چه برای چکاپ نزد پزشک مراجعه کنید، چه در بیمارستان بستری شوید، پزشک به اطلاعاتی پیرامون عملکرد طبیعی بدن نیاز دارد. به مجموعه آزمایش هایی که به پزشک کمک می‌کند عملکردهای مهم بدن را مورد ارزیابی قرار دهد، پانل متابولیک پایه می‌گویند.

با درمانکده همراه باشید.

پانل متابولیک پایه از طریق آزمایش خون اطلاعات مفیدی درمورد سلامت فرد به پزشک می‌دهد.

پانل متابولیک پایه چیست؟

پانل متابولیک پایه از چند آزمایش خون تشکیل شده که برای موارد زیر است:

نیتروژن اوره خون (BUN): که میزان نیتروژن در خون را اندازه می‌گیرد تا عملکرد کلیه مورد ارزیابی قرار گیرد
کراتین: که نحوه‌ی عملکرد کلیه را مشخص می‌کند
گلوکز: که میزان قند خون را می‌سنجد- اگر میزان گلوکز از حد طبیعی بالا یا پایین‌تر باشد، نشان‌دهنده‌ی مشکل است
آلبومین: پروتئینی که با بیماری کلیه و کبد دستخوش تغییر می‌شود
CO2 (کربن دی‌اکسید یا بی‌کربنات): مربوط به عملکرد کلیه و ریه است
کلسیم: مشکل سنگ کلیه یا پاراتیروئید (غده‌ای در گردن) را نشان می‌دهد
سدیم: یکی از نمک‌های موجود در بدن که بیشتر از نمک تعادل آب در بدن را نشان می‌دهد
پتاسیم: یک نمک دیگر در بدن
کلرید

میزان سدیم، پتاسیم و کلرید به‌عنوان بخشی از پانل الکترولیت مورد آزمایش قرار می‌گیرد. تعادل الکترولیت برای عملکرد طبیعی سیستم عضلانی، قلب و عروق و اعصاب ضروری است.

چرا پانل متابولیک پایه انجام می‌شود؟

پانل متابولیک پایه از طریق موارد زیر اطلاعات مفیدی درمورد سلامت فرد به پزشک می‌دهد:

تصفیهی خون
تعادل اسید/ باز خون
میزان قند خون
میزان الکترولیت

این امر به کشف انواع مشکلات کمک می‌کند. مانند:

مشکل کلیه
مشکل ریه
اختلال در عملکرد لوزالمعده یا انسولین

اگر هر یک از این موارد غیر عادی تلقی شود، آزمایش حون پیشرفته‌تری تجویز می‌شود.

یکی از مزیت‌های آزمایش کلی این است که با یک نمونه خون چند آزمایش خون انجام می‌شود. سپس خون در آزمایشگاه برای آزمایشات مختلف تقسیم می‌شود.

پانل متابولیک پایه چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام این آزمایش خون به مقدار کمی از خون شما به‌عنوان نمونه احتیاج است. نمونه خون از رگ گرفته می‌شود. پرستار سوزن را وارد رگ ساعد یا دست می‌کند. خون از طریق سوزن وارد لوله و در آزمایشگاه ارزیابی می‌شود.

یکی از مزیت‌های آزمایش کلی این است که با یک نمونه خون چند آزمایش خون انجام می‌شود. سپس خون در آزمایشگاه برای آزمایشات مختلف تقسیم می‌شود.

چطور برای پانل متابولیک پایه آماده شوم؟

لازم نیست قبل از انجام این آزمایش کار خاصی انجام دهید و نباید مصرف داروی خود را قطع کنید، مگر اینکه پزشک از شما بخواهد.

خطرات پانل متابولیک پایه چیست؟

وقتی از شما خون گرفته می‌شود، کمی احساس درد یا احساس نیشگون گرفتگی خواهید داشت. بعد از خارج کردن سوزن، ممکن است احساس کنید نبض‌تان تند می‌زند. از شما خواسته می‌شود ناحیه‌ای را که سوزن به آن وارد شده فشار دهید. پرستار روی جای سوزن چسب زخم می‌گذارد و از شما می‌خواهد 10 الی 20 دقیقه آن را در نیاورید تا خونریزی بند بیاید. تا پایان روز از این دست برای بلند کردن اشیای سنگین استفاده نکنید.

در موارد نادر گرفتن نمونه خون چند خطر به دنبال دارد. مانند:

سرگیجه یا غش کردن
هماتوم، کبود شدن قسمتی که از آن خون گرفته شده
عفونت، که معمولا اگر قبل از ورود سوزن پوست تمیز شود می‌توان جلوی آن را گرفت
خونریزی شدید به‌مدت طولانی بعد از آزمایش خون که می‌تواند حاکی از اختلال خونریزی جدی‌تری باشد و باید به پزشک گزارش شود

نتایج غیرعادی آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده‌ی بیماری جدی بالینی مانند بیماری کلیه، دیابت یا بیماری ریه باشد.

نتایج نرمال پانل متابولیک پایه

طیف طبیعی این اعداد برای بزرگسالان بالای 60 سال کمی متفاوت است.

گروه	رنج طبیعی (برای بزرگسالان 18 تا 60 سال)	رنج طبیعی (برای بزرگسالان بالای 60 سال)	آزمایش
آزمایش کلیه	6-20 mg/dL	8-23 mg/dL	BUN (نیتروژن اوره‌ی خون)
آزمایش کلیه	0.9-1.3 mg/dL برای مردان; 0.6-1.1 mg/dL برای زنان	0.8-1.3 mg/dL برای مردان; 0.6-1.2 mg/dL برای زنان	کراتین
متابولیم شکر	70-99 mg/dL	70-99 mg/dL	گلوکز
پروتئین خون	3.4-5.4 g/dL	3.4-5.4 g/dL	آلبومین
پانل الکترولیت	23-29 mEq/L	23-31 mEq/L (بزرگسالان 61-90 سال)؛ 20-29 mEq/L (بزرگسالان بالای 90 سال)	CO2 (کربن دی‌اکسید یا بی‌کربنات)
پانل الکترولیت	8.6-10.2 mg/dL	8.6-10.2 mg/dL	Ca+ (کلسیم)
پانل الکترولیت	136-145 mEq/L	132-146 mEq/L (بزرگسالان بالای 90 سال)	Na+ (سدیم)
پانل الکترولیت	3.5-5.1 mEq/L	3.5-5.1 mEq/L	K+ (پتاسیم)
پانل الکترولیت	98-107 mEq/L	98-111 mEq/L (بزرگسالان بالای 90 سال)	Cl- (کلرید)

نتایج غیرعادی پانل متابولیک پایه

نتایج غیرعادی آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده‌ی بیماری جدی بالینی مانند بیماری کلیه، دیابت یا بیماری ریه باشد.

آزمایش کلیه

بالا بودن BUN می‌تواند نشان‌دهنده‌ی بیماری کلیه مانند گلومرولونفریت یا نارسایی کلیه باشد. ازجمله دیگر علل احتمالی می‌توان به نارسایی احتقانی قلب یا شوک هیپوولمیک اشاره کرد. استروئید و خونریزی هم می‌تواند باعث افزایش BUN شود. پایین بودن BUN می‌تواند علامت مشکل کبد یا کمبود پروتئین در رژیم غذایی باشد.

در اغلب موارد نتایج پانل متابولیک، بالا بودن میزان پتاسیم خون نشان‌دهنده‌ی بیماری کلیوی است.

بالا بودن کراتین هم می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکل کلیه، بیماری عضلانی یا پرهاکلامپسی باشد. پایین بودن کراتین در اثر دیستروفی ماهیچه‌ای یا یک اختلال نادر به نام میاستنی گراویس رخ می‌دهد.

متابولیزم شکر

میزان گلوکز خون در حالت ناشتا به تشخیص دیابت کمک می‌کند. اگر میزان گلوکز خون در حالت ناشتا بیشتر از 126 mg/dL باشد، ممکن است دچار دیابت باشید. مشکلات دیگر، نظیر پرکاری تیروئید و بعضی از انواع سرطان لوزالمعده، نیز باعث بالا رفتن گلوکز خون می‌شود.

میزان گلوکز خون در حالت ناشتا به تشخیص دیابت کمک می‌کند و با پانل متابولیک قابل تشخیص است.

پایین بودن میزان گلوکز خون می‌تواند نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری غده‌ی هیپوفیز یا تیروئید یا آدرنال باشد. همچنین اگر فرد دچار دیابت انسولین یا سایر داروهای دیابت را زیاد مصرف کند، یا هنگام مصرف این داروها غذای کمی بخورد، میزان گلوکز خون پایین می‌آید.

پروتئین خون

به ندرت پیش می‌آید که میزان آلبومین خون بسیار بالا باشد. ممکن است میزان آلبومین خون در اثر بیماری کلیه یا کبد، جراحی کاهش وزن یا رژیم غذایی حاوی پروتئین کم پایین بیاید.

پانل الکترولیت

ممکن است میزان بی‌کربنات یا کربن دی‌اکسید به دلیل اختلال تنفسی، مشکل متابولیک، سندرم کوشینگ یا اختلال هورمونی بالا رود. میزان بی‌کربنات در اثر اسیدوز، بیماری کلیوی یا مسمومیت کاهش پیدا می‌کند.

در اکثر موارد میزان کلسیم خون به دلیل اختلال در غده‌ی تیروئید یا نوعی سرطان بالا می‌رود. اختلالات زیادی باعث کاهش میزان کلسیم خون می‌شود. از جمله:

فعال نبودن غده‌ی پاراتیروئید
نارسایی کلیه یا کبد
کمبود ویتامین دی
اختلال در لوزالمعده

انواع بیماری‌های هورمونی، مانند دیابت بی‌مزه یا سندرم کوشینگ، باعث بالا رفتن میزان سدیم خون می‌شود. از طرفی، ناهنجاری‌های هورمونی مانند بیماری آدیسون یا SIADH (سندرم ترشح غیرعادی هورمون) باعث پایین آمدن میزان سدیم در خون می‌شود. عوامل دیگری مانند از دست رفتن آب بدن، استفراغ و نارسایی قلب، کلیه یا کبد نیز باعث پایین آمدن میزان سدیم خون خواهد شد.

در اغلب موارد بالا بودن میزان پتاسیم خون نشان‌دهنده‌ی بیماری کلیوی است. پتاسیم برای عملکرد عضلات بسیار مهم است. بالا بودن پتاسیم باعث بروز مشکل در فعالیت الکتریکی قلب می‌شود. در اثر مصرف داروهای مسهل یا بعضی مشکلات هورمونی، میزان پتاسیم خون پایین می‌آید. پایین بودن میزان پتاسیم باعث نامنظم شدن ضربان قلب می‌شود.

بالا بودن میزان کلرید می‌تواند نشان‌دهنده‌ی اسیدوز متابولیک باشد، یعنی کلیه اسید را به اندازه‌ی کافی از بدن دفع نمی‌کند. ممکن است در اثر بیماری آدیسون، نارسایی احتقانی قلب یا کم شدن آب بدن میزان کلرید پایین آید. آلکالوز متابولیک و تعدادی از ناهنجاری‌ها نیز روی میزان کلرید اثر می‌گذارد.

مشاهده بیشتر : بهترین پزشک کلیه

انواع بیماری‌های هورمونی، مانند دیابت بی‌مزه یا سندرم کوشینگ، باعث بالا رفتن میزان سدیم خون می‌شود و از طریق آزمایش خون یا پایه متابولیک قابل تشخیص است.

سوال: تفاوت میان پانل متابولیک پایه و پانل متابولیک جامع چیست؟

جواب: تنها تفاوت میان این دو آزمایش این است که به پانل جامع پانل کبد نیز اضافه می‌شود. پانل کبد شامل مجموع پروتئین، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آلبومین، آلکالین فسفاتاز (Alk Phos) و بیلی‌روبین است. مجموع پروتئین در مقایسه با آلبومین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگر بالاتر از میزان انتظار باشد، نشان‌دهنده‌ی التهاب، بیماری کبد یا مولتیپل میلوما است. AST و ALT دو آنزیمی هستند که بیشتر در کبد تولید می‌شوند و بالا بودن میزان آن‌ها نشان می‌دهد در اثر الکل یا ویروس به کبد آسیب رسیده است. پایین بودن میزان این آنزیم‌ها می‌تواند طبیعی باشد یا نشان دهد که کبد به‌درستی کار نمی‌کند تا مقدار کافی از این دو آنزیم را تولید کند.

بیلی‌روبین دو نوع دارد و بسته به اینکه کدام بخش آن بالا باشد، نشان‌دهنده‌ی مشکل کیسه‌صفرا یا تخریب سلول‌های خون است. درصورت بیماری کیسه‌صفرا یا استخوان، میزان آلکالین فسفاتاز بالا می‌رود.