گلوکز (Glucose) چیست و چه کاربردی دارد؟

گلوکز نوعی کربوهیدرات ساده و یکی از قندهای مونوساکارید است که نقش اساسی در حیات هر سلول دارد. این قند، درست مانند سوختی که موتور ماشین را به حرکت در می‌آورد، انرژی مورد نیاز بدن را تامین می‌کند و برای بسیاری از فعالیت‌های حیاتی بدن ضروری است. مغز بدون آن نمی‌تواند فکر کند، عضلات نمی‌توانند حرکت کنند و حتی کوچک‌ترین سلول‌های بدن نیز از فعالیت باز می‌مانند. این مولکول کوچک از غذاهایی که در طول روز می‌خوریم، تامین می‌شود و تعادل آن در بدن بر سلامتی ما تاثیر می‌گذارد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا بررسی کنیم گلوکز چیست و چه کاربردی دارد.

گلوکز چیست؟

بدن انسان یکی از شگفتی‌های آفرینش است که اگر کوچک‌ترین اجزای آن به درستی عمل نکنند، تعادل کلی و سلامت عمومی فرد به خطر می‌افتد. گلوکز یکی از این اجزا به‌شمار می‌آید که تنظیم و تعادل آن برای بدن بسیار مهم است. اما glucose چیست؟ گلوکز ساده‌ترین کربوهیدرات و یک نوع قند از خانواده مونوساکاریدها محسوب می‌شود که به عنوان منبع اصلی انرژی برای سلول‌ها عمل می‌کند.

این قند ساده یکی از محصولات اصلی هضم کربوهیدرات‌ها در غذاهایی مانند نان، برنج و میوه‌ها به‌شمار می‌آید. در واقع، Glucose از طریق جریان خون به سلول‌های بدن منتقل می‌شود و در فرآیندهای متابولیکی مانند تنفس سلولی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا انرژی مورد نیاز سلول‌ها تامین شود. هورمون‌هایی مانند انسولین سطح این ماده را در خون تنظیم می‌کنند.

منظور از گلوکز خون چیست؟

اگر کنجکاوید بدانید منظور از اصطلاح blood glucose چیست، باید بگوییم، گلوکز خون به میزان قند موجود در خون اشاره دارد. این ماده یکی از منابع اصلی انرژی بدن به‌شمار می‌آید و از طریق غذاهای حاوی کربوهیدرات تامین می‌شود. زمانی که غذا می‌خوریم، بدن شروع به پردازش گلوکز می‌کند و آنزیم‌های آن به کمک پانکراس فرآیند تجزیه را آغاز می‌کنند. پس از هضم غذا، گلوکز برای منتقل شدن به سلول‌های بدن وارد جریان خون می‌شود تا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار بگیرد. 

سطح Glucose خون توسط هورمون‌هایی مانند انسولین و گلوکاگون تنظیم می‌شود. پانکراس مسئول ترشح انسولین است و به ورود گلوکز به سلول‌ها کمک می‌کند تا سطح آن در خون کاهش یابد. در مقابل، گلوکاگون زمانی که سطح گلوکز خون کاهش یافته، به آزاد شدن Glucose از ذخایر کبد کمک می‌کند.

سطح گلوکز طبیعی چقدر است؟

سطح طبیعی قند خون می‌تواند تحت شرایط مختلفی مانند زمان غذا خوردن، نوع غذا، سطح فعالیت بدنی، وضعیت سلامتی فرد و استرس متفاوت باشد. با این حال، به طور کلی مقادیر زیر به عنوان سطوح طبیعی Glucose خون در نظر گرفته می‌شوند:

• در حالت ناشتا (قبل از غذا): ۷۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dl)
• ۲ ساعت پس از غذا خوردن: کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dl)

به یاد داشته باشید، در حالت کلی محدوده ۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dl نشان‌دهنده پیش‌دیابت است و بیش از ۱۲۶ mg/dl خبر از ابتلا به دیابت می‌دهد که پس از ۲ بار اندازه‌گیری در شرایط مختلف تایید می‌شود.

فواید گلوکز برای بدن

این ماده نقش حیاتی برای بدن دارد و به عنوان منبع اصلی بسیاری از فرآیندهای بیولوژیکی عمل می‌کند. در ادامه به فواید مهم گلوکز در بدن اشاره می‌کنیم:

تامین انرژی سلول‌ها

گلوکز اصلی‌ترین منبع انرژی سلول‌های بدن، به‌ویژه سلول‌های مغزی، ماهیچه‌ها و گلبول‌های قرمز است. بدون Glucose کافی، این سلول‌ها نمی‌توانند به درستی کار کنند.

حفظ عملکرد مغز

مغز برای انجام عملکرد خود به انرژی زیادی نیاز دارد که آن را از طریق Glucose تامین می‌کند. در واقع، مغز تقریبا به صورت انحصاری از این ماده به عنوان سوخت بهره می‌برد؛ به همین دلیل سطح مناسب آن برای تمرکز، حافظه و عملکرد شناختی ضروری است.

سوخت برای فعالیت‌های فیزیکی

عضلات در حین فعالیت فیزیکی از Glucose برای تولید انرژی استفاده می‌کنند. گلیکوژن که در واقع شکل ذخیره‌شده گلوکز در کبد است، هنگام نیاز به انرژی سریعا تبدیل به این ماده می‌شود.

حفظ عملکرد سیستم ایمنی

گلوکز نقش مهمی در تامین انرژی برای سلول‌های سیستم ایمنی بدن دارد و به آن‌ها کمک می‌کند تا در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها به درستی عمل کنند.

بیشتر بدانید: درمان متابولیسم بالا

تنظیم قند خون

بدن از طریق ترشح هورمون‌های مختلف مانند انسولین و گلوکاگون سطح Glucose خون را تنظیم می‌کند. این هورمون‌ها به تعادل انرژی در بدن کمک می‌کنند و مانع از ایجاد نوسانات شدید قند خون می‌شوند.

پیشگیری از خستگی و ضعف

کاهش شدید سطح Glucose در خون می‌تواند باعث احساس خستگی، ضعف و ناتوانی در تمرکز شود. تامین گلوکز کافی به بدن کمک می‌کند تا انرژی لازم را برای فعالیت‌های روزمره حفظ کند.

به یاد داشته باشید که وجود Glucose برای عملکرد صحیح بدن ضروری است، اما باید سطح آن تحت کنترل باشد. چرا که افزایش بیش از حد آن در بدن می‌تواند مشکلات جدی مانند دیابت ایجاد کند.

کدام شرایط و بیماری‌ها باعث افزایش سطح گلوکز خون می‌شوند؟

گلوکز بالای خون می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات متابولیکی یا مشکلی در سلامتی باشد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین عوامل و شرایطی که می‌توانند باعث افزایش سطح Glucose خون شوند، اشاره می‌کنیم:

• دیابت نوع یک و ۲: در دیابت نوع یک، بدن به دلیل نقص در تولید انسولین نمی‌تواند گلوکز را به درستی کنترل کند. اما دیابت نوع ۲ به معنی این است که سلول‌ها دچار مقاومت به انسولین شده‌اند و نمی‌توانند به درستی از Glucose استفاده کنند.
• دیابت بارداری: گلوکز بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و متابولیکی این دوره تحت تاثیر قرار می‌گیرد. معمولا دیابت بارداری پس از اتمام حاملگی برطرف می‌شود و قند خون به حالت نرمال در می‌آید.
• بیماری‌های مزمن: برخی بیماری‌ها مانند عفونت‌ها، التهابات، بیماری‌های قلبی، پانکراتیت، سرطان پانکراس و پیش‌دیابت می‌توانند باعث افزایش سطح Glucose شوند.
• استرس: استرس ناشی از تروما یا جراحی می‌تواند باعث ترشح هورمو‌ن‌هایی مانند کورتیزول و آدرنالین شود که افزایش‌دهنده سطح گلوکز هستند.
• اختلالات هورمونی: بیماری‌هایی که بر غده تیروئید یا غده فوق کلیه تاثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث افزایش ترشح انسولین و سطح Glucose خون شوند.
• کربوهیدرات‌ها: مصرف بیش از حد غذاهای حاوی قند بالا و کربوهیدرات‌های ساده، مخصوصا در صورت عدم فعالیت بدنی به افزایش سطح این ماده در بدن کمک می‌کنند.
• داروها: مصرف برخی داروها همچون استروئیدها، دیورتیک‌ها و بعضی از قرص‌های ضد افسردگی باعث افزایش سطح Glucose خون می‌شوند.
• عدم فعالیت بدنی: ورزش به افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین کمک می‌کند. بنابراین، عدم فعالیت بدنی میت‌واند منجر به تجمع گلوکز در خون شود.

زمانی که با شرایطی مثل مثبت بودن گلوکز در آزمایش ادرار مواجه شدید، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید تا برنامه درمانی دقیقی برای شما در نظر گرفته شود.

سطوح بسیار پایین گلوکز خون نشان‌دهنده چیست؟

در برخی موارد، ممکن است میزان Glucose خون خیلی پایین باشد که به آن هیپوگلیسمی می‌گویند. البته این وضعیت چندان متداول نیست. هیپوگلیسمی به دلایل زیر ایجاد می‌شود:

• مصرف بیش از حد انسولین
• گرسنگی
• هیپوپیتوتاریسم یا کم‌کاری غده هیپوفیز
• هیپوتیروئیدیسم یا کم‌کاری غده تیروئید
• بیماری آدیسون و کاهش سطح هورمون کورتیزول
• سوءمصرف الکل
• بیماری کبدی
• یک نوع تومور پانکراسی به نام انسولینوما
• بیماری کلیوی

بیشتر بدانید: پیش دیابت چیست؟

اهمیت گلوکز برای نوزادان و شیرخواران

این قند ساده، منبع اصلی انرژی برای رشد و توسعه نوزاد به‌شمار می‌آید. مهم‌ترین دلایل اهمیت Glucose برای نوزادان و شیرخواران شامل موارد زیر می‌شوند:

• رشد مغز
• منبع اصلی انرژی برای سلول‌ها
• تنظیم دما
• جلوگیری از مشکلات متابولیکی و رشد ناسالم
• تنظیم سطح قند خون
• رشد و توسعه عضلات
• عملکرد بهتر سیستم ایمنی 
• تاثیر مثبت بر خواب و الگوهای رفتاری

بیشتر بدانید: علائم افت قند خون

سطح طبیعی گلوکز خون در نوزادان و شیرخواران، تفاوت‌هایی با بزرگسالان دارد و به طور طبیعی به شکل زیر در نظر گرفته می‌شود:

• نوزادان تازه متولدشده (صفر تا ۲۸ روز): قبل از غذا حدود ۴۰ تا ۶۰ mg/dl و بعد از غذا تا ۱۰۰ mg/dl
• شیرخواران (یک ماه تا ۱۲ ماه): قبل از غذا بین ۵۰ تا ۱۰۰ mg/dl و بعد از غذا تا ۱۴۰ mg/dl

چگونه برای آزمایش گلوکز خون آماده شویم؟

این آزمایش به ۲ دسته تصادفی یا ناشتا تقسیم می‌شود. فرد برای آزمایش قند خون ناشتا، هشت تا ۱۲ ساعت قبل از تست، حق خوردن یا آشامیدن هیچ چیزی به جز آب ندارد. آزمایش Glucose ناشتا باید به گونه‌ای زمان‌بندی شود که اولین کار قابل انجام در صبح باشد. بدین ترتیب نیازی به ناشتا بودن در طول روز ندارید. اما اگر آزمایش شما از نوع تصادفی باشد، می‌توانید قبل از انجام آن غذا بخورید و نوشیدنی مصرف کنید.

آزمایش‌های ناشتا متداول‌تر هستند. چرا که نتایج دقیق‌تری ارائه می دهند و تفسیر آن‌ها ساده‌تر است. قبل از انجام آزمایش، داروهای تجویزی، غیر تجویزی و مکمل‌های گیاهی که مصرف می‌کنید را حتما به پزشک اطلاع دهید. برخی داروها روی سطوح گلوکز خون تاثیرگذار هستند. ممکن است پزشک از شما درخواست کند که مصرف داروی خاصی را متوقف کنید یا قبل از آزمایش، دوز مصرفی آن را تغییر دهید.

بیشتر بدانید: علائم دیابت

گلوکز در چه موادی است؟

این ماده به طور طبیعی در بسیاری از مواد غذایی وجود دارد. بهترین منابع گلوکز عبارت‌اند از:

• میوه‌ها مانند انگور، موز، سیب، پرتقال و توت‌ها
• غلات کامل مانند جو دوسر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و کینوا
• حبوبات مانند عدس، لوبیا قرمز و نخود
• مواد غذایی نشاسته‌های مانند سیب‌زمینی، ذرت و نخود فرنگی
• محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر
• عسل طبیعی
• خرما، کشمش و انجیر

عوارض عدم کنترل سطح گلوکز در بدن

عدم تنظیم سطح Glucose خون در بلندمدت باعث بروز عوارض جدی و خطرناکی می‌شود؛ از جمله:

• حمله قلبی
• نوروپاتی دیابتی
• از دست دادن بینایی
• کم‌آبی شدید بدن
• ابتلای مکرر به عفونت‌های پوستی
• بروز مشکلاتی در مفاصل
• کمای دیابتی
• سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمی
• کتواسیدوز دیابتی

راهنمای مراجعه به پزشک

گلوکز یک منبع اصلی انرژی برای بدن و عملکرد صحیح سلول‌ها است. سطح طبیعی Glucose خون باید به دقت حفظ شود؛ زیرا نوسان آن می‌تواند عوارض جدی و گاهی تهدیدکننده زندگی فرد ایجاد کند. به طور کلی، می‌توان گفت آگاهی از اهمیت گلوکز خون و روش‌های کنترل آن می‌تواند به بهبود سلامت فرد و پیشگیری از بیماری‌ها کمک کند. برای این منظور بهتر است، سطح قند خون خود را به صورت دور‌ه‌ای و از طریق آزمایش خون بررسی کنید. 

شما می‌توانید برای پرسیدن سوالات بیشتر درباره سطح طبیعی Glucose خون در شرایط مختلف به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر غدد آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر غدد از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: clevelandclinic | webmd