پانکریت حاد نوعی التهاب پانکراس می‌باشد. این بیماری دردناک بوده و گاهی به صورتی بروز پیدا می‌کند که می‌تواند کشنده باشد. بعضی موارد خفیف پانکریت ممکن است بدون نیاز به درمان برطرف شوند. اما موارد شدید و پانکریت حاد می‌توانند تبعات مرگباری داشته باشند.
بسته به وخامت بیماری و درگیر شدن یا نشدن سایر اندام‌ها، نرخ مرگ و میر ناشی از این بیماری از کمتر از 5% تا بالای 30% متغیر می‌باشد. تخمین زده شده است سالانه بین 4.5 تا 35 نفر از هر 100000 نفر، درگیر پانکریت حاد می‌شوند. این آمار ممکن است بسیاری از موارد خفیف این بیماری را که بدون نیاز به ارزیابی و رسیدگی پزشکی برطرف می‌شوند، در بر نگیرد.
پانکراس یک بافت غده‌ای طویل و صاف می‌باشد که در پشت معده و در ناحیه فوقانی محوطه شکمی، واقع شده است. این غده مسئول ترشح آنزیم‌های گوارشی و هورمون‌هایی مانند انسولین می‌باشد که در تنظیم فرآوری گلوکز توسط بدن نقش دارند.
رایج‌ترین عامل التهاب پانکراس سنگ‌های صفراوی می‌باشند. اما سوءمصرف الکل نیز با افزایش بروز این بیماری مرتبط دانسته شده است. 30% از موارد پانکریت حاد مربوط به سوءمصرف الکل می‌باشد.
پانکریت حاد به شکل ناگهانی بروز پیدا می‌کند. اما پانکریت می‌تواند مزمن نیز باشد که در این صورت، عودکننده و مداوم خواهد بود. در این مقاله قرار است که تنها به پانکریت حاد بپردازیم.
حقایقی در مورد پانکریت حاد یا التهاب پانکراس
- پانکریت به دو شکل حاد و مزمن دیده می‌شود.
- پانکراس مسئولیت‌های متعددی دارد که شامل تولید آنزیم‌های گوارشی نیز می‌باشد.
- علایم این بیماری شامل درد در ناحیه مرکزی محوطه شکمی فوقانی، اسهال و استفراغ می‌باشند.
- رایج‌ترین عوامل بروز پانکریت حاد سنگ‌های صفراوی و سوءمصرف الکل می‌باشد.
علائم پانکریت حاد
- به طور کلی، بیمار در ناحیه مرکزی محوطه شکمی فوقانی خود، درست در زیر جناغ، دچار درد ناگهانی خواهد شد.
- به ندرت ممکن است درد ابتدا در محوطه تحتانی شکم احساس شده و با گذشت زمان شدیدتر و مداوم شود.
- در نیمی از موارد ابتلا به پانکریت، درد می‌تواند با گذشت بیشتر زمان شدیدتر شده و به ناحیه کمر نیز برسد. خوردن غذا ممکن است باعث افزایش احساس درد شود.
- پانکریتی که به دلیل تشکیل سنگ‌های صفراوی ایجاد می‌شود، معمولاً خیلی سریع بروز پیدا می‌کند. در صورت ایجاد التهاب پانکراس به دلیل سوءمصرف الکل، علایم ممکن است به آهستگی و در طی چند روز خودشان را نشان دهند.
- خم شدن به جلو یا گرفتن حالتی که جنین در شکم مادر به خود می‌گیرد، می‌تواند در کاهش درد تا حدی موثر باشد. در صورتیکه درد مداوم باشد، نیاز به رسیدگی پزشکی خواهد بود.
علایم ذکر شده در زیر ممکن است در موارد پانکریت مداوم باشند:
- استفراغ
- حالت تهوع
- اسهال
- از دست رفتن اشتها
- ضربان تند
- درد به همراه سرفه، سختی در حرکت و نفس‌های عمیق
- گرفتگی محوطه شکمی در صورت لمس
- تب و دمای بالای 38 درجه سانتی‌گراد
- یرقان، زردی پوست و صلبیه چشم
- مصرف مسکن‌ها در تسکین درد موثر نمی‌باشد.
- کاهش یا افزایش فشار خون، کاهش در صورت ایستادن بیمار که گاهی می‌تواند باعث غش شود.
درمان پانکریت
درمان پانکریت معمولاً بسته به وخامت آن می‌باشد. در موارد خفیف بیماری، خطر بروز عوارض پایین می‌باشد. در موارد جدی، این خطر به شکل قابل توجهی بالا خواهد بود.
۱) درمان فرم خفیف پانکریت حاد
درمان در این مورد بر روی حفظ عملکرد بدن و کاهش علایم متمرکز خواهد بود. این کار فرصت کافی را برای پانکراس فراهم می‌کند تا بتواند خود را ترمیم کند. گزینه‌های درمانی در این بیماری شامل موارد زیر می‌باشند:
- داروهای مسکن
فرم خفیف پانکریت حاد می‌تواند دردناک باشد. حال یا به شکل خفیف یا به شکل شدید - استفاده از لوله دماغی – معده‌ای
این گزینه درمانی می‌تواند با تخلیه مایعات و هوای اضافی به رفع علایم تهوع و استفراغ کمک کند. - استراحت روده‌ها
بهتر است تا چند روز به مجاری گوارشی استراحت داده شود. در طول این مدت فرد نباید از طریق دهان، هیچ گونه ماده غذایی یا مایعات را مصرف کند. - پیشگیری از کم‌آبی
معمولاً افراد در کنار پانکریت دچار کم‌آبی نیز می‌شوند و این می‌تواند باعث وخامت بیشتر بیماری و عوارض آن شود. معمولاً در طی 24 تا 48 ساعت اول، فرد از طریق وریدی مورد مایع‌درمانی قرار می‌گیرد.
افراد معمولاً پس از 5 تا 7 روز می‌توانند از بیمارستان مرخص شوند.
۲) درمان فرم شدید پانکریت حاد
در موارد شدید پانکریت حاد معمولاً تا حدی نکروز یا مرگ بافتی خواهیم داشت. این موضوع خطر سپسیس و عفونت حاد باکتریایی را افزایش می‌دهد. سپسیس می‌تواند تمام بدن را درگیر کرده و باعث نارسایی چندگانه احشا شود.
بروز شوک هایپوولمیک نیز در موارد ابتلا به پانکریت حاد و شدید مشاهده شده است. از دست رفتن شدید خون و مایعات می‌تواند باعث شود که قلب دیگر نتواند به اندازه کافی خون پمپاژ کند. قسمت‌های مختلف بدن می‌توانند به سرعت از اکسیژن محروم مانده و این موضوع می‌تواند به شدت جان فرد را به خطر بیندازد.
درمان این شکل از پانکریت حاد شامل موارد زیر می‌باشد:
- رسیدگی در واحد مراقبت‌های ویژه (ICU)
تزریق آنتی‌بیوتیک با هدف پیشگیری از ایجاد هرگونه عفونت در بافت مرده. - مایع‌درمانی وریدی
این کار به منظور پیشگیری از کم‌آبی و شوک هایپوولمیک انجام می‌شود. - تنفس مصنوعی
استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی می‌تواند تنفس بیمار را تسهیل کند. - لوله‌های غذایی
این کار به منظور فراهم آوردن تغذیه مناسب برای فرد انجام می‌شود. در این مورد، مصرف غذا می‌تواند باعث بهبود وضعیت شود. - جراحی
در بعضی موارد، ممکن است برای بیرون آوردن بافت مرده نیاز به عمل جراحی باشد.
بیماران باید تا زمانی که خطر نارسایی اندامی، شوک هایپوولمیک و سپسیس رفع نشده است، در بخش مراقبت‌های ویژه بمانند.
۳) درمان سنگ‌های صفراوی
در صورتیکه پانکریت حاد به دلیل سنگ‌های صفراوی ایجاد شده باشد، بیمار ممکن است پس از بهبود وضعیت، نیاز به جراحی یا کلانژیوپانکراگرافی اندوسکوپیک عقب‌گرد (ERCP) داشته باشد.
پس از تخلیه سنگ‌های صفراوی، ممکن است به بیمار توصیه شود که از یک رژیم غذایی به خصوص پیروی کند تا کلسترول خونش کاهش یابد. کلسترول بالای خون می‌تواند باعث تشکیل سنگ‌های صفراوی، یا افزایش اندازه آنها شود.
بیمارانی که به دلیل داشتن سنگ‌های صفراوی دچار پانکریت حاد می‌شوند، بهتر است برای تخلیه این سنگ‌ها تحت عمل جراحی قرار گیرند.
۴) درمان سوءمصرف الکل
در صورتیکه پزشک تشخیص دهد سوءمصرف الکل عامل ایجاد پانکریت حاد بوده است، بیمار می‌تواند در برنامه‌های درمانی ترک الکل شرکت کند.
عوامل ایجاد پانکریت حاد
سنگ‌های صفراوی، عفونت و سوءمصرف الکل از عوامل رایج پانکریت حاد می‌باشند.
۱) سوءمصرف الکل
افرادی که سالهاست نوشیدنی‌های الکلی مصرف می‌کنند، ممکن است به التهاب پانکراس مبتلا شوند. هر چقدر مقدار مصرف الکل بیشتر باشد، شانس ابتلای فرد به پانکریت مزمن نیز بیشتر خواهد بود.
تریپسین یک آنزیم گوارشی می‌باشد که به شکل غیرفعال توسط پانکراس تولید می‌شود. سوءمصرف الکل می‌تواند باعث فعال‌سازی این آنزیم درون بافت پانکراس شود، اما پژوهشگران دلیل این امر را نمی‌دانند.
پژوهشگران بر این باورند که مولکول‌های اتانول با تاثیر بر سلول‌های پانکراس، باعث فعال‌سازی زودهنگام تریپسین خواهند شد.
۲) سنگ‌های صفراوی
سنگ‌های صفراوی ساختار‌های کوچک و سنگ‌ریزه مانندی هستند که در کیسه صفرا تشکیل می‌شوند. این سنگ معمولاً در صورت بالا بودن سطح کلسترول صفرا تشکیل خواهند شد.
گاهی این سنگ‌ها ممکن است در حین خروج از مجاری صفراوی، در ورودی روده‌ها متوقف شده و باعث انسداد مجرای صفراوی شوند.
این انسداد پانکراس را نیز تحت تاثیر قرار داده و از ترشح آنزیم‌های آن به درون روده‌ها، جلوگیری می‌کند. در صورتیکه پانکریت حاد ناشی از تشکیل سنگ‌های صفراوی باشد، بهتر است تخلیه این سنگ‌ها پیش از مرخص شدن بیمار از بیمارستان در دستور کار قرار گیرد.
۳) عفونت‌ها
عفونت‌های باکتریایی مانند سالمونلوز، نوعی مسمومیت غذایی ناشی از باکتری سالمونلا یا بیماری لژیونر‌ها نوعی عفونت باکتریایی که توسط Legionella pneumophila، که در لوله‌های آب، سردوش‌ها و مخازن ذخیره آب یافت می‌شوند، ایجاد می‌شود که می‌توانند باعث ایجاد پانکریت حاد شوند.
عوامل ویروسی مانند هپاتیت B، اوریون، کوکساکی‌ویروس، سایتومگالوویروس و ویروس واریسلا – زوستر نیز، می‌توانند در ایجاد پانکریت حاد نقش داشته باشند.
سایر عوامل ایجاد کننده پانکریت حاد، شامل موارد زیر می‌باشند:
- بعضی بیماری‌های خود‌ایمنی، مانند لوپوس یا سندرم شوگرن
- جهش‌های ژنتیکی که بعضی افراد را نسبت به ابتلای به این بیماری حساس می‌کند.
- وارد شدن آسیب به پانکراس
- غلظت بالای تری‌گلیسیرید خون
- غلظت بالای کلسیم در خون
بیش از 10 درصد موارد ابتلا به پانکریت حاد ایدیوپاتیک بوده و عامل مشخصی ندارند.
رژیم غذایی و پانکریت حاد
اکثر افراد مبتلا به پانکریت حاد، نیاز به محدودیت‌های غذایی ندارند. اگر چه ممکن است نیاز باشد که این بیماران برای چند روز از مصرف غذا پرهیز کرده، و یا تنها به خوردن غذاهای غیر جامد اکتفا کنند.
بعضی افراد بستری شده در بیمارستان، ممکن است برای تغذیه به لوله معده‌ای نیاز داشته باشند.
پس از اینکه وضعیت بیمار به اندازه‌ای که بتواند به مصرف غذا بپردازد بهبود یافت، ممکن است به وی توصیه شود که از یک برنامه غذایی سالم و حاوی چربی پایین پیروی کرده و در وعده‌های کوچک و منظم، به مصرف غذا بپردازد.
مصرف مقدار زیاد مایعات، کاهش مصرف کافئین و پرهیز از مصرف الکل از اهمیت بالایی برای این بیماران برخوردار خواهد بود. در حالت کلی بهتر است از یک برنامه غذایی سالم و دارای مقدار چربی پایین برای این بیماران، استفاده شود.
عوارض بیماری پانکریت مزمن
پانکریت می‌تواند عوارض کشنده‌ای داشته باشد. این عوارض شامل موارد زیر خواهند بود:
- انسداد مجاری صفراوی یا پانکراس
- نشت مواد ترشحی از مجاری پانکراس
- کیست‌های کاذب با خطر پارگی، خونریزی و عفونت
- آسیب به پانکراس
- تجمع مایع در ریه‌ها
- ترموبوز سیاهرگ طحال
نارسایی قلبی، ریوی و کلیوی نیز می‌تواند به دنبال ابتلا به پانکریت حاد اتفاق بیفتد. در موارد شدید، نارسایی اندامی می‌تواند 48 ساعت پس از نمایان شدن علایم، روی دهد. در صورت عدم رسیدگی درمانی، وخامت بیماری ممکن است باعث مرگ بیمار شود. بنابراین در صورت مشاهده این علایم، هر چه سریعتر باید مراقبت‌های پزشکی صورت بگیرد.
تشخیص پانکریت حاد
تشخیص بیماری با استفاده از گرفتن تاریخچه و معاینه محوطه شکمی بیمار انجام می‌شود. در صورتی که قسمت‌های به خصوصی از شکم هنگام لامسه حساس شده باشند، ممکن است پانکریت حاد رخ داده باشد.
عضلات دیواره شکم در صورت بروز پانکریت حاد، سفت خواهند شد. در صورت استفاده از گوشی پزشکی برای شنیدن صدای روده‌ها، ممکن است صدای روده کم باشد و یا اینکه هیچ صدایی شنیده نشود.
آزمایش خون برای تشخیص پانکریت
در صورتیکه سطح آنزیم‌های آمیلاز و لیپاز در خون بیش از حد طبیعی خود باشند، احتمالاً بیمار باید در بیمارستان بستری شود. در جریان پانکریت حاد تولید هر دوی این آنزیم‌ها توسط پانکراس افزایش می‌یابد.
با این وجود، در صورت گرفتن نمونه خون در روزهای اول یا دوم بیماری، ممکن است نتایج آزمایش خون دقیق نباشند. زیرا افزایش سطح این دو آنزیم در خون، تنها تا چند ساعت پس از شروع بیماری مشهود خواهد بود و پس از گذشت چند روز، غلظت آن ها به حالت طبیعی برخواهد گشت.
غلظت آمیلاز در خون 3 الی 7 روز پس از شروع بیماری و غلظت لیپاز 8 الی 14 روز پس از شروع بیماری، به محدوده طبیعی خود باز خواهد گشت.
انجام آزمایش‌های بیشتر در بیمارستان برای تشخیص پانکریت
برای تشخیص خطر بروز عوارض پانکریت حاد، پزشک ممکن است بخواهد با استفاده از روش‌های زیر، از شدت التهاب پانکراس مطمئن شود:
- ERCP (کلانژیوپانکراتوگرافی اندوسکوپیک عقب‌گرد
در این روش یک اندوسکوپ (یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر که به انتهای آن یک دوربین متصل شده است) وارد دستگاه گوارش شده و با استفاده از آن می‌توان محل دقیق سنگ‌های صفراوی را مشخص کرد. - تصویربرداری اولتراسونوگرافی
استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا می‌تواند باعث تشکیل تصویری از پانکراس، کیسه صفرا و بافت‌های اطرافشان برروی صفحه مانیتور دستگاه سونوگرافی شود. - CECT (سی تی اسکن با استفاده از ماده حاجب)
از این روش تصویربرداری برای تهیه تصاویر با زوایای مختلف از یک ناحیه، استفاده می‌شود. این تصاویر معمولاً در انتها کنار یکدیگر قرار گرفته تا یک تصویر سه بعدی را تشکیل دهند. تصویربرداری CECT می‌تواند در تشخیص التهاب پانکراس، تجمع مایعات و هر گونه تغییر ساختار این غده، موثر باشد. - تصویربرداری با اشعه ایکس
پزشک ممکن است برای ارزیابی وضعیت بافت ریه یا اطمینان از عدم تجمع مایعات در محوطه صدری، این روش تصویربرداری را توصیه کند.
نتیجه‌گیری
پانکریت حاد می‌تواند با استفاده از روش‌های درمانی، در طی چند روز برطرف شود. اگر چه وضعیت بعضی بیماران وخیم‌تر بوده و ممکن است، بسته به عامل ایجاد التهاب و شدت علایم بیماری، برای مدتی نیاز باشد که در بیمارستان بستری شوند.
شما عزیزان برای کسب اطلاعاتی در خصوص پانکریت حاد بهتر است به فوق متخصص گوارش و کبد مراجعه کنید. امکان رزرو اینترنتی نوبت پزشک از طریق سایت درمانکده به سادگی امکان پذیر است. دسترسی به شماره تماس و آدرس مطب نیز از طریق درمانکده میسر شده است.
منبع : Medical News Today
