کولونوسکوپی چیست و چه کاربردی دارد؟

کولونوسکوپی (Colonoscopy) یک نوع تست تشخیصی است که برای بررسی کولون (بخش اصلی روده بزرگ) و رکتوم (راست روده) استفاده می‌شود. Colonoscopy ممکن است کمی استرس‌زا باشد؛ اما آگاهی از مراحل انجام این تست و نقش آن در غربالگری بیماری‌های مهم از جمله سرطان روده می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری درست کمک کند.

در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به این سوال که کولونوسکوپی برای تشخیص چیست، چگونه انجام می‌شود و چه عوارضی دارد، پاسخ می‌دهیم. همچنین در مورد نتایج به‌دست‌آمده از آن صحبت می‌کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

کولونوسکوپی چیست؟

روده بزرگ از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که عبارت‌اند از:

• سکوم (اولین بخش روده بزرگ که آپاندیس هم در همین قسمت قرار دارد.)
• کولون (بزرگ‌ترین بخش روده بزرگ که شامل کولون صعودی، کولون عرضی، کولون نزولی و کولون سیگموئید است.)
• رکتوم یا راست روده (در انتهای روده بزرگ قرار دارد و محل ذخیره‌سازی مدفوع است.)

روده بزرگ نقش مهمی در جذب آب و الکترولیت‌های غذا، تشکیل مدفوع و دفع مواد زائد دارد. Colonoscopy آزمایشی است که برای تشخیص تغییرات غیر عادی کولون و رکتوم انجام می‌شود. این تغییرات می‌توانند شامل تورم، پولیپ یا توده سرطانی باشند.

آمادگی قبل از کولونوسکوپی

تخلیه روده برای کولونوسکوپی ضروری است. وضعیت مدفوع قبل از کولونوسکوپی باید به گونه‌ای باشد که فقط مایعات شفاف از روده خارج شود. چون وجود هر گونه باقیمانده ممکن است مانع از دیدن روده و رکتوم در طول آزمایش شود. برای اینکه روده خود را خالی کنید، پزشک از شما می‌خواهد موارد زیر را انجام دهید:

• یک روز قبل از آزمایش، از رژیم غذایی خاصی پیروی کنید. معمولا از روز قبل از آزمایش نباید مواد غذایی جامد بخورید. نوشیدنی‌ها هم باید به مایعات شفاف مثل آب، چای و قهوه (بدون شیر یا خامه) محدود شوند. از مصرف مایعاتی که رنگ قرمز دارند و ممکن است با خون اشتباه گرفته شوند، بپرهیزید. از شب قبل از آزمایش هم مصرف غذا و مایعات را متوقف کنید.
• ملین بخورید. بسته به تجویز پزشک می‌توانید ملین را شب قبل از آزمایش یا در شب و صبح روز آزمایش مصرف کنید.
• نحوه مصرف داروها را تغییر دهید. حداقل یک هفته قبل از آزمایش، در مورد داروهای مصرفی خود با پزشک صحبت کنید. اگر به دیابت، پرفشاری خون یا مشکلات قلبی مبتلا هستید یا از مکمل آهن و رقیق‎‌کننده‌های خون مثل آسپرین و وارفارین استفاده می‌کنید، توجه به این نکته اهمیت زیادی دارد. چون ممکن است لازم باشد دوز داروهای خود را تغییر دهید یا مصرف آن‌ها را به طور موقت قطع کنید.

بیشتر بدانید: کولکتومی چیست؟

روش انجام کولونوسکوپی؛ کولونوسکوپی از کجا انجام میشود؟

در بیشتر موارد، کولونوسکوپی با بیهوشی انجام می‌شود. اما امکان انجام کولونوسکوپی بدون بیهوشی هم وجود دارد. در این روش، روی تخت به پهلو دراز می‌کشید و زانوهای خود را به سمت قفسه سینه خم می‌کنید. بعد از بیهوشی، پزشک یک لوله بلند و انعطاف پذیر را از طریق مقعد داخل رکتوم قرار می‌دهد.

دستگاه Colonoscopy دارای یک منبع نور و یک لوله (کانال) است که به پزشک اجازه می‌دهد هوا، دی‌اکسید کربن یا آب را به داخل روده شما پمپاژ کند. با این کار روده باد می‌کند و پزشک راحت‌تر می‌تواند داخل آن را ببیند. یک دوربین ویدئویی کوچک هم در بالای لوله وجود دارد که تصاویر را به یک مانیتور می‌فرستد. در صورت لزوم، پزشک می‌تواند ابزارهایی را از طریق کانال وارد کند تا از بافت روده نمونه بگیرد یا پولیپ‌ها را بردارد.

کولونوسکوپی در مطب، کلینیک یا بیمارستان انجام می‌شود و ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. در ادامه می‌توانید عکس کولونوسکوپی را مشاهده کنید:

کولونوسکوپی از طریق استوما چیست؟

این تست برای افرادی انجام می‌شود که به دلیل شرایط خاص پزشکی، استوما دارند. استوما یک سوراخ یا دهانه‌ مصنوعی است که با جراحی روی دیواره شکم ایجاد می‌شود تا دفع مدفوع را به بیرون از بدن هدایت کند. استوما معمولا پس از کولکتومی (حذف بخشی از روده بزرگ) ایجاد می‌شود. در افرادی که این جراحی را انجام داده‌اند، لوله دستگاه به جای رکتوم از استوما عبور می‌کند و وارد قسمت باقیمانده روده بزرگ می‌شود.

کولونوسکوپی با کپسول در ایران و جهان چگونه انجام می‌شود؟

در این روش، بیمار یک کپسول کوچک دارای دوربین را می‌بلعد. وقتی کپسول از معده و روده عبور می‌کند، هزاران عکس می‌گیرد و آن‌ها را به گیرنده در خارج از بدن می‌فرستد. این روش اغلب برای بررسی روده کوچک استفاده می‌شود. اما گاهی‌اوقات ممکن است برای ارزیابی روده بزرگ هم توصیه شود.

بیشتر بدانید: لاپاراسکوپی چیست؟

چه زمانی کولونوسکوپی لازم است؟

اگر می‌خواهید بدانید که کولونوسکوپی برای تشخیص چه بیماری هایی است، باید بگوییم که این تست به کشف بسیاری از مشکلات روده بزرگ کمک می‌کند یا حتی در درمان بعضی از آن‌ها نقش دارد. از مهم‌ترین کاربردهای Colonoscopy می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بررسی علائم و نشانه‌های روده: کولونوسکوپی برای بواسیر، درد مزمن شکم، خونریزی از روده یا اسهال مزمن کاربرد دارد و به پزشک در شناسایی علت بروز آن‌ها کمک می‌کند. کولونوسکوپی برای یبوست هم مفید است. اگر یبوست برای مدت طولانی ادامه داشته باشد یا به درمان‌های معمول پاسخ ندهد، پزشک از این روش برای تشخیص علت تغییر اجابت مزاج شما استفاده می‌کند.
• غربالگری سرطان کولون: اگر سن شما بالای ۴۵ سال باشد، پزشک به احتمال زیاد Colonoscopy را هر ۱۰ سال یک‌بار توصیه می‌کند. اگر بیشتر از دیگران در معرض خطر سرطان باشید، باید غربالگری را از سنین پایین‌تر شروع کنید. در مورد اینکه کولونوسکوپی از چه سنی انجام شود، با فوق تخصص گوارش مشورت کنید.
• بررسی پولیپ‌های روده: اگر قبلا پولیپ داشته‌اید، پزشک از Colonoscopy برای کشف یا برداشتن پولیپ‌های جدید استفاده می‌کند. این کار خطر ابتلا به سرطان کولون را کاهش می‌دهد.
• رفع یک مشکل پزشکی: گاهی‌اوقات Colonoscopy به منظور درمان (برای مثال، قرار دادن استنت یا خارج  کردن جسمی از روده بزرگ) انجام می‌شود.

بیشتر بدانید: درمان بی اشتهایی

بعد از کولونوسکوپی چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

بعد از آزمایش، برای رفتن به خانه باید از شخص دیگری کمک بگیرید. چون ممکن است یک روز طول بکشد تا اثر داروهای تزریق‌شده به طور کامل از بین برود. بنابراین رانندگی نکنید و به سر کار هم نروید.

ممکن است تا چند ساعت بعد از آزمایش احساس نفخ داشته باشید یا گاز دفع کنید. چون هوا از روده بزرگ خارج می‌شود. راه رفتن می‌تواند به تسکین هر گونه ناراحتی کمک کند.

علاوه بر این، ممکن است در اولین اجابت مزاج متوجه مقدار کمی خون شوید. این عارضه معمولا خطرناک نیست. اما اگر ادامه پیدا کرد، به شکل لخته خون درآمد یا با درد مداوم شکم و تب همراه بود، با پزشک خود تماس بگیرید.

نتیجه تست کولونوسکوپی

پزشک نتایج حاصل از آزمایش را بررسی می‌کند و سپس آن را با شما به اشتراک می‌گذارد.

۱. نتیجه منفی

اگر پزشک نتواند موارد غیر عادی را در روده بزرگ پیدا کند، نتیجه تست منفی در نظر گرفته می‌شود. اما ممکن است لازم باشد آن را دوباره تکرار کنید:

اگر فقط به دلیل افزایش سن در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون باشید یا پولیپ‌های کوچک خوش‌خیم داشته باشید، باید بعد از ۱۰ سال دوباره Colonoscopy انجام دهید.

در صورت ابتلا به سندرم‌های ژنتیکی خاص یا داشتن سابقه خانوادگی سرطان کولون باید تست را دوباره یک تا هفت سال بعد انجام دهید. بسته به نوع، اندازه و تعداد پولیپ‌ها هم ممکن است لازم باشد تست را در فواصل زمانی کوتاه تکرار کنید.

اگر روده به طور کامل از مدفوع پاک نشده باشد و پزشک نتواند داخل آن را به خوبی ببیند، Colonoscopy مجدد توصیه می‌شود. زمان انجام تست به حجم مدفوع و اینکه چه مقدار از روده دیده شده است، بستگی دارد.

بیشتر بدانید: سیگموئیدوسکوپی چیست؟

۲. نتیجه مثبت

زمانی که پزشک پولیپ یا بافت غیر عادی در روده پیدا کند، نتیجه Colonoscopy مثبت تلقی می‌شود. بیشتر پولیپ‌ها سرطانی نیستند؛ اما بعضی از آن‌ها می‌توانند پیش‌سرطانی باشند. پولیپ‌های خارج‌شده از بدن برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. بسته به اندازه و تعداد پولیپ‌ها، ممکن است لازم باشد در آینده از یک برنامه غربالگری دقیق‌تر پیروی کنید.

اگر پزشک یک یا دو پولیپ با قطر کمتر از یک سانتی‌متر پیدا کند، بسته به سایر عوامل خطر سرطان روده بزرگ، ممکن است Colonoscopy مجدد را طی هفت تا ۱۰ سال آینده پیشنهاد دهد. در موارد زیر باید این تست را در فواصل زمانی کوتاه‌تری انجام دهید:

• داشتن بیش از ۲ پولیپ
• داشتن یک پولیپ بزرگ‌تر از یک سانتی‌متر
• ابتلا به پولیپ و تخلیه نشدن کامل روده برای انجام تست
• ابتلا به پولیپ با ویژگی‌های سلولی خاص که نشان‌دهنده افزایش خطر ابتلا به سرطان است
• ابتلا به پولیپ سرطانی

عوارض کولونوسکوپی مردان و زنان

معمولا حال بیمار بعد از کولونوسکوپی روده مساعد است. چون این روش تشخیصی عوارض کمی دارد. با این حال، در موارد نادر ممکن است به مشکلات زیر منجر شود:

• واکنش نامطلوب به داروهای بیهوشی یا آرام‌بخش‌های استفاده‌شده در حین آزمایش
• خونریزی از محل بیوپسی یا برداشتن پولیپ و سایر بافت‌های غیر عادی
• پارگی در دیواره کولون یا رکتوم

کلام پایانی

در این مقاله به این سوال که کولونوسکوپی برای چه کسانی است و چگونه انجام می‌شود، پاسخ دادیم. همچنین در مورد عوارض احتمالی آن صحبت کردیم. اگر در مورد هزینه کولونوسکوپی یا سایر موارد مرتبط با این تست به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، با فوق تخصص گوارش مشورت کنید. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله متخصص گوارش آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوارش از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منبع: mayoclinic