تستوسترون چیست؟ کمبود آن چه تاثیری بر مردان و زنان دارد؟

تستوسترون (Testosterone) یکی از مهم‌ترین هورمون‌های بدن است که نقش کلیدی در تعیین ویژگی‌های جسمی و رفتاری انسان دارد. این هورمون جنسی که بیشتر به عنوان هورمون مردانه شناخته می‌شود، نه تنها در توسعه ویژگی‌های جنسی مردان تاثیرگذار است، بلکه در زنان نیز به مقدار کمی تولید می‌شود و در حفظ سلامت عمومی بدن آن‌ها نقش دارد. 

در واقع، این هورمون عنصری است که تعادل آن می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر سلامت و کیفیت زندگی افراد، به‌ویژه مردان داشته باشد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا در مورد تاثیر تستوسترون بر مردان و زنان بیشتر صحبت کنیم و علائم کمبود آن را مورد بررسی قرار دهیم.

تستوسترون چیست؟

تستوسترون یک هورمون آندروژن است که توسط بیضه‌ها در مردان و تخمدان‌ها در زنان تولید می‌شود. این هورمون را به عنوان هورمون جنسی اولیه مردانه می‌شناسند که نقش مهمی در تولید ویژگی‌های مردانه مانند رشد عضلات، بم شدن صدا و رشد موهای بدن دارد. 

از طرفی، ترشح تستوسترون برای تولید اسپرم و تنظیم میل جنسی مردان ضروری است. این هورمون با وجود اینکه به مقدار کمی در بدن زنان تولید می‌شود، اما نقش مهمی در توسعه تخمک و تخمک‌گذاری دارد. متخصصان معتقدند، تستوسترون به سلامت مردان و زنان کمک می‌کند؛ با این حال، تاثیرات آن برای مردان بسیار گسترده‌تر است. 

در واقع می‌توان گفت، هورمون تستوسترون در یک مرد سالم و به بلوغ رسیده، ۲۰ برابر بیشتر از یک زن سالم است. اگر سطح این هورمون جنسی در بدن از تعادل کافی برخوردار نباشد، باعث ناباروری در مردان و نازایی در زنان می‌شود.

بیشتر بدانید: علت عقیم شدن مردان

سطوح نرمال تستوسترون

بر اساس گفته‌های انجمن اورولوژی بازه طبیعی این هورمون در مردان بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ ng/dL و در زنان ۱۵ تا ۷۰ ng/dL (نانوگرم در دسی‌لیتر) است. سطح هورمون مذکور در مردان جوان (سنین ۱۹ تا ۳۹) می‌تواند از محدوده طبیعی کمی بالاتر باشد، اما با افزایش سن به تدریج کاهش می‌یابد. در برخی آزمایشگاه‌ها این محدوده به دلیل معیارهای مورد استفاده متفاوت هستند. همچنین، عواملی مانند سن، جنسیت، داروهای مصرفی و سایر شرایط سلامتی در بالا و پایین شدن این هورمون نقش دارند.

کاربرد تستوسترون برای مردان و زنان

این هورمون وظایف مهمی در بدن دارد. در ادامه با مهم‌ترین کاربردهای آن در بدن زنان و مردان آشنا می‌شوید:

توسعه اسپرم

برای تولید اسپرم در بیضه‌ها به هورمون مردانه نیاز است. این هورمون باید به اندازه کافی تولید شود؛ زیرا ترشح بیش از حد یا بسیار کم آن می‌تواند بر کاهش تعداد اسپرم تاثیر بگذارد.

بیشتر بدانید: آزمایش اسپرم نرمال

ویژگی‌های ثانویه مردان

تستوسترون مسئول رشد ویژگی‌های جنسی مردانه مانند بم شدن صدا، توزیع چربی در بدن، رشد اندام‌های جنسی، افزایش موی بدن و صورت، ساخت توده عضلانی و افزایش اندازه استخوان‌ها در دوران بلوغ است. دختران و پسران در دوران نوزادی، سطح تستوسترون یکسانی دارند. این هورمون در دوران بلوغ به مقدار بیشتری در بدن پسرها تولید می‌شود تا ویژگی‌های جنسی ثانویه آن‌ها رشد کنند.

توسعه تخمک زنان

در حال حاضر، مشخص نیست چگونه این هورمون بر توسعه تخمک زنان تاثیر می‌گذارد. برخی متخصصان معتقدند، تستوسترون مانع از مرگ زودرس تخمک در مراحل اولیه رشد فولیکول می‌شود؛ بنابراین همان مقدار کم تولید هورمون مردانه در تخمدان زنان ضروری است.

تقویت میل جنسی

این هورمون نقش مهمی در تنظیم میل جنسی و تقویت عملکرد جنسی مردان و زنان دارد. در واقع می‌توان گفت، پایین آمدن سطح تستوسترون در بدن مردان و زنان، مخصوصا در سنین بالاتر منجر به کاهش میل جنسی می‌شود.

حفظ توده عضلانی و چربی بدن

بالاتر بودن سطح تستوسترون در بدن مردان باعث می‌شود، آن‌ها توده عضلانی بیشتری نسبت به زنان داشته باشند. متعادل بودن سطح این هورمون در بدن مردان باعث حفظ و تقویت توده عضلانی می‌شود و به کنترل چربی بدن کمک می‌کند.

تحمل درد

یکی دیگر از کاربردهای این هورمون در بدن زنان و مردان، افزایش تحمل درد است.

تاثیر بر خلق‌وخو و انرژی

سطح نرمال تستوسترون می‌تواند انرژی، روحیه و تمرکز را تقویت کند. اگر این هورمون در بدن مردان بیش از حد پایین باشد، آن‌ها با مشکلات فراوانی در یادگیری مواجه می‌شوند.

تقویت سلامت استخوان

این هورمون نقش مهمی در حفظ تراکم استخوان، به‌ویژه در زنان دارد و کاهش آن می‌تواند منجر به پوکی استخوان در سنین بالا شود.

علت بالا بودن تستوسترون در مردان و زنان

افزایش بیش از حد این هورمون در بدن مردان می‌تواند ناشی از دلایل زیر باشد:

• مصرف مکمل‌های استروئیدی برای افزایش حجم عضلانی یا بهبود عملکرد ورزشی
• تومورهای غدد فوق کلیه یا بیضه‌ها
• سندرم پلی سیتوزیس بیضه
• عوامل ژنتیکی و ارثی
• مصرف داروهای حاوی تستوسترون
• قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی و آلاینده‌ها
• اختلالات هورمونی

علل احتمالی بالا بودن هورمون مردانه در زنان عبارت‌اند از:

• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• تومور آدرنال یا تخمدان
• هیپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیه
• مصرف داروهای استروئیدی آنابولیک

چرا سطح تستوسترون در مردان و زنان کاهش پیدا می‌کند؟

علت پایین بودن تستوسترون در مردان و زنان ناشی از دلایل مختلفی است. از شایع‌ترین علل آن در مردان می‌توان به افزایش سن، اضافه وزن، دیابت، نارسایی غدد جنسی، آسیب به بیضه‌ها، مصرف برخی داروها مانند داروهای استروئیدی، بیماری‌های هورمونی، اختلال غده هیپوفیز، استرس، مصرف الکل و مواد مخدر اشاره کرد. 

همچنین، زنان معمولا کاهش سطح هورمون مردانه را به دلیل تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات غده فوق کلیه، دیابت، افسردگی، مشکلات کلیوی، اضطراب شدید و مصرف برخی داروها مانند قرص‌های ضد بارداری و ضد افسردگی تجربه می‌کنند.

بیشتر بدانید: قویترین داروی تقویت اسپرم

علائم کمبود تستوسترون مردان چیست؟

از مهم‌ترین علائم کمبود تستوسترون در مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

میل جنسی پایین

این هورمون نقش مهمی در ایجاد میل جنسی مردان ایفا می‌کند. به طور معمول، آقایانی که سطح تستوسترون پایینی دارند، با کاهش شدید میل جنسی مواجه می‌شوند.

اختلال در نعوظ

متخصصان تاثیر تستوسترون بر نعوظ را تایید می‌کنند. این هورمون علاوه بر ایجاد میل جنسی، به مردان کمک می‌کند تا به نعوظ برسند و آن را حفظ کنند. اگر سطح این هورمون در مردان بیش از حد پایین باشد، دست‌یابی به نعوظ برای آن‌ها دشوار می‌شود. با این حال، تحقیقات علمی تایید نمی‌کنند که برای بهبود مشکل نعوظ از درمان تستوسترون استفاده کنید. چرا که در برخی مواقع، اختلال در نعوظ می‌تواند ناشی از موارد دیگر همچون دیابت، مشکلات تیروئید، فشار خون بالا، کلسترول بالا، استعمال دخانیات و مصرف الکل باشد.

حجم مایع منی کم

این هورمون در تولید منی نقش دارد. منی مایع شیری­ رنگی است که به تحرک اسپرم کمک می­‌کند. مردانی با تستوسترون پایین اغلب در هنگام انزال متوجه کاهش حجم منی خود می­‌شوند.

ریزش مو

هورمون مردانه در بسیاری از عملکردهای بدن، از جمله رویش مو نقش دارد. ریختن موها با گذشت سن در بسیاری از مردان امری طبیعی محسوب می‌شود. با اینکه عوامل ارثی نیز در ریزش مو نقش دارند، اما مردانی با سطح پایین این هورمون ممکن است ریزش موی بدن و صورت را شدیدتر تجربه کنند.

کاهش توده عضلانی

از آن جایی که این هورمون در عضله‌­سازی نقش دارد، مردانی با تستوسترون پایین ممکن است کاهش توده عضلانی را تجربه کنند. پژوهش‌­ها نشان داده‌اند که این هورمون جنسی مردانه بر حجم توده عضلانی و نه لزوما قدرت یا عملکرد ماهیچه­‌ها تاثیر دارد.

بیضه کوچک

سطح پایین تستوسترون یکی از دلایل بیش از حد کوچک بودن بیضه‌ها به‌‎شمار می‌آید.

کم‌خونی

پزشکان بر اساس یک مقاله تحقیقاتی در مجله انجمن پزشکی آمریکا، سطح پایین این هورمون را با افزایش خطر ابتلا به کم­‌خونی مرتبط دانسته‌­اند. 

از دیگر علائم پایین بودن سطح هورمون مردانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش توده استخوان 
• تغییرات خلق‌وخو
• خستگی
• افزایش چربی بدن
• کاهش عملکرد شناختی

بیشتر بدانید: عمل واریکوسل

زنان کمبود تستوسترون را با چه نشانه‌هایی تجربه می‌کنند؟

هر چند سطح این هورمون در زنان به طور طبیعی بسیار کمتر از مردان است، اما نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی، تعادل هورمونی و کیفیت زندگی آن‌ها دارد. شایع‌ترین نشانه‌های کمبود تستوسترون در زنان عبارت‌اند از:

• کاهش میل جنسی
• خشکی واژن
• خستگی مداوم و کمبود انرژی
• سیکل قاعدگی نامنظم
• نازک شدن مو
•  افسردگی و اضطراب
• ناباروری
• کاهش تراکم استخوان
• اختلال در خواب
• خشکی و شکنندگی پوست

عوارض افزایش تستوسترون در مردان و زنان

این هورمون در مقادیر طبیعی برای حفظ سلامتی و عملکرد صحیح بدن ضروری است؛ اما افزایش غیر طبیعی آن در مردان و زنان باعث بروز مشکلات و عوارضی می‌شود که تاثیر منفی بر سلامت جسم و روان می‌گذارند. در جدول زیر شما را با این عوارض آشنا می‌کنیم:

مردان	زنان
بزرگ شدن پروستات	رشد موهای زائد
آسیب به عضله قلب	طاسی مو مشابه مردان
کاهش تولید اسپرم و ناباروری	بم شدن صدا
آکنه و مشکلات پوستی	اختلالات قاعدگی
پرخاشگری و نوسانات خلقی	افزایش حجم عضلات و ایجاد ظاهری مردانه
بزرگ شدن سینه‌ها	کاهش اندازه سینه‌ها
آسیب به کبد	افزایش خطر بیماری‌های قلبی
فشار خون بالا	اختلال در روند تخمک‌گذاری و ناباروری

تاثیر تستوسترون در بدنسازی

این هورمون تاثیر زیادی بر رشد عضلات، افزایش قدرت بدنی و بهبود توانایی‌های ورزشی دارد. بدنسازان گاهی به منظور افزایش سریع‌تر حجم عضلات و توان جسمی خود از شکل طبیعی (تغذیه) یا مکمل‌ها و تزریق هورمون تستوسترون استفاده می‌کنند. حال که متوجه شدید تستوسترون چیست در بدنسازی، لازم است تاکید کنیم این هورمون را نباید بدون نظارت پزشک مصرف کنید؛ زیرا می‌تواند عوارض جدی داشته باشد.

آمپول تستوسترون ۲۵۰ برای چیست؟

آمپول تستوسترون در دوزهای ۱۰۰، ۲۰۰ و ۲۵۰ میلی‌گرم در میلی‌لیتر تولید می‌شود و یک شکل تزریقی از این هورمون است. پزشکان پس از انجام آزمایش تستوسترون برای جبران یا افزایش سطح هورمون مردانه از این آمپول استفاده می‌کنند.

موارد استفاده از این آمپول به شرح زیر هستند:

• هیپوگنادیسم در مردان
• تاخیر در بلوغ پسران
• تغییر جنسیت زن به مرد (برای ایجاد ویژگی‌های جنسی مردانه)
• بیماری‌های خاص هورمونی مانند سندرم کلاین‌فلتر

قرص تستوسترون چیست؟

این قرص فرم دیگری از داروی حاوی هورمون مذکور است که برای درمان کمبود تستوسترون در مردان تجویز می‌شود. بدن برخی از آقایان با افزایش سن، هورمون تستوسترون کمتری تولید می‌کند. متخصصان در چنین شرایطی از قرص تستوسترون برای نعوظ بهتر و افزایش میل جنسی مردان استفاده می‌کنند.

بیشتر بدانید: قرص فیناستراید

راهنمای مراجعه به پزشک

معمولا تولید تستوسترون با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند. متخصصان معتقدند از هر ۱۰ مرد بالاتر از ۶۰ سال، ۲ نفر دارای سطح پایین این هورمون هستند. این عدد در سن ۷۰ تا ۸۰ سالگی به سه نفر افزایش می­‌یابد. پایین یا بالا بودن بیش از حد این هورمون مردانه می‌­تواند با نشانه‌­های مختلفی در آقایان و حتی خانم‌ها همراه باشد. ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل شما را با علت، علائم و عوارض پایین یا بالا بودن سطح هورمون Testosterone در مردان و زنان آشنا کردیم.

شما می‌توانید برای پرسیدن سوالات بیشتر در این مورد به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر اورولوژی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر اورولوژی به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.

سوالات متداول

منابع: healthline | clevelandclinic