از روش های ساخت واکسن مختلف استفاده می‌شود تا موثرترین واکسن ممکن تولید شود. همان طور که با خواندن مطلب ساخت واکسن متوجه شدید، واکسن حاوی صورت غیر فعال پاتوژن (اصطلاح پزشکی میکروب مانند باکتری و ویروس) است که به سیستم ایمنی این امکان را می دهد تا سلول حافظه پایدار بسازد. سلول های حافظه با اولین برخورد با واکسن پاتوژن را به خاطر می سپارند و به محض ورود پاتوژن بیماری زا به بدن، به سرعت آن را از بین می برند. درواقع، واکسن سیستم ایمنی را برای تشخیص و واکنش سریع به عفونت آماده می کند تا بدن سالم باقی بماند!
هر پاتوژن منحصر به فرد است. دانشمندان از این اطلاعات (خواص منحصر به فرد هر پاتوژن) برای طراحی موثرترین واکسن با بهره گیری از مولفه های موجود در پاتوژن طبیعی استفاده می کنند تا واکنش ایمنی تحریک شود. در ادامه این مطلب درباره روش های ساخت واکسن مزایا و معایب هر کدام بیشتر صحبت می‌کنیم.
روش های ساخت واکسن
از جمله انواع واکسن ها و روش های ساخت واکسن می توان به ویروس زنده، ضعیف شده، غیرفعال، زیرواحد، مزدوج و توکسوئید اشاره کرد. در ادامه به طور مفصل درباره این روش‌ها توضیح می‌دهیم.
ویروس زنده، ضعیف شده
یکی از مهمترین روش های ساخت واکسن استفاده از ویروس زنده ولی ضعیف شده است. اصطلاح زنده و ضعیف شده در این جا به واکسنی اطلاق می شود که از ویروس ضعیف شده استفاده می کند. درواقع، ویروس آن قدر ضعیف است که نمی تواند باعث بروز بیماری شود. این نوع از واکسن بسیار موثر است زیرا بیشترین شباهت را با عفونت طبیعی دارد و واکنش ایمنی قوی ایجاد می کند. یعنی هم سلول بی و هم سلول تی، اصلی ترین گلبول های سفید ارتش سیستم ایمنی، وارد عمل می شوند و سلول حافظه تولید می کنند. سلول های حافظه مرتبا در بدن نگهبانی می دهند تا به محض قرار گرفتن در معرض پاتوژن زنده و واقعی از طریق عفونت طبیعی، آماده دفاع باشند.
مشاهده بیشتر : بهترین دکتر عفونی
یکی از عیوب این نوع واکسن این است که همه نمی توانند واکسن زنده و ضعیف شده دریافت کنند. کودکانی که سیستم ایمنی شان (به دلیل نقص ایمنی یا استفاده از داروهای شیمی درمانی برای درمان سرطان) ضعیف است، نمی توانند واکسن زنده تزریق کنند. از آن جایی که سیستم ایمنی آن ها ضعیف است یا به درستی عمل نمی کند، قرار گرفتن در معرض ویروس زنده، حتی ویروس ضعیف شده، توصیه نمی شود.
- از جمله واکسن های ویروس زنده و ضعیف شدهمی توان به واکسن آبله مرغان، سرخک، سرخچه و اوریون (MMR) و اسپری بینی واکسن آنفولانزا اشاره کرد.
غیرفعال
واکسن غیرفعال حاوی ویروسی است که کشته شده و قادر به بروز بیماری نیست. با این که ویروس زنده نیست، سلول های سیستم ایمنی هنوز به ویروس مرده موجود در واکسن واکنش نشان می دهند و سلول حافظه تولید می کنند تا برای پاتوژن واقعی آماده باشند. مزیت این روش این است که کودکان دچار ضعف ایمنی می توانند این واکسن را دریافت کنند زیرا این روش حتی باعث بروز بیماری خفیف نمی شود. نقطه ضعف این روش این است که گاهی لازم است چند دوز از واکسن غیرفعال تزریق شود تا ایمنی و مصونیت بالا به دست آید.
- ازجمله واکسن های غیر فعالمی توان به واکسن آنفولانزا، واکسن غیرفعال فلج اطفال، واکسن هپاتیت آ و واکسن هاری اشاره کرد.
زیرواحد
واکسن زیرواحد حاوی بخشی از ویروس است. به جای استفاده از کل پاتوژن، قسمت های تصفیه شده پاتوژن برای تحریک واکنش ایمنی مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوع از واکسن، از آنتی ژن لایه بیرونی (که مانند پوششی ویروس را احاطه کرده است) برای تولید واکسن زیرواحد استفاده می شود. این پوشش خارجی، قسمتی از پاتوژن است که سلول های ایمنی درصورت عفونت طبیعی با آن روبه رو می شوند. از آن جایی که زیرواحد یا بخش هایی از پاتوژن تزریق می شود، معمولا این نوع از واکسن به اندازه پاتوژن کامل مصونیت ایجاد نمی کند و اغلب لازم است چند دوز از آن دریافت شود تا کاملا موثر واقع شود.
- از جمله واکسن های زیرواحد می توان به واکسن هپاتیت ب (HBV) و واکسن ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) اشاره کرد.
این مطلب راهم مطالعه کنید: ۵ نکته مهم در مورد واکسن mRNA
مزدوج
هدف از تولید واکسن مزدوج، مبارزه با پاتوژن های باکتریایی است که پوشش بیرونی آن ها از مواد شبه قند تشکیل شده است. سیستم ایمنی، مخصوصا سلول تی، به سختی نسبت به این نوع از باکتری واکنش نشان می دهد. مواد شبه قند روی لایه بیرونی باکتری به نوعی آن را استتار می کند و به باکتری اجازه می دهد برای سلول های تی در سیستم ایمنی نامرئی شود (اگر طرفدار هری پاتر هستید، می توانید این مواد شبه قند را با شنل نامرئی مقایسه کنید). برای این که مواد شبه قند توسط سلول های تی درون سیستم ایمنی دیده شوند، آن ها را به موادی که سلول های تی قابلیت تشخیص و نشان دادن واکنش نسبت به آن ها را دارند (مانند پروتئین های بزرگ و بی خطر) متصل می کنیم. اتصال یا ازدواج مواد شبه قند باکتری به پروتئین های بی خطر واکنش ایمنی را تحریک می کند. این روش به خصوص برای نوزادانی که سیستم ایمنی شان هنوز کاملا شکل نگرفته موثر است.
واکسن Hib که با آنفولانزای هموفیلوس نوع ب (نوعی باکتری که باعث عفونت پوشش مغز و بروز مننژیت می شود) مبارزه می کند، نمونه ای از واکسن مزدوج است.
توکسوئید
واکسن توکسوئید حاوی سموم غیرفعال یا کشته شده به نام توکسوئید است که دیگر نمی تواند به بدن آسیب بزند یا آن را بیمار کند. به مواد سمی که توسط بسیاری از انواع باکتری تولید می شود، سم می گویند. درنتیجه، انواع باکتری از طریق تولید سموم مضر باعث بروز بیماری می شوند. واکسن توکسوئید از سم غیرفعال برای تحریک واکنش ایمنی و از بین بردن احتمال بیماری استفاده می کند. واکسن های توکسوئید در وهله اول سلول های بی را تقویت می کنند تا آنتی بادی ضد سم تولید کنند. تحقیقات نشان می دهد که آنتی بادی ضد سم به مرور زمان کاهش می یابد بنابراین توصیه می شود هر ۱۰ سال دوز دیگری از واکسن تزریق شود تا مصونیت از بین نرود.
- ازجمله واکسن های توکسوئید می توان به واکسن کزاز، سیاه سرفه و دیفتری مخصوص کودکان (DTaP) و بزرگسالان (Tdap) اشاره کرد. با این که واکسن انواع مختلفی دارد، تمام واکسن ها با استفاده از یک روش تهیه می شوند: تضعیف پاتوژن برای تحریک واکنش ایمنی بدون ابتلا به بیماری.
واکسن با تقویت سیستم ایمنی، روش امن و موثری برای توقف شیوع بیماری است. منتظر مطالب بعدی این مجموعه باشید تا با روش های تولید، آزمایش و تایید واکسن برای استفاده همگانی و اطمینان از دریافت بهترین و بی خطرترین روش محافظتی ممکن آشنا شوید.
منبع: teamvaccine
[sibwp_form id=4]
