عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لبنیات چیست؟ + علائم، علت و راه‌های درمان

عدم تحمل لاکتوز (Lactose Intolerance)، نوعی ناراحتی گوارشی است که به دلیل مصرف فرآورده‌های لبنی بروز می‌کند. این بیماران معمولا پس از مصرف لبنیاتی مانند پنیر، شیر، ماست و… دچار نفخ، شکم درد و اسهال می‌شوند. علت آن است که سیستم گوارشی قادر به هضم آنها نیست، چراکه آنزیمی بنام آنزیم لاكتاز (Lactase enzyme) یا آنزیم هضم شیر را ندارد. باید بدانید که این حساسیت غذایی مشکل نگران‌کننده‌ایی نیست و فقط باید از مواد غذایی جایگزین استفاده کنید. همچنین خوب است بدانید عدم تحمل لاکتوز در کودکان و در بزرگسالان دیده می‌شود و محدودیت سنی ندارد. در این مقاله از مجله درمانکده می‌خواهیم کمی بیشتر در مورد حساسیت به لبنیات، علت و شیوه‌های درمان آن بدانیم.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

لاکتوز (lactose) قند اصلی در محصولات لبنی و شیر پستانداران است. مثلا شیر گاوی دارای ۵ درصد از این قند است. دستگاه گوارشی بدن آنزیمی به نام لاکتاز دارد که می‌تواند این قند را به گلوکز (Glucose) و گالاکتوز (Galactose) تبدیل کند. به این ترتیب این قندهای کوچک وارد جریان خون می‌شوند و به مصرف سلول‌ها می‌رسند. وقتی آنزیم هضم شیر وجود ندارد، لاکتوز نیز هضم نشده به سمت روده‌ها حرکت می‌کند در نتیجه بیماری عدم تحمل لاکتوز رخ می‌دهد. باکتری‌های روده این قند را تخمیر کرده و به اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه تبدیل می‌کنند. همین امر باعث بروز علائم گوارشی مانند نفخ و دردهای شکمی پس از مصرف لبنیات می‌شود.

بیشتر بخوانید: ۷ ماده غذایی برای هضم سریع غذا

عدم تحمل لاکتوز در نوزادان چیست؟

این مشکل بیشتر در نوزادانی بروز می‌کند که زود بدنیا آمده‌‌‌اند و به همین دلیل سیستم گوارشی بدن هنوز توانایی تولید آنزیم لاکتاز را ندارد. این نوزادان معمولا ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف شیر مادر، شیر را بصورت پنیر یا ماست بالا می‌آورند. برای حل این مشکل احتمالا متخصص کودک استفاده از شیر خشک بدون لاکتوز را توصیه می‌‌کند. این شیر خشک‌ها معمولا از شیر گاو تصفیه شده تهیه می‌شوند. در این محصولات از قندهای جایگزین برای لاکتوز استفاده شده است. البته باید بدانید بروز این عارضه در نوزادان نادر است و بیشتر نوزادان قبل از دو سالگی چنین مشکلی ندارند. معمولا این بیماری در کودکان در سنین دبستان بروز می‌کند.

بر همین اساس بهتر است کودک در اولین فرصت به فوق تخصص گوارش کودکان مراجعه کند یا از طریق مشاوره آنلاین با فوق تخصص گوارش کودکان مشکل را بیان کرده و روند درمان را آغاز کنید.

بیشتر بخوانید: کاهش وزن بدون رژیم با ۱۰ تکنیک طلایی

علل عدم تحمل لاکتوز چیست؟

علت اصلی عدم تحمل لاکتوز این است که بدن توانایی هضم کربوهیدرات‌ اصلی یعنی لاکتوز را ندارد. این بیماری به دو صورت اولیه و ثانویه بروز می‌کند.

عدم تحمل اولیه لاکتوز

در این حالت علت اصلی به افزایش سن بازمی‌گردد. با بالا رفتن سن، سطح آنزیم لاکتاز در بدن کاهش می‌یابد و در نتیجه هضم شیر و فرآورده‌های لبنی آن مختل می‌شود. بیشتر افراد با این نوع درگیر هستند.

عدم تحمل ثانویه لاکتوز

در این حالت احتمالا فرد با بیماری‌های معده یا گوارشی مانند سلیاک مواجه است. این بیماری‌ها باعث التهاب روده می‌شوند و التهاب باعث کاهش آنزیم لاکتاز خواهد شد. این بیماری کمتر شایع است.

بیشتر بخوانید: ویتامین‌های ضروری برای تقویت دستگاه گوارش کدام‌اند؟

علائم عدم تحمل لاکتوز چیست؟

از شایع‌ترین علائم عدم تحمل لاکتوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گرفتگی شکم
• درد زیر شکم
• حالت تهوع
• نفخ
• اسهال

شدت و نوع علائم در همه بیماران یکسان نیست. این مورد به میزان لاکتوزی که دریافت می‌‌کنید، دارد. مدت زمان این نشانه‌ها کوتاه است و مشکل جدی را برای بیمار ایجاد نمی‌کند. همچنین علائم در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت بروز می‌کنند. مگر اینکه بیماری زمینه‌ایی خاص وجود داشته باشد یا سطح لاکتوز مصرفی بالا بوده باشد.

بیشتر بدانید: لاکتوز چیست؟

در صورت داشتن هر یک از این علائم بهتر است به متخصص گوارش بپردازید یا از طریق مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان گوارش مشکل خود را حل کنید.

بیشتر بخوانید: پری‌بیوتیک و هرآنچه که باید درباره آن بدانید!

روش تشخیص این بیماری چگونه است؟

تست تنفس هیدورژن (Hydrogen breath test)

در این آزمایش سطح هیدورژن در دم و بازدم اندازه‌گیری می‌شود. باکتری‌های بی‌هوازی که در روده وجود دارند باعث تولید این گاز می‌شوند. زمانی که قند و کربوهیدرات‌ها هضم نمی‌شوند، سطح این گاز افزایش پیدا می‌کند و از طریق دیواره روده به جریان خون راه می‌یابد. به این ترتیب گاز به سمت ریه‌ها حرکت می‌کند که میزان آن در تنفس قابل اندازه‌گیری است.

آزمایش تحمل لاکتوز

برای انجام این تست لازم است محلولی از لاکتوز را بخورید، دو ساعت پس از آن از شما آزمایش خون گرفته می‌شود تا سطح گلوکز بررسی شود. اگر سطح گلوکز خون بالا رفته باشد؛ یعنی سیستم گوارشی آن را هضم کرده است؛ در غیر اینصورت یعنی لاکتوز در سیستم گوارشی هضم نشده است.

بیشتر بخوانید: برنامه غذایی بیماران قلبی

تست اسیدیته لاکتوز (PH Stool)

این تست بیشتر برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز در نوزادان و کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمانی که سیستم گوارشی لاکتوز را هضم نمی‌کند مدفوع دارای اسید لاکتیک، گلوکز و سایر اسیدهای چرب است.

درمان عدم تحمل لاکتوز چگونه است؟

عدم تحمل لاکتوز در بزرگسالان و کودکان، درمان قطعی ندارد؛ یعنی نمی‌توان کاری کرد تا سیستم گوارشی آنزیم لاکتاز را تولید کند. متخصصان گوارش بهترین راه درمان را داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب می‌بینند. برای این منظور می‌توانید غذاهای حاوی لاکتوز را در مقادیر کم مصرف کنید تا اثرات آن را بر سیستم گوارشی دریابید. به این ترتیب می‌توانید لیستی از غذاهایی را داشته باشید که هضم آنها برای شما دشوار یا آسان است.

بیشتر بخوانید: چاقی چیست و چگونه باید آن را درمان کرد؟

غذاهای حاوی لاکتوز چه چیزهایی هستند؟

لاکتوز بیشتر در شیر و فرآورده‌های آن وجود دارد. سطح لاکتوز در برخی کم و در برخی دیگر زیاد است. در زیر خوارکی‌هایی که بیشتر در سبد غذایی افراد وجود دارند و دارای لاکتوز هستند، معرفی شده است.

• شیر
• پنیر
• ماست
• خامه
• کره
• بستنی
• انواع سس و سوپ‌های آماده
• غذاهای آماده شده منجمد

کلیه غذاهایی که در مواد تشکیل‌دهنده از فرآورده‌های شیری استفاده می‌شود، دارای لاکتوز هستند. اینکه این غذاها چقدر برای سیستم گوارشی شما مضر است به سطح لاکتوز آنها بستگی دارد. گاهی اوقات بیماران می‌توانند سطح پایین لاکتوز را بدون هیچ مشکلی تحمل کنند.

بیشتر بخوانید: نقش تغذیه در بروز اختلالات روانی

رژیم مناسب برای مبتلایان این بیماری

در رژیم غذایی بیماران این مواد غذایی می‌توانند وجود داشته باشند:

• شیر بدون لاکتوز
• شیر سویا، جو دوسر و بادام
• غذاهای غنی شده از کلسیم. با محدود کردن و حذف محصولات لبنی، بیماران در معرض کمبود کلسیم قرار می‌گیرند. برای حل این مشکل پزشک متخصص مصرف مکمل کلسیم را می‌تواند، توصیه کند.

بیشتر بدانید: این غذاهای حساسیت زا برای سرفه را نخورید!

برای داشتن رژیم غذایی بدون لاکتوز بهتر است با متخصص مشورت داشته باشید. معمولا این نوع رژیم‌ها به مدت ۲ هفته ادامه دارند تا واکنش بدن بررسی شود. پس از آن توصیه می‌شود تا مواد غذایی حاوی لاکتوز در مقادیر بسیار کم و کنترل شده به رژیم غذایی اضافه شوند.

برای داشتن رژیمی کامل می‌توانید از متخصص تغذیه کمک بگیرید که سایت درمانکده امکان مشاوره با بهترین دکتر‌های تغذیه را در کنار سایر تخصص‌ها برای شما عزیزان فراهم کرده است.

بیشتر بخوانید: دارو برای حساسیت به آجیل در عید نوروز

آیا عدم تحمل لاکتوز با همان حساسیت به شیر یکسان است؟

حساسیت به شیر و عدم تحمل لاکتوز می‌توانند علائم گوارشی یکسانی را ایجاد کنند؛ اما دو مشکل کاملا متفاوت از همدیگر هستند. حساسیت به شیر ، واکنش بدن به آلرژی است؛ یعنی سیستم ایمنی بدن درگیر است، درحالیکه عدم تحمل لاکتوز یک مشکل گوارشی و مربوط به آنزیم‌های معده است.

سخن آخر

عدم تحمل لاکتوز با داشتن یک برنامه غذایی مناسب به راحتی قابل کنترل است. نکته مهم این است که بتوانید با یک رژیم غذایی خوب و مناسب مواد مغذی را برای بدن فراهم کنید. برای این کار بهتر است با متخصص مشورت داشته باشید.

منبع: Health Line |Mayo Clinic | Web Md | Hopkins Medicine