درمان اسهال چیست؟ راه‌کارهایی که روزی به کار می‌آیند

اسهال (Diarrhea) مشکل شایعی است که تقریبا همه افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود با آن مواجه می‌شوند. درمان اسهال معمولا شامل تسکین علائم، جبران مایعات و الکترولیت‌های ازدست‌رفته و رفع علت زمینه‌ای می‌شود.

اسهال با علائمی مانند مدفوع شل و آبکی، دل‌درد، سردرد، حالت تهوع، استفراغ و لرز بدن همراه است. همچنین در موارد شدیدتر، به نشانه‌هایی مانند تب و خونریزی از مقعد منجر می‌شود. عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگلی و مصرف غذاهای فاسد یا آب آلوده از مهم‌ترین دلایل بروز این عارضه هستند.

در این مقاله از مجله درمانکده علت اسهال در آقایان و خانم‌ها را بررسی می‌کنیم. همچنین به این سوال که برای درمان سریع اسهال چه بخوریم، پاسخ می‌دهیم. با ما همراه باشید.

انواع اسهال

روش‌های مختلفی برای طبقه‌بندی Diarrhea وجود دارد. در یکی از این روش‌ها می‌توانیم این بیماری شایع گوارشی را به صورت زیر طبقه‌بندی کنیم:

ناگهانی یا حاد	شایع‌ترین نوع Diarrhea، اسهال آبکی و شلی است که به طور ناگهانی رخ می‌دهد و یک تا ۲ روز طول می‌کشد. این عارضه به درمان نیاز ندارد و معمولا پس از چند روز از بین می‌رود.
مداوم	معمولا برای چند هفته (۲ تا چهار هفته) ادامه دارد.
مزمن	بیش از چهار هفته طول می‌کشد یا به طور منظم در یک مدت زمان طولانی به صورت دوره‌ای ایجاد می‌شود و از بین می‌رود.

علائم اسهال چیست؟

در صورت ابتلا به این مشکل، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

• نفخ شکم
• کرامپ
• مدفوع شل یا آبکی
• احساس نیاز فوری به اجابت مزاج
• حالت تهوع و استفراغ

علائم جدی‌تر شامل موارد زیر هستند:

• وجود خون یا مخاط در مدفوع
• کاهش وزن ناخواسته
• تب

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اولین گزینه شما برای درمان اسهال آبکی باید مراجعه به دکتر داخلی باشد. اما در موارد زیر حتما با فوق تخصص گوارش مشورت کنید:

• وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه رنگ و قیری
• تب بالا (بالاتر از ۳۸/۳ درجه سانتی‌گراد) یا تبی که بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد
• دفع مدفوع آبکی بیش از ۲ روز ادامه داشته باشد
• حالت تهوع یا استفراغی که شما را از نوشیدن مایعات باز دارد
• درد شدید در شکم یا پایین کمر
• تغییر اجابت مزاج پس از بازگشت از یک کشور خارجی

در صورت لزوم می‌توانید با دکتر گوارش آنلاین مشورت کنید یا به صورت حضوری نزد متخصص گوارش بروید. همچنین اگر علائم کم‌آبی را مشاهده کردید، فورا به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:

• ادرار تیره
• کاهش حجم ادرار (در کودکان، کاهش تعداد پوشک‌های خیس‌شده نسبت به حالت عادی)
• ضربان قلب سریع
• سردرد
• خشکی پوست
• بی‌قراری
• گیجی

دلیل اسهال چیست؟

در بیشتر موارد، علت اسهال ناگهانی در بزرگسالان و کودکان به ویروسی که وارد روده شده است، مربوط می‌شود. بعضی از افراد به این وضعیت «آنفلوآنزای روده» یا «آنفلوآنزای معده» می‌گویند.

باکتری‌ها هم می‌توانند روی اجابت مزاج تاثیر بگذارند. سالمونلا، کمپیلوباکتر، شیگلا و اشرشیاکلی از رایج‌ترین باکتری‌هایی هستند که می‌توان به عنوان علت اسهال ناگهانی و حاد معرفی کرد.

سایر دلایل ایجادکننده این مشکل عبارت‌اند از:

• سوء مصرف الکل
• آلرژی به بعضی از غذاها
• دیابت
• بیماری‌های روده (مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو)
• خوردن غذاهایی که سیستم گوارش را تحریک می‌کنند
• استفاده بیش از حد از ملین‌ها
• مصرف بعضی از داروها
• پرکاری تیروئید
• پرتودرمانی
• دویدن (بعضی از دوندگان به دلایلی که دقیقا مشخص نیست به این عارضه گوارشی مبتلا می‌شوند)
• بعضی از سرطان‌ها
• جراحی دستگاه گوارش
• مشکل در جذب بعضی از مواد مغذی

بیماری‌های دستگاه گوارش مثل سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری التهابی روده و بیماری سلیاک، مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک، بیماری آدیسون و بعضی از سرطان‌ها علت اسهال مداوم یا مزمن هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دلایل تغییر اجابت مزاج توصیه می‌کنیم مقاله «اسهال چرب»، «اسهال خونی» و «اسهال در پریودی» را بخوانید.

درمان اسهال

درمان این عارضه به ۲ دسته کلی تقسیم می‌شود: اصلاح رژیم غذایی و دارودرمانی.

۱. اصلاح رژیم غذایی و درمان خانگی اسهال

انتخاب صحیح غذاها می‌تواند به تنظیم اجابت مزاج و کاهش علائم شما کمک کند. در ادامه به بررسی نقش تغذیه در رفع اسهال می‌پردازیم.

برای درمان اسهال چه بخوریم؟

متخصصان از موارد زیر به عنوان غذاهای سفت کننده مدفوع نام می‌برند:

• برنج سفید: برنج سفید ساده به قوام مدفوع کمک می‌کند و کربوهیدرات‌های قابل‌هضم را برای تامین انرژی در اختیار بدن قرار می‌دهد. از افزودن هر گونه ادویه یا سس که ممکن است سیستم گوارشی را تحریک کند، خودداری کنید.
• نان تست یا کراکر: نان تست ساده یا کراکر تهیه‌شده از غلات تصفیه‌شده می‌تواند بدون تشدید Diarrhea به درمان خانگی دل پیچه بزرگسالان کمک کند.
• سیب‌زمینی آبپز: سیب‌زمینی آبپز منبع خوب کربوهیدرات‌هایی است که به راحتی هضم می‌شوند و به حجیم شدن مدفوع کمک می‌کنند.
• ماست: ماست ساده شیرین‌نشده دارای پروبیوتیک‌های مفیدی است که در حفظ تعادل طبیعی باکتری‌های روده نقش دارند.
• مرغ آبپز یا بخارپز: مرغ بدون پوست و بدون چربی منبع خوب پروتئین است و برای معده یک غذای سبک محسوب می‌شود.
• آبگوشت سبک: آبگوشت یا سوپ‌ خانگی می‌تواند آب و الکترولیت‌ها را بدون ایجاد فشار روی سیستم گوارشی تامین کند.
• دمنوش‌های گیاهی: چای بابونه یا چای نعناع روی دستگاه گوارش اثرات تسکین‌دهنده دارند و به کاهش علائم Diarrhea کمک می‌کنند.
• موز: این میوه به راحتی هضم می‌شود و به سفت شدن مدفوع کمک می‌کند. همچنین حاوی پتاسیم است که نقش مهمی در درمان Diarrhea دارد.

کدام غذاها باید از رژیم درمان اسهال حذف شوند؟

اگر از مدفوع شل و آبکی رنج می‌برید، از مصرف غذاهای زیر بپرهیزید:

• محصولات لبنی: هضم محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و بستنی برای بعضی از افراد دشوار است. اجتناب از این غذاها می‌تواند به جلوگیری از ناراحتی‌های گوارشی کمک کند.
• غذاهای تند و چرب:  مصرف غذاهای تند، چرب یا سرخ‌شده از درمان سریع اسهال بزرگسالان و کودکان جلوگیری می‌کند. چون این غذاها به سختی هضم می‌شوند و ممکن است معده و روده را تحریک کنند.
• غذاهای پرفیبر: در حالی که فیبر به طور کلی برای سلامت دستگاه گوارش مفید است، مصرف غذاهای پرفیبر مانند غلات کامل، میوه‌های خام و سبزیجات می‌تواند Diarrhea را تشدید کند. این غذاها اثر ملین دارند و حرکات روده را افزایش می‌دهند.
• کافئین و الکل: نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه، چای و نوشابه‌های گازدار و همچنین نوشیدنی‌های الکلی به عنوان ادرارآور عمل می‌کنند و منجر به کم‌آبی بدن می‌شوند. آن‌ها همچنین می‌توانند سیستم گوارشی را تحریک و درمان اسهال را مختل کنند.
• غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قند: غذاهای شیرین از جمله آبنبات، شیرینی و نوشیدنی‌های شیرین می‌توانند آب را به داخل روده‌ها بکشانند و باعث شل شدن مدفوع شوند.
• شیرین‌کننده‌های مصنوعی: بعضی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول در آبنبات‌های بدون قند، آدامس‌ها و نوشیدنی‌های خاص یافت می‌شوند. آن‌ها می‌توانند اثر ملین داشته باشند و به طور بالقوه علائم Diarrhea را بدتر کنند.

مهم است که به بدن خود گوش دهید و از خوردن هر گونه غذا یا نوشیدنی که به نظر شما علائم‌تان را بدتر می‌کند، خودداری کنید. میزان تحمل بدن و نوع محرک‌ها ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. بنابراین بهتر است تا زمانی که علائم شما بهبود پیدا کند، از یک رژیم غذایی ملایم و قابل‌هضم استفاده کنید.

۲. دارودرمانی

داشتن رژیم غذایی مناسب و مصرف مایعات از مهم‌ترین راه‌کارهای درمان اسهال ویروسی، باکتریایی و… است. برای درمان اسهال در خانه و جبران کم‌آبی بدن می‌توانید یک محلول خانگی درست کنید. برای تهیه این محلول، یک لیتر آب جوشیده خنک‌شده، نصف قاشق چای‌خوری نمک، سه تا چهار قاشق چای‌خوری شکر و نصف قاشق غذاخوری نمک پتاسیم‌دار (در صورت در دسترس بودن) را با هم مخلوط کنید. برای مزه‌دار کردن این محلول می‌توانید به آن پودر شربت بدون شیرین‌کننده اضافه کنید.

در صورتی که اسهال مزمن باشد، پزشک مصرف دارو را هم پیشنهاد خواهد کرد. داروهای درمان اسهال می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• لوپرامید (Loperamide) که با کاهش فعالیت روده و افزایش جذب مایعات توسط روده به کنترل علائم گوارشی کمک می‌کند
• بیسموت ساب‌سالیسیلات (Bismuth subsalicylate)
• ریفاکسمین (Rifaximin)
• سیپروفلوکساسین (Ciprofloxacin)
• پوسته اسفرزه
• قرص ضد اسهال یدوکینول (Iodoquinol) برای رفع عفونت‌های انگلی تجویز می‌شود

ذکر این نکته ضروری است که لوپرامید سرعت بهبودی را افزایش نمی‌دهد. همچنین در صورت ابتلا به مدفوع خونی، تب بالا (بالاتر از ۳۸/۵ درجه سانتی‌گراد)، حالت تهوع، استفراغ و درد شدید نباید از آن استفاده کنید.

چند راه‌کار برای درمان اسهال کودکان

در مورد درمان اسهال کودکان مهم است که محتاط باشید و در صورت تداوم یافتن یا بدتر شدن آن‌ها، به دنبال مشاوره پزشکی بروید. در ادامه چند راه‌ حل کلی آورده شده است که می‌تواند به مدیریت این بیماری در کودکان کمک کند:

۱. محلول آبرسان خوراکی (ORS)

کم‌‌آبی بدن اصلی‌ترین نگرانی در مورد اسهال کودکان است. ORS که بدون نیاز به نسخه پزشک در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد، به جایگزینی مایعات از‌دست‌رفته کمک می‌کند. دستورالعمل‌ شرکت سازنده را با دقت بخوانید یا برای اطلاع از دوز مناسب از متخصص اطفال راهنمایی بخواهید.

۲. تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک

اگر کودک شیرخوار است و هنوز با شیر مادر یا شیشه شیر تغذیه می‌شود، ادامه تغذیه منظم ضروری است. شیر مادر یا شیر خشک مناسب می‌تواند تغذیه و مایعات لازم را فراهم ‌کند. ممکن است برای جلوگیری از کم‌آبی بدن لازم باشد تعداد دفعات تغذیه کودک را افزایش و حجم هر وعده را کاهش دهید.

۳. نوشیدن مایعات

مایعاتی مانند آب، آبمیوه‌های رقیق بدون شکر یا آبگوشت‌های سبک را به کودکان بزرگ‌تر بدهید. این‌ها می‌توانند به هیدراته نگه داشتن بدن و تامین بعضی از الکترولیت‌های ضروری کمک کنند.

۴. رژیم غذایی BRAT

این رژیم غذایی شامل موز (Banana)، برنج (Rice)، سس سیب (Applesauce) و نان تست (Toast) است. غذاها به راحتی هضم می‌شوند و به سفت شدن مدفوع کمک می‌کنند. با این حال، مهم است توجه داشته باشید که رژیم غذایی BRAT به تنهایی ممکن است مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین نکند. بنابراین باید به طور موقت از آن استفاده کنید و به تدریج یک رژیم غذایی متعادل‌تر را در اختیار کودک قرار دهید.

۵. پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که می‌توانند به بازگرداندن سلامت گوارش کمک کنند. بعضی از آن‌ها به طور خاص برای کودکان ساخته شده‌اند و به کاهش مدت و شدت Diarrhea کمک می‌کنند. برای انتخاب گزینه‌ها و دوزهای مناسب پروبیوتیک با متخصص اطفال مشورت کنید.

به یاد داشته باشید که شرایط هر کودک منحصر‌به‌فرد است. اگر Diarrhea بیش از چند روز ادامه داشت و علائم کم‌آبی بدن (مانند خشکی دهان، کاهش ادرار یا بی‌حالی) در کودک بروز کرد، به پزشک مراجعه کنید.

کلام پایانی

اسهال مشکل رایجی است که به دلایل مختلف رخ می‌دهد. در بیشتر موارد، استفاده از طیف وسیعی از درمان‌های خانگی و پزشکی کمک‌کننده است. با این حال، اگر این مشکل برای مدت طولانی ادامه پیدا کرد یا با علائم دیگری همراه بود، باید به پزشک مراجعه کنید.

برای مشورت با دکتر اطفال، دکتر داخلی یا فوق متخصص گوارش و آگاهی از بهترین درمان اسهال می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص گوارش آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوارش از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منبع: webmd