فرسودگی شغلی مفهومی است که در دنیای مدرن امروز و فشارهای روزافزون محیط کار، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. همه انسان‌هایی که دارای کسب‌وکار هستند، ممکن است پس از مدتی خسته شوند و نیاز به استراحت داشته باشند. این خستگی پس از تعطیلات برطرف می‌شود، اما اگر همچنان پس از استراحت دچار خستگی مفرط هستید، احتمالا دچار فرسودگی شغلی شده‌اید.
این پدیده، نه تنها بر عملکرد کاری تاثیر منفی می‌گذارد، بلکه می‌تواند سلامت جسم و روان را تحت تاثیر قرار دهد. اما چه چیزی ما را به این نقطه می‌رساند؟ چگونه می‌توان از این چرخه فرسایشی جلوگیری کرد؟ در مقاله پیش‌رو از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با مفهوم فرسودگی شغلی بیشتر آشنا کنیم و به این سوالات پاسخ دهیم.
فهرست محتوا
فرسودگی شغلی چیست؟
فرسودگی شغلی (Burnout) یا کارزدگی به معنی خستگی شدید جسم و ذهن به دلیل تحمل بیش از حد استرس در محیط کار است. این اصطلاح که برای اولین بار توسط روانشناسی به نام هربرت فرودنبرگر مطرح شد، با سه مشخصه اصلی خستگی، دگرگون‌سازی شخصیت و کاهش توانایی حرفه‌ای مشخص می‌شود. بنابراین می‌توان گفت، افرادی که از کسب‌وکار خود خسته شده‌اند، نسبت به آن بدبین هستند و احساس توانمندی کمتری دارند، با نشانه های فرسودگی شغلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
انواع فرسودگی شغلی
انواع این پدیده شامل موارد زیر هستند:
- فرسودگی ناشی از استرس مداوم: فرد به دلیل حجم کاری بالا و فشارهای مداوم به تدریج دچار آن می‌شود.
- فرسودگی ناشی از بی‌تفاوتی و رکود: فرد به دلیل نبودن چالش و زمینه برای رشد کافی دچار احساس بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی می‌شود.
- فرسودگی ناشی از درماندگی: زمانی رخ می‌دهد که فرد احساس کند هیچ کنترلی بر شرایط کاری خود ندارد و تلاش‌هایش به نتیجه نمی‌رسند.
علائم فرسودگی شغلی
دسته‌بندی علائم کارزدگی شامل موارد زیر هستند:
علائم جسمی
- سردرد و بدن درد مزمن
- احساس خستگی و بی‌انرژی بودن حتی پس از استراحت
- مشکلات خواب مانند بی‌خوابی یا خواب بیش از حد
- کاهش یا افزایش وزن غیر طبیعی
- ابتلای مکرر به بیماری بر اثر تضعیف سیستم ایمنی بدن
علائم عاطفی
- احساس ناامیدی، بدبینی و بی‌علاقه شدن به کار
- کاهش تمرکز و دقت در انجام کار و وظایف
- بی‌حوصلگی و بی‌میلی به ادامه کار
- احساس ناکامی و بی‌ارزشی در کار و زندگی
- افت اعتمادبه‌نفس و ناتوانی در انجام کارها
- حس تنها بودن در دنیا
- کاهش حس رضایت و موفقیت
بیشتر بدانید: سندرم ایمپاستر
علائم رفتاری
- فاصله گرفتن از دیگران
- رفتارهای منفعلانه یا پرخاشگرانه در محیط کار
- کاهش عملکرد و کیفیت کار
- وقت‌کشی و تعلل در انجام کارها
- فرار کردن از کار و غیبت‌های مداوم
- روی آوردن به استفاده از الکل، داروهای آرام‌بخش یا پرخوری
اگر این نشانه‌ها را به طور مداوم و برای طولانی‌مدت تجربه می‌کنید، باید به دنبال پیدا کردن روش های درمان فرسودگی شغلی جهت بهبود شرایط جسمی و ذهنی خود باشید. برای این منظور بهتر است از متخصص سلامت روان کمک بگیرید.
فرسودگی شغلی ناشی از چیست؟
از عوامل فرسودگی شغلی که معمولا به طور ترکیبی یا مستقل از یکدیگر در بروز این پدیده نقش دارند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
۱- فشار کاری و زمانی
کار کردن به مدت طولانی، همراه با وظایف سنگین و پیچیده یا ساعت کاری غیر منطقی می‌تواند باعث ایجاد فرسودگی و کارزدگی شود. مشاغلی مانند کارمندی، پزشکی، آتش‌نشانی و امدادگری معمولا بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند.
بیشتر بدانید: دیسلکسیا چیست؟
۲- انتظارات مبهم و متناقض
زمانی که وظایف و انتظارات کاری به وضوح تعریف نشود یا متناقض باشند، فرد هنگام تلاش برای برآورده کردن این انتظارات و گرفتن تایید دیگران دچار خستگی، استرس و فرسودگی می‌شود.
۳- عدم حمایت از جانب مدیران
کارکنانی که احساس کنند از سمت مدیران خود حمایت نمی‌شوند، تنهایی و فشار مضاعفی را تجربه می‌کنند که باعث افزایش احتمال بروز فرسودگی شغلی می‌شود.
۴- توقعات غیر واقعی
داشتن توقع بیش از حد از خود یا از سوی کارفرما، بدون اینکه حمایت کافی وجود داشته باشد، باعث ایجاد استرس، خستگی و در نتیجه کارزدگی می‌شود.
۵- رفتار غیر منصفانه
کارمندانی که احساس کنند در محل کار با آن‌ها ناعادلانه رفتار می‌شود، بیشتر در معرض ابتلا به این پدیده هستند. منظور از رفتار ناعادلانه، توجه بیش از حد به کارمندان دیگر یا بدرفتاری از سمت همکاران است.
۶- ویژگی‌های شخصیتی
فرسودگی شغلی را نمی‌توان صرفا ناشی از استرس کار دانست. در برخی مواقع، سایر عوامل استرس‌زا مانند ویژگی‌های شخصیتی و الگوهای رفتاری (کمال‌گرایی یا بدبینی) در بروز این پدیده نقش دارند. به عنوان مثال، افرادی که کمال‌گرا هستند یا به سختی به دیگران اعتماد می‌کنند، بیشتر در معرض کارزدگی قرار می‌گیرند. چرا که این افراد معمولا تلاش می‌کنند که همه چیز را کامل انجام دهند و از دیگران کمک نمی‌گیرند.
بیشتر بدانید: مدیریت استرس
چه افرادی در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند؟
در اینجا به شرایطی اشاره می‌کنیم که زمینه را برای فرسودگی شغلی بالا فراهم می‌کنند:
- عدم ایجاد تعادل بین کار و زندگی شخصی
- یکنواخت بودن کار
- عدم وجود رضایت شغلی
- مشاغل نیازمند تصمیم‌گیری برای مرگ و زندگی افراد مانند پزشکی
- کار کردن در شرایط سخت و دشوار
- مشاغلی نیازمند توجه و دقت زیاد
- انجام کار تکراری
- کارهای در ارتباط مستقیم با ارباب‌رجوع
- مشاغل نیازمند تعامل با افراد و ارائه خدمات مانند معلمان، مشاوران، وکلا، اساتید دانشگاه و مددکاران اجتماعی
- افراد کمال‌طلب و رقابت‌جو
مراحل فرسودگی شغلی
این پدیده معمولا در چندین مرحله رخ می‌دهد و به تدریج شدت می‌گیرد. کاهش شور و شوق در انجام کار، اولین نشانه فرسودگی شغلی به‌شمار می‌آید که در مراحل بعدی با دوره‌هایی از عصبانیت، افسردگی، ناامیدی، اضطراب، نارضایتی، خستگی و نقصان عاطفی همراه است.
در واقع می‌توان گفت، کارزدگی ابتدا با خستگی و کم‌انگیزه شدن شروع می‌شود، سپس مشکلات روانی مانند افسردگی بروز پیدا می‌کنند. مرحله بعد از مشکلات روانی، بروز مشکلات جسمی مانند سردرد و بی‌اشتهایی مفرط است.
متخصصان سلامت روان برای فرسودگی شغلی، چهار مرحله در نظر می‌گیرند که شامل موارد زیر هستند:
مرحله اول: شور و شوق اولیه
در این مرحله، فرد انرژی و انگیزه زیادی برای کار دارد. از نشانه‌های مرحله اول می‌توان به تعهد کاری، شادمانی، هیجان، قبول مسئولیت‌های مختلف، سطوح بهره‌وری بالا و خلاقیت اشاره کرد.
بیشتر بدانید: کنترل خشم
مرحله دوم: شروع استرس
در این مرحله، فرد با چالش‌ها و استرس‌های کاری مواجه می‌شود و ممکن است احساس کند که به اندازه کافی از تلاش‌هایش قدردانی نمی‌شود. اضطراب، خستگی، فشار خون بالا، عدم تمرکز، نارضایتی از کار، سردرد، کاهش تعاملات اجتماعی، فراموش‌کاری و کاهش بهره‌وری از نشانه‌های مرحله دوم کارزدگی هستند.
مرحله سوم: بی‌حوصلگی و کاهش انگیزه
در این مرحله، استرس بیش از اندازه به فرد فشار می‌آورد و باعث می‌شود تا به تدریج انگیزه‌اش را برای کار از دست دهد. در واقع، فرد کار را صرفا به عنوان یک وظیفه می‌بیند و علاقه‌ای نسبت به انجام آن ندارد. مهم‌ترین علائم مرحله سوم فرسودگی شغلی شامل بی‌تفاوتی، رفتار خشونت‌آمیز، احساس ترس و تنفر، بدبینی، افزایش مصرف کافئین و نیکوتین می‌شوند.
مرحله چهارم: فرسودگی
اگر به نشانه‌های مرحله سوم توجه نشود، فرد به اوج خستگی و ناامیدی می‌رسد که نتیجه آن فرسودگی است. حس ناکارآمدی و بی‌ارزشی در این مرحله افزایش می‌یابد و عملکرد کاری به شدت کاهش پیدا می‌کند. اغلب افراد در مرحله چهارم کارزدگی دچار مشکلات رفتاری و جسمی مانند انزوای اجتماعی، نادیده گرفتن نیازهای خود، سردردهای مداوم، بی‌خوابی یا مشکلات گوارشی می‌شوند.
تاثیر فرسودگی شغلی بر فرد و کسب‌وکارها
مهم‌ترین تاثیرات این پدیده بر فرد و کسب‌وکارها عبارت‌اند از:
- کاهش سلامت عمومی
- کاهش انگیزه و عزت‌نفس
- کاهش بهره‌وری و خلاقیت در کار
- تضعیف روابط اجتماعی و شخصی
- افزایش نرخ ترک کار و هزینه‌های جایگزینی نیرو
- تمایل کمتر به ارائه خدمات باکیفیت و کاهش رضایت مشتریان
- افزایش هزینه‌های درمانی و مرخصی‌های استعلاجی برای سازمان
- کاهش تعهد و وفاداری کارکنان
بیشتر بدانید: ارتباط موثر
روش های مقابله با فرسودگی شغلی
اگر درگیر کارزدگی شده‌اید، باید به دنبال راه‌کارهایی برای بهبود وضعیت خود باشید. در اینجا برخی از روش های کاهش فرسودگی شغلی را بررسی می‌کنیم:
۱- اولویت‌های کاری را مشخص کنید
ابتدا با مافوق خود درباره انتظاراتی که از شما دارد، حرف بزنید و کارهایی که می‌توان به آینده موکول کرد را مشخص کنید.
۲- به ارزش کارتان فکر کنید
اگر احساس می‌کنید کارتان خسته‌کننده شده، روی جنبه‌هایی از آن تمرکز کنید که برایتان لذت‌بخش است. تغییر نگرش درباره کارتان و صحبت از آن با دیگران به شما کمک می‌کند تا به حس هدف‌گذاری اولیه نزدیک شوید و کنترل اوضاع را به دست بگیرید.
۳- از همکاران و مدیران کمک بگیرید
اگر فشار کارتان زیاد است یا به دلیل واضح نبودن وظایف‌تان دچار ابهام شده‌اید، خجالت نکشید و از همکاران یا مافوق‌تان کمک بگیرید.
۴- مهارت‌های مدیریت استرس را بیاموزید
یکی از مهم‌ترین روش های جلوگیری از فرسودگی شغلی، یادگیری مهارت‌های مدیریت استرس است. شما می‌توانید برای مقابله با استرس کار از تکنیک‌های زیر کمک بگیرید:
- فعالیت بدنی سبک
- خواب کافی در شب و چرت زدن کوتاه در طول روز
- تمرینات ذهن‌آگاهی مانند تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن
۵- مرخصی بگیرید
کمی از کارتان فاصله بگیرید و به تعطیلات بروید. این کار به بهبود روحیه و افزایش سطح انرژی بدن کمک می‌کند؛ به شرطی که در طول دوره مرخصی به حجم و فشار کاری خود فکر نکنید.
بیشتر بدانید: خجالت چیست؟
۶- مهارت‌های جدید یاد بگیرید
با یادگیری مهارت‌های جدید یا بهبود توانایی‌های فعلی می‌توانید احساس کنترل بیشتری بر کار خود داشته باشید. همچنین، خلاقیت به خرج دادن به داشتن احساس رضایت بیشتر کمک می‌کند.
۷- نه گفتن را بیاموزید
برای مقابله با فرسودگی شغلی، حدومرزی برای کار خود مشخص کنید. مثلا پس از ساعت کاری ایمیل و تلفن مرتبط با کار را جواب ندهید. تعیین حدومرز و نه گفتن به انتظارات غیر واقع‌بینانه کمک می‌کند تا در معرض کارزدگی قرار نگیرید.
۸- با مشاور یا روانشناس صحبت کنید
اگر این پدیده بر زندگی شخصی و کاری شما تاثیر منفی گذاشته و سلامت‌تان در خطر است، حتما به دنبال دریافت کمک حرفه‌ای از شخص متخصص مانند مشاور یا روانشناس باشید. متخصصان سلامت روان می‌توانند راه‌کارهایی را برای مقابله با استرس و فرسودگی شغلی به شما بیاموزند.
تفاوت عدم رضایت شغلی با فرسودگی شغلی چیست؟
عدم رضایت شغلی بیشتر به نارضایتی عمومی از جنبه‌های خاص شغل مانند محیط کاری، دستمزد، فرصت‌های پیشرفت یا نحوه مدیریت مربوط می‌شود. این وضعیت اغلب با احساس نارضایتی روزمره همراه است، اما لزوما منجر به خستگی شدید یا مشکلات جدی جسمی و ذهنی نمی‌شود.
در حالی که فرسودگی شغلی یک وضعیت حادتر و طولانی‌مدت است که علاوه بر نارضایتی به خستگی شدید جسمی و ذهنی، بی‌تفاوتی، کاهش شدید انگیزه و عملکرد کاری منجر می‌شود. این وضعیت می‌تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و ممکن است باعث ایجاد مشکلات روانی همچون افسردگی شود.
بیشتر بدانید: کمال گرایی چیست؟
نگاهی کوتاه به فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی یا کارزدگی می‌تواند به طور موثر زندگی شخصی و کاری فرد را تحت تاثیر قرار دهد. این پدیده با علائم جسمی، عاطفی و رفتاری گسترده‌ای همراه است که هر یک نیازمند رویکردهای متفاوتی برای مقابله هستند. تشخیص زودهنگام فرسودگی، اولین گام برای یافتن راه‌حل مناسب و بازگشت به تعادل است. از همین‌رو بهتر است با مشاهده هر یک از علائم کارزدگی از مشاور یا روانشناس کمک بگیرید.
شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این پدیده با کاهش شور و شوق در کار شروع می‌شود و با احساس خستگی و کم شدن ادامه پیدا می‌کند. در نهایت، ممکن است منجر به بروز علائم روانی همچون افسردگی شود.
کارزدگی می‌تواند منشا درونی یا بیرونی داشته باشد. با این حال، اغلب به دلیل استرس شدید ناشی از کار و سبک مدیریت مدیران بروز پیدا می‌کند.
کاهش توجه و تمرکز، افسردگی، احساس بی‌ارزشی، از دست دادن علاقه نسبت به کار.
منابع: webmd | mentalhealth
