کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی چیست؟ از علت و علائم تا درمان آن

کم‌ کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم اختلالی است که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند. هورمون‌های تیروئید که شامل تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) هستند، نقش مهمی در تنظیم عملکردهای مختلف بدن از جمله متابولیسم و رشد و نمو دارند. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده می‌خواهیم به این سوال که تیروئید کم کار چیست و چه تاثیری روی بدن دارد، پاسخ دهیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

کم کاری تیروئید چیست؟

در پاسخ به این سوال که تیروئید چیست و کم‌کار بودن آن به چه معنی است، باید بگوییم که تیروئید یک غده کوچک پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن قرار دارد و با ترشح هورمون به بدن در تنظیم انرژی کمک می‌کند. این غده همچنین وظیفه تنظیم عملکردهایی نظیر ضربان قلب و کارکرد دستگاه گوارش را بر عهده دارد.

هیپوتیروئیدیسم زمانی رخ می‌دهد که بدن هورمون تیروئید کافی تولید نمی‌کند. این بیماری می‌تواند هر فردی را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. اما در زنان و افراد بالای ۶۰ سال شایع‌تر است.

بیشتر بدانید: علائم کم کاری تیروئید در کودکان

آیا این بیماری در کودکان هم رخ می‌دهد؟

به نظر می‌رسد که از هر ۱۰۰ کودک و نوجوان، ۲ الی سه نفر هیپوتیروئیدیسم دارند. هیپوتیروئیدیسم رایج‌ترین اختلال تیروئید در نوزادان، کودکان و نوجوانان است.

آزمایشی که در بدو تولد انجام می‌شود نشان می‌دهد که از هر ۱۵۰۰ الی ۳ هزار نوزاد یک نفر به هیپوتیروئیدیسم مبتلا است. تشخیص و درمان زودهنگام کمبود هورمون تیروئید، برای اطمینان از رشد طبیعی جسم و مغز بسیار مهم است.

هیپوتیروئیدیسم ممکن است در اواخر دوران کودکی یا در نوجوانی هم ایجاد شود. خطر ابتلا به این اختلال در دختران چهار برابر بیشتر از پسران است.

تفاوت کم کاری تیروئید با پرکاری تیروئید

تفاوت این ۲ بیماری در کمیت هورمون‌های تیروئید است. در هیپوتیروئیدیسم، غده تیروئید هورمون بسیار کمی تولید می‌کند. اما در پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)، میزان تولید هورمون بیشتر از نیاز بدن است.

علائم این ۲ بیماری هم با یکدیگر متفاوت است. برای مثال، افراد مبتلا به هیپوتیروئیدیسم برای مقابله با سرما دچار مشکل می‌شوند؛ در حالی که مبتلایان به پرکاری تیروئید نمی‌توانند گرما را تحمل کنند. از سایر علائم تیروئید پرکار می‌توان به تپش قلب، افزایش اشتها، کاهش وزن، اسهال، تغییر بینایی، اختلال قاعدگی و اختلال خواب اشاره کرد.

علائم کم کاری تیروئید

علائم تیروئید کم کار چندان قابل‌توجه نیست. با این حال، با گذر زمان ممکن است علائم زیر ظاهر شود:

• احساس خستگی
• درد مفاصل و عضلات
• افزایش وزن
• یبوست
• ازدست‌ دادن میل جنسی
• ریزش مو
• شکننده شدن موها و ناخن‌ها
• خارش و خشکی پوست
• کاهش ضربان قلب
• مشکلات یادگیری و حافظه
• افسردگی
• سرگیجه (برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله «کم کاری تیروئید و سرگیجه» مراجعه کنید.)

کمبود ید باعث هیپوتیروئیدیسم و گواتر (بزرگ شدن غیر عادی غده تیروئید) می‌شود. تحقیقات در مورد ارتباط احساس خفگی در گلو و هیپوتیروئیدیسم نشان می‌دهد که گاهی‌اوقات گواتر با مسدود کردن راه هوایی به بروز مشکلات تنفسی، سرفه و گرفتگی صدا منجر می‌شود. البته این مشکلات می‌توانند در موارد نادر از علائم اولیه سرطان تیروئید هم باشند. اگر آن‌ها را تجربه کردید، در اسرع وقت به فوق تخصص غدد مراجعه کنید.

۱. علائم کم کاری تیروئید در زنان

هیپوتیروئیدیسم در زنان می‌تواند به ناباروری منجر شود. هورمون‌های تیروئید با هورمون‌های جنسی زنان مانند استروژن و پروژسترون ارتباط نزدیکی دارند. عدم تعادل این هورمون‌ها زمینه را برای مشکلات زیر فراهم می‌کند:

• بی‌نظمی سیکل ماهانه
• آمنوره یا قطع قاعدگی
• عدم تخمک‌گذاری
• کیفیت ضعیف تخمک
• افزایش خطر سقط جنین

۲. علائم هیپوتیروئیدیسم در کودکان

مشکلات هیپوتیروئیدیسم که از اوایل دوران کودکی آغاز می‌شوند، بسته به سن کودک متفاوت هستند. در نوزادان، علائم هیپوتیروئیدیسم در چند هفته یا چند ماه اول پس از تولد ظاهر می‌شود. این علائم معمولا جزئی هستند و ممکن است پزشک و والدین نوزاد متوجه آن‌ها نشوند. جدول زیر علائم تیروئید کم کار را در نوزادان و کودکان نشان می‌دهد:

نوزادان	کودکان نوپا و کودکان در سن ابتدایی
زرد شدن پوست و چشم‌ها یبوست تغذیه ضعیف سرد شدن پوست کاهش گریه تنفس با صدای بلند خوابیدن مکرر یا کاهش فعالیت ایجاد نقاط نرم و بزرگ روی سر بزرگ ‌شدن زبان	قد کوتاه‌تر از حد متوسط کوچک‌ بودن اندام‌های حرکتی از جمله دست‌ها و پاها رشد دیرتر دندان‌های دائمی بلوغ دیررس کند شدن رشد ذهنی کند شدن ضربان قلب شکننده شدن موها پف کردن اجزای صورت خستگی یبوست خشکی پوست

۳. علائم کم کاری تیروئید در مردان

مردان مبتلا به هیپوتیروئیدیسم ممکن است با مشکلات زیر مواجه شوند:

• اختلال در عملکرد جنسی
• ریزش مو
• پایین آمدن سطح تستوسترون
• ضعیف شدن و گرفتگی عضلات
• افسردگی
• حساس شدن نسبت به سرما
• بی‌حسی و احساس سوزن‌سوزن شدن دست‌ها
• افزایش چربی خون
• فراموشکار شدن
• دورگه شدن صدا

بیشتر بدانید: علائم تیروئید در زنان

کم کاری تیروئید چه عوارضی دارد؟

درمان نکردن مشکلات تیروئید به عوارض متعدد منجر می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• مشکلات مربوط به حفظ تعادل: اگر سطح هورمون تیروئید در سالمندان خیلی پایین باشد، این افراد در حفظ تعادل دچار مشکل می‌شوند.
• مشکلات قلبی: هیپوتیروئیدیسم فرد را در معرض خطر بیماری قلبی قرار می‌دهد و ممکن است سطح کلسترول بد (LDL) را افزایش دهد.
• ناباروری: کاهش هورمون تیروئید ممکن است در روند تولید تخمک (تخمک‌گذاری) اختلال ایجاد کند و باعث ناباروری شود.
• درد مفاصل: بروز درد (به‌خصوص در مفاصل و عضلات) و تاندونیت یکی از اثرات هیپوتیروئیدیسم است.
• مشکلات مربوط به‌ سلامت روان: سطح پایین هورمون تیروئید می‌تواند باعث بروز اختلال در حافظه یا تمرکز و همچنین کاهش علاقه به فعالیت‌هایی شود که قبلا از انجام آن‌ها لذت می‌بردید.
• چاقی: هیپوتیروئیدیسم علیرغم افزایش اشتها می‌تواند باعث چاقی شود. چون متابولیسم را کاهش می‌دهد و در این شرایط بدن نمی‌تواند کالری کافی بسوزاند.
• نوروپاتی محیطی: با گذر زمان، کاهش هورمون تیروئید می‌تواند به اعصاب محیطی آسیب برساند. بنابراین ممکن است متوجه علائمی نظیر درد، سوزن‌‌سوزن شدن یا بی‌حسی اندام‌های حرکتی شوید.

عوارض هیپوتیروئیدیسم در زنان باردار

جنین در سه ماه اول بارداری قادر به تولید هورمون‌های تیروئید نیست. بنابراین برای رشد عصبی به هورمون‌های تیروئید مادر وابسته است. عدم درمان هیپوتیروئیدیسم در زنان باردار باعث بروز عوارض جانبی برای مادر و جنین می‌شود. این عوارض عبارت‌اند از:

• عوارض مرتبط با مادر مانند پرفشاری خون بارداری، دیابت بارداری، جدا شدن زودرس جفت و خونریزی بعد از زایمان
• عوارض مرتبط با جنین مثل سقط جنین، زایمان زودرس، مرده‌زایی (مرگ نوزاد در حین یا قبل از زایمان) و وزن کم هنگام تولد

بیشتر بدانید: قرص تیروئید کم کار

علت کم کاری تیروئید

از مهم‌ترین دلایل بروز این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. پاسخ افراطی به درمان‌ پرکاری تیروئید

معمولا افرادی که دچار پرکاری تیروئید هستند با ید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید درمان می‌شوند. هدف این درمان‌ها بازگرداندن عملکرد تیروئید به حالت عادی است. اما گاهی‌اوقات به کاهش بیش از حد هورمون‌های تیروئید و کم‌کاری دائمی این غده منجر می‌شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با دکتر غدد آنلاین مشورت کنید یا به صورت حضوری نزد متخصص غدد بروید.

۲. برداشتن بخشی از غده تیروئید

برداشتن کل غده تیروئید یا قسمت بزرگی از آن با جراحی می‌تواند تولید هورمون را کاهش دهد یا حتی متوقف کند. در این شرایط برای تامین هورمون مورد نیاز بدن باید تا آخر عمر دارو مصرف کنید.

۳. اثر پرتودرمانی روی غده تیروئید

پرتوهایی که برای درمان سرطان‌های سر و گردن استفاده می‌شوند می‌توانند روی غده تیروئید تاثیر بگذارند و منجر به هیپوتیروئیدیسم شوند.

۴. داروها

بعضی از داروها (نظیر لیتیوم که برای اختلالات روانپزشکی استفاده می‌شود) ممکن است منجر به هیپوتیروئیدیسم شوند. اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، از یک پزشک بپرسید که آیا روی غده تیروئیدتان تاثیر می‌گذارد یا خیر. هرگز مصرف هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.

۵. کمبود ید

ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. کمبود ید می‌تواند باعث کم کاری تیروئید شود و مصرف بیش از حد ید ممکن است به تشدید هیپوتیروئیدیسم در افرادی که  این بیماری را دارند منجر شود.

علت کم کاری تیروئید در زنان باردار

علت بروز هیپوتیروئیدیسم در بارداری مثل علل ذکرشده در قسمت قبل است. اما رایج‌ترین دلیل این بیماری به‌خصوص در زنان باردار یک نوع اختلال خود ایمنی به نام تیروئیدیت هاشیموتو است. اختلالات خود ایمنی زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به بافت‌های سالم حمله می‌کنند. برای اینکه در مورد این موضوع اطلاعات بیشتری کسب کنید، مقاله «هاشیموتو چیست» را بخوانید.

علل تیروئید کم کار در کودکان

علاوه بر دلایل بالا، هیپوتیروئیدیسم در کودکان اغلب از بیماری مادرزادی ناشی می‌شود. بعضی از نوزادان بدون غده تیروئید یا با غده تیروئید معیوب متولد می‌شوند. در اکثر موارد، غده تیروئید در این نوزادان به دلایل نامعلومی به طور طبیعی رشد نکرده است.

بیشتر بدانید: برای کم کاری تیروئید چه بخوریم؟

چه افرادی بیشتر در معرض کم کاری تیروئید قرار دارند؟

زنان (به‌خصوص زنان مسن) بیشتر از مردان در معرض هیپوتیروئیدیسم هستند. همچنین اگر یکی از اعضای خانواده‌تان به یک بیماری خود ایمنی مبتلا باشد، احتمال اینکه دچار هیپوتیروئیدیسم شوید بالاتر است. سایر عوامل خطر برای این اختلال عبارت‌اند از:

• نژاد (سفیدپوست یا آسیایی بودن)
• افزایش سن
• افرادی که سفید شدن زودهنگام مو را تجربه می‌کنند
• اختلالات خود ایمنی نظیر دیابت نوع ۱، ام‌اس (MS) و روماتیسم مفصلی
• اختلال دوقطبی
• سندرم داون
• سندرم ترنر

روش‌های تشخیص تیروئید کم کار

از ۲ روش اصلی زیر برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود:

۱. معاینه بدنی

پزشک معاینه بدنی انجام می‌دهد و درباره سابقه بیماری از شما سوال می‌پرسد. سپس علائم فیزیکی هیپوتیروئیدیسم از جمله خشکی پوست را بررسی می‌کند. علاوه بر این، از شما می‌خواهد درباره علائمی که دارید با او صحبت کنید.

۲. آزمایش خون

آزمایش خون تنها راه برای تشخیص قطعی هیپوتیروئیدیسم است. این آزمایش مقدار هورمون محرک تیروئید (TSH) که توسط غده هیپوفیز ساخته می‌شود و سطح هورمون‌های غده تیروئید را اندازه می‌گیرد:

• اگر غده تیروئید به ‌اندازه کافی هورمون تولید نکند، غده هیپوفیز TSH را افزایش می‌دهد تا تولید هورمون تیروئید را بالا ببرد.
• اگر به پرکاری تیروئید مبتلا باشید، سطح TSH کاهش می‌یابد. چون بدن تلاش می‌کند تولید بیش از حد هورمون تیروئید را متوقف کند.

آزمایش تیروکسین (T4) هم می‌تواند برای تشخیص هیپوتیروئیدیسم سودمند باشد. تیروکسین یکی از هورمون‌هایی است که به طور مستقیم توسط تیروئید تولید می‌شود.

اگر سطح T4 پایین و سطح TSH بالا باشد، هیپوتیروئیدیسم دارید. با این‌ حال، این وضعیت ممکن است از سایر بیماری‌های تیروئید هم ناشی شود. به همین دلیل، برای تشخیص دقیق باید از سایر تست‌ها هم استفاده کرد. اگر نتیجه آزمایش یا معاینه بدنی عادی نباشد، ممکن است پزشک سونوگرافی تیروئید یا اسکن تیروئید را توصیه کند.

جهت انجام آزمایش تیروئید می‌توانید از خدمات آزمایش در منزل درمانکده استفاده کنید تا ضمن صرفه‌جویی در وقت، هرچه سریع‌تر جواب آزمایش خود را دریافت کنید.

درمان کم کاری تیروئید

هیچ راهی برای درمان کامل هیپوتیروئیدیسم وجود ندارد. با این حال، راه‌کارهای زیر به کنترل علائم آن کمک می‌کنند:

۱. درمان‌های پزشکی

این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:

تیروکسین سنتتیک

پزشکان معمولا برای درمان این بیماری تیروکسین سنتتیک تجویز می‌کنند. این دارو مشابه هورمون T4 است و دوز آن بر اساس سابقه بیماری، علائم بیمار و سطح فعلی TSH تعیین می‌شود. پزشکان به طور منظم از فرد آزمایش خون می‌گیرند تا متوجه شوند که آیا دوز دارو به تنظیم مجدد نیاز دارد یا خیر.

درمان هیپوتیروئیدیسم با ید

ید یک ماده معدنی ضروری برای عملکرد درست تیروئید است. کمبود ید یکی از رایج‌ترین دلایل ایجاد گواتر است. تمام افراد باید ید کافی دریافت کنند. اما افراد دچار بیماری خود ایمنی تیروئید ممکن است نسبت به اثرات ید حساس باشند. به این معنی که ید می‌تواند بیماری را در این افراد تحریک یا تشدید کند.

در دوران بارداری نیاز به ید افزایش پیدا می‌کند. بنابراین مصرف نمک یددار می‌تواند ید کافی را برای بدن فراهم کند. مکمل‌های ید هم در دسترس هستند که می‌توانید با مشورت پزشک آن‌ها را مصرف کنید.

با درمان مناسب، سطح هورمون تیروئید به حالت عادی بازمی‌گردد. اما در اکثر موارد بیمار باید تا آخر عمر داروهای هیپوتیروئیدیسم را مصرف کند.

بیشتر بدانید: علائم تیروئید خطرناک

۲. رژیم غذایی

هیچ توصیه غذایی خاصی برای کم ‌کاری تیروئید وجود ندارد. با این حال، افراد مبتلا به این بیماری باید از یک رژیم غذایی متنوع و متعادل پیروی کنند که چربی یا سدیم بالایی نداشته باشد.

پیشگیری از کم کاری تیروئید

روش قطعی برای جلوگیری از هیپوتیروئیدیسم وجود ندارد. اما افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند (مانند زنان باردار) باید از پزشک در خصوص مصرف مکمل ید سوال بپرسند.

کلام پایانی

برای تشخیص کم کاری تیروئید می‌توانید ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کنید. در صورت نیاز، پزشک عمومی شما را برای درمان به متخصص غدد ارجاع می‌دهد. اگر نوزادتان به هیپوتیروئیدیسم مبتلا است، باید فورا به متخصص غدد اطفال مراجعه کنید. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر غدد آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر غدد از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: healthline, medicalnewstoday, healthline