودرمانی
بیشتر بدانید: زخم مری چگونه است؟
عوامل خطر ایجاد زخم در دستگاه گوارش
موارد زیر به تنهایی باعث ایجاد زخم نمی‌شوند، اما می‌توانند زخم را بدتر و روند بهبودی آن را دشوارتر کنند:
- سیگار کشیدن
- نوشیدن الکل
- استرس درمان‌نشده
روش های تشخیص زخم های گوارشی
پزشک معاینه بدنی انجام می‌دهد و علائم شما را بررسی می‌کند. سپس ممکن است تست‌های تشخیصی زیر را توصیه کند:
۱. تست‌های آزمایشگاهی
پزشک با استفاده از آزمایش خون، مدفوع یا تنفس می‌تواند هلیکوباکتر پیلوری را در بدن تشخیص دهد. تست تنفس دقیق‌ترین تست تشخیصی است. برای انجام این آزمایش باید یک ماده یا مایع حاوی کربن رادیواکتیو را بخورید. سپس باید در یک کیسه بدمید. اگر به هلیکوباکتر پیلوری آلوده باشید، باکتری ماده موجود در معده شما را تجزیه می‌کند. بنابراین، در بازدم شما کربن رادیواکتیو به شکل دی‌اکسید کربن وجود دارد.
اگر داروی آنتی‌اسید استفاده می‌کنید، حتما به پزشک اطلاع دهید. بسته به اینکه از کدام تست استفاده شود، ممکن است لازم باشد دارو را برای مدتی قطع کنید. چون آنتی‌اسیدها می‌توانند به نتیجه منفی کاذب منجر شوند.
۲. آندوسکوپی
در آندوسکوپی، پزشک یک لوله توخالی مجهز به دوربین را از طریق گلو وارد مری، معده و روده کوچک می‌کند و به کمک آن به دنبال زخم می‌گردد. در صورت پیدا شدن زخم، پزشک می‌تواند از آن نمونه‌گیری کند تا در آزمایشگاه از نظر وجود سلول‌های سرطانی بررسی شود. با نمونه‌گیری می‌توان هلیکوباکتر پیلوری را هم در دیواره دستگاه گوارش تشخیص داد.
همه بیماران به آندوسکوپی نیاز ندارند. این تست معمولا برای افرادی انجام می‌شود که در معرض خطر سرطان معده هستند، سن آن‌ها بالای ۴۵ سال است یا علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- کم‌خونی
- کاهش وزن ناخواسته
- خونریزی گوارشی
- مشکل در بلع
۳. تصویربرداری از دستگاه گوارش فوقانی
در این روش که گاهی‌اوقات به آن بلع باریوم می‌گویند، از اشعه ایکس برای تصویربرداری از مری، معده و روده کوچک استفاده می‌شود. برای عکس‌برداری باید یک مایع سفید رنگ حاوی باریوم را ببلعید تا سطح دستگاه گوارش شما را بپوشاند و زخم را نمایان‌تر کند.
بیشتر بدانید: صبحانه برای زخم معده چی بخوریم؟ چی نخوریم؟
درمان زخم های گوارشی
درمان زخم دستگاه گوارش به علت بروز آن بستگی دارد. معمولا درمان شامل از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری، کاهش مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و دارودرمانی است. داروهایی که به درمان زخم های گوارشی کمک می‌کنند عبارت‌اند از:
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری، مانند آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تینیدازول، تتراسایکلین و لووفلوکساسین
- داروهایی که هم تولید اسید معده را کاهش می‌دهند و هم باعث بهبودی زخم می‌شوند (مهارکننده‌های پمپ پروتون)، از جمله امپرازول، لانزوپرازول، رابپرازول و پنتوپرازول
- داروهایی که تولید اسید را کاهش می‌دهند (مسدودکننده‌های هیستامین)، مانند فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین
- آنتی‌اسیدهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند، مانند منیزیم هیدروکسید
- داروهایی که از پوشش معده و روده کوچک محافظت می‌کنند (عوامل سیتوپروتکتیو)، مثل سوکرالفیت و میزوپروستول
اگر در اثر زخم دستگاه گوارش به یک عارضه جدی مثل خونریزی حاد دچار شوید، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید.
درمان زخم دستگاه گوارش با اصلاح سبک زندگی
رعایت نکات زیر به کاهش درد ناشی از زخم کمک می‌کند:
- در صورت امکان، با مشورت پزشک به جای داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی از استامینوفن استفاده کنید.
- سیگار کشیدن را ترک کنید.
- از نوشیدن الکل بپرهیزید.
- استرس خود را به کمک ورزش، مدیتیشن و یوگا کنترل کنید. معاشرت با دیگران هم برای کنترل استرس مفید است.
پیشگیری از ایجاد زخم در دستگاه گوارش
سبک زندگی سالم احتمال ابتلا به زخم های گوارشی را کاهش می‌دهد:
- از خود در برابر عفونت محافظت کنید. نحوه انتشار هلیکوباکتر پیلوری مشخص نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که این باکتری می‌تواند از فردی به فرد دیگر یا از طریق غذا و آب منتقل شود. شما می‌توانید با شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون و خوردن غذاهایی که کاملا پخته شده‌اند، از خود در برابر این باکتری محافظت کنید.
- بااحتیاط از داروهای مسکن استفاده کنید. اگر به طور منظم از مسکن‌هایی استفاده می‌کنید که خطر ابتلا به زخم گوارشی را افزایش می‌دهند، اقدامات لازم برای پیشگیری از بروز مشکلات گوارشی را انجام دهید. به عنوان مثال، داروهای خود را همراه با غذا مصرف کنید و از نوشیدن الکل همراه با آن‌ها بپرهیزید. گاهی‌اوقات، بیمارانی که از داروهای مسکن استفاده می‌کنند، به داروهای دیگری مثل آنتی‌اسید هم نیاز دارند. درباره ضرورت مصرف آنتی‌اسیدها با پزشک مشورت کنید.
- از سبک زندگی سالم پیروی کنید. ترک سیگار و الکل و خوردن غذاهای سالم مثل میوه، سبزی و غلات کامل به جلوگیری از ایجاد زخم کمک می‌کند.
کلام پایانی
اگر آنتی‌اسیدهای بدون نسخه قادر به رفع مشکلات گوارشی شما نیستند یا علائم‌‌تان در حال بدتر شدن هستند، با فوق تخصص گوارش مشورت کنید. در سایت درمانکده علاوه بر سیستم تعیین وقت حضوری، امکان مشاوره آنلاین با دکتر گوارش فراهم شده است.
بیشتر بدانید: درمان زخم معده چقدر طول می‌کشد؟
سوالات متداول
آلوده شدن به هلیکوباکتر پیلوری شایع‌ترین دلیل زخم دستگاه گوارش است. این باکتری می‌تواند از طریق آب و غذا از فردی به فرد دیگر منتقل شود. از سایر دلایل احتمالی می‌توان به زیاده‌روی در مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و پرتودرمانی اشاره کرد.
این غذاها باعث ایجاد زخم نمی‌شوند، اما می‌توانند علائم آن را تشدید کنند.
گاهی‌اوقات زخم‌ها خودبه‌خود از بین می‌روند، اما نباید علائم هشداردهنده را نادیده بگیرید. درمان نکردن زخم به بروز عوارض جدی مثل خونریزی و انسداد دستگاه گوارش منجر می‌شود.
منابع: .healthline, mayoclinic
